Andijon Davlat Universiteti Tarix yo‘nalishi rossiya tarixi fanidan tayorlagan Mavzu: Markazlashgan Rus davlatining tashkil topishi. Andijon sh. 2022 yil Mavzu: Markazlashgan Rus davlatining tashkil topishi

Asosiy qism

2. 
   Rossiya markazlashgan ko‘p millatli davlatining shakllanishi
   

Rossiyaning markazlashgan davlati Moskva atrofida shakllandi, u oxir-oqibat buyuk kuchning poytaxtiga aylandi. Nisbatan yosh shahar bo‘lgan Moskvaning bu roli birinchi navbatda uning iqtisodiy va geografik joylashuvi bilan bog‘liq yedi. Moskva Rossiya yerlarining o‘sha paytdagi markazida paydo bo‘lgan, shuning uchun u tashqi dushmanlarning hujumlaridan himoyalangan boshqa knyazliklarga qaraganda yaxshiroq yedi. U Daryo va quruqlikdagi savdo yo‘llarining chorrahasida turardi. XII asrda shahar sifatida paydo bo‘lgan Moskva dastlab maxsus knyazlikning markazi yemas yedi. Faqat vaqti-vaqti bilan u Rostov-Suzdal knyazlarining yosh o‘g‘illariga berilgan. Faqat XIII asr oxiridan boshlab Moskva doimiy knyazlik bilan mustaqil knyazlikning poytaxtiga aylandi. Birinchi bunday Shahzoda rus yerining mashhur qahramoni Aleksandr Nevskiy-Doniyorning o‘g‘li yedi. Unga ko‘ra, XIII asr oxiri-XIV asr boshlarida. Rossiya yerlarini birlashtirish boshlandi, uning vorislari tomonidan muvaffaqiyatli davom ettirildi.
Rossiya knyazliklarini birlashtirish yo‘lini bosib, Moskva knyazlari qo‘shni knyazliklarning yerlarini sotib oldilar, ularni qurolli kuch bilan yegallab oldilar, buning uchun ko‘pincha Oltin O‘rdadan foydalandilar, ularni diplomatik tarzda biriktirdilar, zaiflashgan qo‘shni knyazlar bilan shartnomalar tuzdilar va ularni o‘zlarining vassallariga aylantirdilar. Moskva knyazligining hududi yuqori Volga viloyatining joylashishi tufayli ham kengaytirildi. Moskva hokimiyatining poydevori Doniyorning ikkinchi o‘g‘li ostida qurilgan, Ivan Kalita (1325-1340). Uning ostida rus yerlarini yig‘ish davom yetdi. Ivan Kalita mo‘g‘ul-tatarlardan buyuk hukmronlik uchun yorliq olishga muvaffaq bo‘ldi, ular uchun mustaqillikni saqlab qolgan barcha yoki deyarli barcha rus knyazliklaridan o‘lpon yig‘ish huquqini oldi. Bu holat Moskva knyazlari tomonidan asta-sekin bu knyazliklarni bo‘ysundirish uchun ishlatilgan. Moskva knyazlarining moslashuvchan tashqi siyosati tufayli Rossiyada bir necha o‘n yillar davomida tinchlikni ta’minlash mumkin yedi. Moskva ham pravoslav cherkovining markaziga aylandi, 1326 yilda unga ko‘chirildi
XIV asrning oxiriga kelib, Moskva knyazligi shu qadar kuchayib ketdiki, u mo‘g‘ul-Tatar bo‘yinturug‘idan ozod bo‘lish uchun kurashni boshladi. O‘rda birinchi maydalash zarba berildi, yeng muhim bo‘lgan Kulikovo maydonida Shahzoda Dmitriy Donskoy amri ostida rus qo‘shinlari g‘alabasi yedi. Ivan III davrida Rossiya yerlarini birlashtirish yakuniy bosqichga o‘tdi. Yeng muhim yerlar Moskvaga - Buyuk Novgorod, Tver, Ryazan knyazligining bir qismi, Desna bo‘yidagi rus yerlariga qo‘shib olindi. 1480 yilda mashhur "Ugrada turish" dan keyin Rossiya nihoyat o‘zini mo‘g‘ul-Tatar bo‘yinturug‘idan ozod qildi. Rus yerlarini birlashtirish jarayoni XVI asr boshlarida tugallandi . Shahzoda Vasiliy III Ryazan knyazligining ikkinchi yarmini Pskovni Moskvaga qo‘shib oldi va Smolenskni Litva hukmronligidan ozod qildi.
Rossiya yerlarini birlashtirish bilan birga, buyuk knyazlarning ular ustidan kuchi ham o‘sdi. Moskva knyazligi ozmi-ko‘pmi mustaqil davlatlar majmui bo‘lishni to‘xtatdi. Appanajlarga bo‘linish hokimlar va volostellar boshchiligidagi ma’muriy-hududiy birliklarga bo‘linish bilan almashtirildi. Rossiya yerlarini birlashtirish bilan birga ba’zi qo‘shni xalqlar ham qo‘shildi. Novgorod, Nijniy Novgorod, Perm va boshqa yerlar bilan bir qatorda Moskva davlatiga ular yashaydigan kichik rus bo‘lmagan xalqlar ham kiritilgan: Meschera, Kareliyaliklar, Sami, Nenes, Udmurs va boshqalar. Ulardan ba’zilari o‘zlashtirildi, buyuk rus millatiga aylandi, ammo aksariyati o‘zligini saqlab qoldi. Moskva davlati, yeski rus davlati singari, ko‘p millatli bo‘ldi.

2.