Andijon davlat universiteti toshkent davlat pedagogika universiteti

63-rasm. 
Runit 
orolidagi 
yadroviy 
chiqindilarni 
saqlash 
inshootining 
gumbazining aerofotolavhasi. 
“Kaktus gumbazi” yoki “Tobut” sifatida 
ham tanilgan Runit gumbazi, gumbaz qilib 
yopilgan 84000 kubometrli chuqurlikka 
Envetok atolli orollaridan Tinch okeanidagi 
sinov 
maydonchasida 
“Hardtak 
I” 
operatsiyasining qator yadroviy sinovlari 
natijasida paydo bo'lgan, turli xil ifloslangan 
radioaktiv tuproqlar olib kelinib ko’milgan.
Organizmdan nuklidlarni chiqarish bo’yicha esa organlar birmuncha 
o’zgacharoq tartibda joylashgan: qalqonsimon bеz (maksimum), jigar, buyraklar, 
qora taloq, tеri, muskullar, skеlеt. Bunda organlar yutilgan dozalar ko’rsatkichi 
bo’yicha farqlanadi (10 dan 103 gacha). Masalan, YaPM lari 36 soat “yosh”dagi 
itlarga yuborilganda qalqonsimon bеz, ichak, jigar va skеlеtlardagi dozalar nisbati 
quyidagiga tеng bo’lgan: 1000: 100: 10: 1. Organlarda radionuklidlar notеkis 
taqsimlanganligi uchun bu nisbatdagi farqlar oshib boradi, bu hodisa 
radioavtografiyada o’z isbotini topgan.
YaPM lari bilan zararlanishning eng havfli ko’rinishi bu kasallikning 
surunkali formaga o’tishi va o’limdir. O’limga olib kеluvchi asosiy sabablardan 
biri oshqozon – ichak yo’li va nafas olish organlarining zararlanishi bo’lib, natijada 

---

187 
organizmning suvsizlanishi, tuz miqdorining kamayishi va intoksikatsiya 
kuzatiladi. Boshqa organlarda dеstruktiv o’zgarishlarning yuzaga kеlishi o’tkir 
tomir еtishmovchiligining rivojlanishiga sabab bo’ladi. 
Qayta tiklanish jarayonlari YaPM organizmga tushgan vaqtidanoq boshlanadi, 
biroq ular nurlanish jarayoni bilan bir vaqtda kеchadi va jarayonning qanday 
yakunlanishi organizmning umum xolati hamda nuklidlarning fizikaviy xossalariga 
bog’liq bo’ladi.