Andijon iqtisodiyot va qurilish instituti Iqtisod-qurulish fakulteti iqtisodiyot yo’nalishi

2.2 Aksilinflyatsiya siyosati.

Aksilinflyatsiya siyosat - narxlar umumiy darajasini barqarorlashtirish, inflyatsion keskinlikni yumshatishga yo’naltirilgan makroiqtisodiy siyosat.

Aksilinflyatsiya siyosati inflyatsiyani yuzaga keltirgan sabablarni tugatishga qaratilgan faol va inflyatsiya sharoitlariga moslashishga qaratilgan passiv ko’rinishda bo’lishi mumkin.
Aksilinflyatsiya siyosati o’z ichiga quyidagilarni oladi:
-yalpi talabni tartibga solish;
-yalpi taklifni tartibga solish.
Keynschi iqtisodchilar birinchi yo’nalish tarafdorlari bo’lib, ular davlat buyurtmasi va arzon kredit hisobiga samarali talabni shakllantirish asosida yalpi taklif darajasini ko’tarish mumkin deb hisoblashadi. Hukumatning bu tadbirlari iqtisodiy pasayishni qisqartiradi va ishsizlikni kamaytiradi.
Ammo bunday aksilinflyatsiya siyosati davlat byudjeti taqchilligini yuzaga keltiradi va qo’shimcha pul emissiyasiga ehtiyoj tug’diradi. Keyns davlat byudjeti taqchilligini davlat tomonidan olinadigan uzoq muddatli qarzlar hisobiga qoplashni taklif etgan.
Aksilinflyatsiya siyosatining monetarstik yo’nalishi tarafdorlari keyinchalik, keynschilarning inflyatsiyaga qarshi kurash bo’yicha takliflari doimo samara beravermagach va kamchiliklari yuzaga chiqib qolgach yuzaga keldi. Jumladan, bir qator mamlakatlarda davlat qarzi haddan oshib ketdi. Bunday sharoitda monetaristlar radikal asilinflyatsiya usullarini taklif etishdi. Ular yalpi talabni konfiskatsiya tipidagi pul islohoti o’tkazish hisobiga cheklash va byudjet taqchilligini ijtimoiy dasturlarni qisqartirish kamaytirishni taklif etishdi.
Monetaristlar inflyatsiya aynan pul bilan bog’liq hodisa bo’lganligi sababli shok terapiyasi pul massasining o’sish sur’atlarini keskin qisqartiradi va inflyatsiya sur’atlarini tushiradi deb hisoblashadi. Ammo bunda ishlab chiqarish keskin pasayishi va bandlilik qisqarishi mumkin.
Konfiskatsiya tipidagi shok terapiyasi ko’rinishlaridan biri bo’lib daromadlarning va narxlarning nominal darajalarini o’zgartirmagan holda eski pullarni belgilangan nisbatda yangisiga alishtirishtirish hisoblanadi.
Bunday tadbirlar aholi tomonidan ohir qabul qilinishi sababli,u qisqa muddatda samara berishi zarur.
Monetaristlar tomonidan taklif qilinayotgan aksilinflyatsiya siyosatining yana bir ko’rinishi - inflyatsiya sur’atlarini asta sekinlik bilan pasaytirib borish ( graduallash ) usulidir. Bu usulda inflyatsiya sur’atlari pul massasini ko’p marotalaba, lekin oz ozdan kamaytirish orqali pul massasining o’sish sur’atini pasaytirishni ko’zda tutadi. Graduallash usuli inflyatsiyani asta sekinlik bilan pasaytira borib iqtisodiyotda chuqur pasayishni oldini olish imkonini beradi.
Graduallash usulini qo’llash pul massasi va narxlar darajasining yillik o’sish sur’ati 20-30 foizdan oshmaganda muvaffaqiyatli bo’ladi, deb hisoblanadi.
Aksilinflyatsiya siyosatining monetar usullarga muqobil bo’lgan variantlaridan biri narxlar va daromadlarni tartibga solish siyosatidir. Bu usul daromadlarning o’sishi va narxlarning o’sishini muvofiqlashtirishni ( adaptiv siyosat) ko’zda tutadi.
Daromadlar va narxlarni tartibga solish siyosatini amalga oshirish hukumat tomonidan narxlar (narxlar) va daromadlar darajalarini muzlatib qo’yish, pul ko’rinishidagi ish haqining o’sishini o’rtacha mehnat unumdorligining o’sishiga bog’lab qo’yish orqali amalga oshiriladi.
Soliqlar tarkibini o’zgartirish, yalpi soliq tushumlaridagi to’g’ridan-to’g’ri soliqlarning ulushini kamaytirish, bilvosita soliqlar ulushini ko’paytirish, soliq stavkalarini pasaytirish, ularning rag’batlantirish funktsiyalarini kuchaytirish, davlat byudjeti xarajatlarini pasaytirish kabilar ham inflyatsiyaga qarshi kurash tadbirlari hisoblanadi.
Aksilinflyatsiya siyosatining u yoki bu turini tanlash inflyatsiya jarayonlarining xususiyatiga bog’liq.
Inflyatsiyaning yuqori sur’atlarini oldini olish uchun hukumat quyidagilarni ta’minlashi kerak:
- samarali soliq tizimini va davlat xarajatlari ning baaqarorligini; - pul massasi va milliy daromadning bir maromdagi o’sish sur’atlarini; - “inflyatsiyani import qilish” ga yo’l qo’ymaslik.
Inflyatsiya darajasini pasaytirish iqtisodiyotdagi pul va tovar taklifi o'rtasidagi farqni kamaytirishni anglatadi. Buning uchun iqtisodiyotni muvozanatga olib keladigan barcha usullar mos keladi.Ustivor chora-tadbirlar qatoriga quyidagilar kiradi:
1. Mamlakatni yetarli miqdorda oziq-ovqat bilan ta’minlash. Bu har qanday islohotlarning asosiy shartidir. Mamlakatda oziq-ovqat biznesini yo'lga qo'yish uchun davlat ta'minoti zarur moliyaviy yordam mulkning barcha turdagi qishloq xo'jaligi korxonalari va kolxoz va sovxozlarning yumshoq islohotini amalga oshiradilar.
a) qishloq xo‘jaligi korxonalariga veksellar bo‘yicha kreditlar berish, ularni kelgusi hosil hisobidan to‘lash tartibini belgilash;
b) davlat xarid narxlarini, shuningdek, qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishida iste'mol qilinadigan resurslar narxlarini tovar ishlab chiqaruvchilarning foydali mehnatini ta'minlaydigan darajada belgilash va qishloq xo'jaligi mahsulotlari evaziga sanoat tovarlari bilan shartnoma savdosi tizimini yaratish.

• 
  2. Xalq xo'jaligining vayron bo'lgan investitsiya maydonini qayta tiklash, ularsiz iqtisodiyotning ishlashi imkonsiz bo'lib qoladi. Ushbu maqsadlar uchun, birinchi navbatda, narxlarning keskin oshishi va rublning qadrsizlanishi natijasida yo'qotilgan amortizatsiya va o'z aylanma mablag'larini indeksatsiya qilish yo'li bilan korxonalarning bank hisobvaraqlarini tiklash zarur.
  
• 
  3. Korxonalar o'rtasida ta'minot va marketing munosabatlarini o'rnatish. Bozor rejimida korxonalarning iqtisodiy aloqalari, asosan, yirik ulgurji savdo sindikatlari tizimi orqali eng samarali hisoblanadi. Ushbu tuzilmalar alohida hududlarda, milliy va davlatlararo miqyosda faoliyat yuritishi mumkin.
  
• 
  4. Rossiyaning zamonaviy iqtisodiy sharoitida inflyatsiyaning o'sishini rag'batlantiradigan va soliq inspektsiyalari tomonidan nazorat qilish nihoyatda qiyin bo'lgan qo'shilgan qiymat solig'i o'rniga foyda solig'ining byudjetga asosiy to'lovini aniqlang, uning stavkalarini o'sish sur'atlariga qarab farqlang. rentabellik va ishlab chiqarish hajmining o'sishi, bu faqat foyda marjasi emas, balki ommaviy o'sish uchun maqsadli ishlab chiqaruvchilar bo'ladi.
  
• 
  5. Inqiroz davrida Rossiyaning bank tizimini tijorat va majburiy ijroni hisobga olgan holda markazlashtirish zarur. investitsiya banklari markaziy bankning hududlarga, tarmoqlarga, korxonalarga kredit berishning ustuvorligi va imtiyozliligi, hujjat aylanishini tartibga solish muddatlariga rioya qilish to‘g‘risidagi ko‘rsatmalari.
  
• 
  6. Iste’mol bozorini barqarorlashtirish uchun quyidagilar maqsadga muvofiqdir:
  
  • 
    a) ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohasida kichik biznesni rivojlantirishni rag'batlantirish tizimini yaratish, ijara uchun davlat kreditlarini joriy etish sanoat binolari asbob-uskunalarni ijaraga olish uchun lizing krediti (ketma-ket sotib olish imkoniyati bilan), shuningdek, vayronagarchilik xavfi ayniqsa katta bo'lgan kichik biznes sub'ektlari faoliyatining dastlabki 3-5 yilida majburiy sug'urta qilishni joriy etish;
    

b) kooperativ a'zolariga oziq-ovqat va sanoat tovarlarini (naqd va naqd pulsiz to'lovlarda) sotib olish va sotish uchun korxonalar, muassasalar va yashash joyidagi iste'mol kooperativlarining mavjud savdo tizimiga parallel ravishda keng tarqatilishi uchun shart-sharoit yaratish. ) notijorat chakana narxlarda. Bunday kooperatsiya harakati ko'pchilikda keng tarqalgan sanoati rivojlangan mamlakatlar... Busiz ularning iqtisodiyotini tasavvur etib bo'lmaydi. Iste'mol kooperatsiyasi kooperativ sektordan tashqari narxlarni normallashtirishga yordam beradi.
Inqiroz davrida, oqilona davlat siyosati ichki bozorni himoya qilish va xususiy eksport faoliyatini qat'iy nazorat qilish. Barcha eksport operatsiyalari davlat tomonidan nazorat qilinadigan va komissiya soliqlari bo'yicha eksport operatsiyalarini amalga oshiradigan bir necha yirik firma va sindikatlar orqali amalga oshirilishi kerak.
Talabni nazorat qilish va boshqarish
Barcha iqtisodchilar fiskal yoki pul-kredit siyosati orqali yalpi talabni nazorat qilish va boshqarish inflyatsion jarayonlarning rivojlanishini sekinlashtirishi mumkinligiga rozi. Biroq, bunday faoliyat xarajatlar bilan birga keladi. Inflyatsiya turtki berishi mumkin, chunki inflyatsiya jarayonlarining yanada rivojlanishini kutish real yalpi taklif egri chizig'ini yanada yuqoriga siljitadi va shuning uchun talab o'sishini sekinlashtirish orqali inflyatsiyani to'xtatishga urinishlar retsessiya bilan bog'liq inflyatsiyaga olib keladi. Inflyatsiyaning bu manbaidan faqat yuqori ishsizlik va ma'lum bir davr uchun ishlab chiqarishning past real hajmi hisobiga qutulish mumkin, buni hatto eng jasoratli kutishlarda ham qisqa deb atash mumkin emas.
Iqtisodchilar inflyatsiyani to'xtatish bilan bog'liq xarajatlarni kamaytirish yo'llarini topishga o'z kuchlarini qaratganlari ajablanarli emasmi? Taklif etilayotgan strategiyalar talabni nazorat qilish va boshqarishni ajralmas element sifatida o'z ichiga oladi, lekin ular pul-kredit yoki fiskal siyosatni cheklovchi harakatlarni qo'llash orqali yuqoridagi xarajatlarni kamaytirishga intiladi.
Nazorat qilish ish haqi va narxlar (daromad siyosati)
Ish haqi va narxlarni nazorat qilish deganda iqtisodiy siyosat doirasida amalga oshirilayotgan bir qator harakatlarning har qanday ketma-ketligi tushuniladi - o'ta mo''tadildan tortib, ish haqi va narxlarning o'sishining yuqori chegaralarini majburiy belgilashgacha. Qo'shma Shtatlar tarixida bunday nazoratni o'rnatishga urinishlar bo'lgan bir qancha davrlar bo'lgan; bu amaliyot xorijda yanada keng tarqaldi. Bu chora-tadbirlar iqtisodiy siyosat doirasida qanday ishlaydi va nega ular ko‘plab qarama-qarshi fikrlarni keltirib chiqarmoqda?