Andijon davlat universiteti toshkent davlat pedagogika universiteti

Butter 
nut 
1958 yil 
11 may
18:15:00.
1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok
11°32′19″ sh. k. 
162°20′37″ sh. u.
HG
ЯO
 
81 kt 
3 m barja 
Koa 
1958 yil 
12 may
18:30:00.
1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Teiter 
(Gene), Enivetok 
11°40′12″ sh. k. 
162°11′54″ sh. u.
HG
ЯO
 
1,4 Mt 
0,81 m 
qattiq sirt 
Wahoo 
1958 yil 
16 may
01:30:00.5 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Pokon 
(Irvin), Enivetok 
 
11°19′35″ sh. k. 
162°09′47″ sh. u.
HG
ЯO
 
9 kt 
150 m
suv osti 
Holly 
1958 yil 
20 may 
18:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok  
11°32′25″ sh. k. 
162°21′01″ sh. u.
HG
ЯO
 
5,9
 kT 
4 m barja 

---

189 
Nutmeg 
1958 yil 
21 may 
21:20:00.2 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Eninmen 
(Tare), atoll 
Bikini 
11°30′13″ sh. k. 
165°22′20″ sh. u.
HG
ЯO
 
25,1 k
t 
3 m barja 
Yellowwo
od 
1958 yil 
26 may 
02:00:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Enjebi 
(Janet), Enivetok  
11°39′27″ sh. k. 
162°13′18″ sh. u.
HG
ЯO
 
330
 kt 
3 m barja 
Magnolia 
1958 yil 
26 may 
18:00:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok  
11°32′22″ sh. k. 
162°20′54″ sh. u.
HG
ЯO
 
57 kt 
4 m barja 
Tobacco 
1958 yil 
30 may 
02:15:00.2 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Enjebi 
(Janet), Enivetok 
11°39′38″ sh. k. 
162°13′36″ sh. u.
HG
ЯO
 
11,6 k
t 
2,7 m 
barja 
Syca 
more 
1958 yil 
31 may 
03:00:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Namu 
(Charlie), atoll 
Bikini 
11°41′50″ sh. k. 
165°16′29″ sh. u.
HG
ЯO
 
92 kt 
3 m barja 
Rose 
1958 yil 
2 iyun 
18:45:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok
11°32′21″ sh. k. 
162°20′45″ sh. u.
HG
ЯO
 
15 kt 
4,5 m 
barja 
Umbrella 
1958 yil 
8 iyun 
18:15:00.2 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Pokon 
(Irvin), Enivetok
11°22′30″ sh. k. 
162°11′38″ sh. u.
HG
ЯO
 
8 kt 
50 m suv 
osti 
Maple 
1958 yil 
10 iyun 
17:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Yurochi aka Irioj 
(Dog), atoll 
Bilini 
11°41′29″ sh. k. 
165°24′57″ sh. u.
HG
ЯO
 
213 kt 3 m barja 
Aspen 
1958 yil 
Tinch okeanidagi sinov 
319 kt 3 m barja 

---

190 
14 iyun 
17:30:00.1 
poligoni, Namu 
(Charlie), atoll 
Bikini 
11°41′27″ sh. k. 
165°16′24″ sh. u.
HG
ЯO
 
Walnut 
1958 yil 
14 iyun 
18:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Enjebi 
(Janet), Enivetok
11°39′27″ sh. k. 
162°13′18″ sh. u.
HG
ЯO
 
1,5 
М
Mt 
2 m barja
Linden 
1958 yil 
18 iyun 
03:00:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok
11°32′26″ sh. k. 
162°21′04″ sh. u.
HG
ЯO
 
11 kt 
2,5 m 
barja 
Red 
wood 
1958 yil 
27 iyun 
17:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Yurochi aka Irioj 
(Dog), atoll 
Bikini 
11°41′29″ sh. k. 
165°24′57″ sh. u.
HG
ЯO
 
412
kt 
3 m barja
Elder 
1958 yil 
27 iyun 
18:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Enjebi 
(Janet), Enivetok
11°39′38″ sh. k. 
162°13′36″ sh. u.
HG
ЯO
 
880 
kt 
2,7 m 
barja 
Oak 
1958 yil 
28 июня 
19:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Bogallua 
(Alice), Enivetok 
 
11°36′11″ sh. k. 
162°06′09″ sh. u.
HG
ЯO
 
8,9 
Mt 
1,8 m 
barja 
Hickory 
1958 yil 
29 iyun 
00:00:00.9 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Eninmen 
(Tare), 
аatoll 
Bikini 
11°29′46″ sh. k. 
162°22′15″ sh. u.
HG
ЯO
 
14 kt 
3 m barja
Sequoia 
1958 yil 
1 iyul 
18:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok
11°32′26″ sh. k. 
162°21′04″ sh. u.
HG
ЯO
 
5,2 kt 
2 m barja
Cedar 
1958 yil
2 iyul 
17:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Namu 
(Charlie), atoll 
Bikini 
11°41′50″ sh. k. 
165°16′29″ sh. u.
HG
ЯO
 
220 
 kt 
3,4 m 
barja 
Dog 
wood 
1958 yil 
5 iyul 
18:30:00.2 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Enjebi 
(Janet), Enivetok
11°39′38″ sh. k. 
162°13′36″ sh. u.
HG
ЯO
 
397 
kt 
3 m barja

---

191 
Poplar 
1958 yil 
12 iyul 
03:30:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Namu 
(Charlie), atoll 
Bikini  
11°41′49″ sh. k. 
165°16′01″ sh. u.
HG
ЯO
 
9,3 
Mt 
3 m barja
Scaevola 
1958 yil 
14 iyul 
04:00: 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok 
 
11°32′48″ sh. k. 
162°21′07″ sh. u.
HG
ЯO
 
6 m barja
Pisonia 
1958 yil 
17 iyul 
23:00: 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok 
 
11°33′ sh. k. 
162°19′ sh. u.
HG
ЯO
 
255 
kt 
2 m barja
Juniper 
1958 yil 
22 iyul 
04:20:00.1 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Eninmen 
(Tare), atoll 
Bikini 
11°30′13″ sh. k. 
165°22′20″ sh. u.
HG
ЯO
 
65 kt 
3 m barja
Olive 
1958 yil 
22 iyul 
20:30:00.2 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Enjebi 
(Janet), Enivetok 
 
11°39′38″ sh. k. 
162°13′36″ sh. u.
HG
ЯO
 
202
kt 
3 m barja
Pine 
1958 yil 
26 iyul 
20:30:00.2 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Enjebi 
(Janet), Enivetok 
 
11°39′05″ sh. k. 
162°12′51″ sh. u.
HG
ЯO
 
2 
Мt 
3 m barja
Piñon 
(rad 
etilgan) 
Avgust 
1958 yil 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni 
12° sh. k. 
162° sh. u.
HG
ЯO
 
3 m 
samolyot 
dan 
tashlangan
Teak 
1958 yil 
1 avgust 
10:50:05.6 
atoll Djonston (ishga 
tushirish) 
16°44′01″ sh. k. 
169°31′31″ g’. u.
HG
ЯO
, atoll 
Djonston 
(portlash) 
16°44′38″ sh. k. 
169°32′00″ g’. u.
HG
ЯO
 
3,8 
Mt 
81,3 km 
Quince 
1958 yil 
6 avgust 
02:15: 
Tinch okeanidagi sinov 
poligoni, Runit 
(Yvonne), Enivetok
11°32′54″ sh. k. 
162°21′03″ sh. u.
HG
ЯO
 
1 m 
qattiq sirt 

---

192 
IONLANTIRUVCHI NURLAR BIOLOGIYASI (RADIOBIOLOGIYA) 
FANIDAN GLOSSARIY 
(
o’zbek, rus, inliz tillarida
)
Авария (халокат) – Yadroli qurilmani ish jarayonida buzilishi, bu jarayonda 
radioaktiv material yoki ionlantiruvchi nurlarning tashqi muhitga, belgilangan 
chegaradan tashqariga chiqishi natijasida ishchi hodimni, aholini va atrof muhitni 
nurlanishiga olib kelishi. (m-n: atom stansiyasi)
  
AES hududidagi avariya - atom reaktorining yadrosiga qisman zarar etkazadigan 
va nurlanishni qisqartirish bilan xavfsizlik to'siqlarini buzgan atom stansiyasidagi 
voqea, ba'zi NPP xodimlarining haddan tashqari ta'sirini keltirib chiqardi; aholini 
belgilangan sanitariya me'yorlaridan ortiqcha nurlantirish amalga oshirilmaydi. 
Ammo aholi oziq-ovqat mahsulotlarini nazorat qilish talab etiladi. Xalqaro 
miqyosga ko'ra bunday falokat 4-darajali tasniflanadi. 
  
Radiatsion avariya – Ускунанинг носозлиги, ишчи персоналнинг нотўғри иш 
юритиши, табиий офатлар сабабли ионлантирувчи нурланиш манбаи 
бошқарувининг издан чиқиши, бунинг натижасида атроф мухитнинг 
радиактив ифлосланиши ёки инсонларни нормадан юқори даражада 
нурланиш олишига олиб келади. 
  
Atrof-muhitni 
zararlanishiga 
sabab 
bo’luvchi 
xalokat 
- 
atom 
elektrostansiyasida sodir bo'lgan voqea bo'lib, xavfsizlik to'siqlari va fission 
mahsulotlarining atrof-muhitga salbiy ta'sirini yuzaga keltirdi va natijada yuzlab 
TBQ I131 chiqishi va yadroning ko'p qismini vayron qilish radiologik ekvivalenti 
bo'lgan loyiha baxtsiz hodisalari uchun doz chegaralarini sezilarli darajada 
ko'payishiga olib keldi. Xalqaro miqyosga ko'ra, avariya 5-daraja bilan 
tasniflanadi. 
  
Faollik - Bir vaqtning o'zida ma'lum miqdorda radioaktiv materialda spontan 
yadroviy parchalanishlar soni. Bakkerellarda (Bq) yoki kurlarda (Ki) o'lchanadi. 
Активность - число самопроизвольных ядерных распадов в данном 
количестве радиоактивного материала за единицу времени. Измеряется в 
беккерелях (Бк) или кюри (Ки). 
Activity - is the number of spontaneous nuclear decays in a given amount of 
radioactive material per unit time. Measured in becquerels (Bq) or curies (Ki). 
 

---

193 
Aktinidlar - atomlarning 89 dan 103 gacha bo'lgan elementlari uchun umumiy 
nomdir. Ushbu ketma-ketlikdagi (aktyamin, toryum, protaktoriy va uran) dastlabki 
to'rt element tabiatda uchraydi. Yadroviy reaksiyalar natijasida boshqa transuran 
elementlari deb ataladi. Ushbu elementlarning barcha izotoplari radioaktivdir. 
  
Alfa radiatsiyasi - bir xil ionlashtiruvchi nurlanish - radioaktiv parchalanish va 
yadroviy reaktsiyalarda tarqalgan musbat zaryadlangan alfa zarralarining oqimi. 
Alfa radiatsiyasining kirib kelishi kuchsiz (qog'oz varag'i bilan kechiktirilgan). 
Tananing ichidagi alfa radiatsiya manbalarini oziq-ovqat, havo yoki teridagi 
shikastlanishlar bilan olish juda xavflidir. 
  
Alfa zarrachasi - radioaktiv yadrolarning alfa parchalanishida yoki yadroviy 
reaktsiyalar natijasida chiqadigan geliy-4 atomining yadrosidir. 
  
Atom - uning xususiyatlarini saqlaydigan kimyoviy elementlarning eng kichik 
zarralari. U yadro atrofida harakatlanadigan proton va neytronlar va elektronlar 
bilan yadrodan iborat. Atomdagi elektronlar soni yadrodagi protonlar soniga teng. 
  
Atom birliklari - atom, molekulalar va elementar zarralar massasini ifodalash 
uchun ishlatiladigan va uglerod-12 nuklid massasining 1/12 qismiga teng bo'lgan 
birlikdir.
  
Atom massasi - atom massa birligida ifoda etilgan kimyoviy element atomlarining 
massasi. 1 amu uchun Uglerod-12 izotop massasining 1/12 qismi qabul qilindi. Bu 
1,66 × 10-27 kg gacha. Atom massasi ma'lum bir atomdagi barcha proton va 
neytronlarning massasidan iborat. 
  
Atom energetikasi - elektrlashtiruvchi va isitish uchun atom energiyasidan 
foydalanadigan energetika sektori. Fan va texnologiya sohasida yadro energiyasini 
elektr va issiqlik energiyasiga aylantirish usullari va vositalarini ishlab chiqadi.