Andijon iqtisodiyot va qurilish

O`quvchining daftarga bo`lgan yakka talabi 
Bir birlik daftar narxi(P),so’m 
1000 
2000 
3000 
Talab miqdori(Qd),dona 
1800 
1600 
1400 
Manba: shartli raqamlar 
Bu jadvaldagi talab (Qd) bilan narx (P) o`rtasida teskari bog`liqlik mavjud. Negaki, 
narx (argument) oshishi bilan talab miqdori (funksiya qiymati) kamayib bormoqda. 
Jadvaldagi talab bilan narx o`rtasidagi bog`liqlik analitik, ya′ni funksiya shaklida 
berilganda quyidagicha yoziladi: Qd

2000 

0,2

P 
Ushbu funksiyalardagi talab (Qd) va narxdan (P) biriga, uning jadvaldagi 
qiymatlarini qo`ysak, mos holda ikkinchisining qiymatini aniqlaymiz. 

---

Chiziqli talab funksiyasining grafigi quyidagi tartibda aniqlanadi. Narx P 

0 
bo`lganda talab Qd 

a , narx P 

bo`lganda talab Qd=o ga teng bo`ladi. 
Talab funksiyasi chiziqli bo`lgani uchun narx (P) noldan 
gacha o`zgarganda, 
talabning Qd qiymati AB to`g`ri chizig`i ustida yotadi. 
P 

0 bo`lganda, maksimal talab miqdori Qd

2000 ga teng. Daftar narxi P 

10000 so`mga teng bo`lganda, talab miqdori Qd

0 ga teng bo`ladi. A nuqta 
bilan B nuqtani tutashtiruvchi to`g`ri chiziq berilgan funksiya uchun talab 
chizig`ini hosil qiladi. 
Ko`p omilli (o`zgaruvchili) talab funksiyasi talab miqdorini unga ta`sir qiluvchi bir 
necha omillar bo`yicha aniqlaydi. Misol tariqasida non bozori modelini qanday 
aniqlanishini qaraymiz. Faraz qilaylik nonga bo`lgan talab nonning narxi (Pn) va 
iste′molchining daromadiga (R) bog`liq bo`lsin. Bu bog`liqlik quyidagicha 
ifodalanadi: Qd=f 

Pn R

, 
Bu holda ko`p o`zgaruvchili talab funksiyasi ikki o`zgaruvchiga, non narxi (Pn) va 
iste′molchi daromadiga (R) bog`liq. 
Misol. Nonga bo`lgan ikki omilli talab funksiyasi berilgan: 
Qd= 800 

20Pn 

2R 
Bu funksiya orqali berilgan non narxi va iste′molchi daromadida nonga talab 
qancha ekanligini aniqlash mumkin. Agar non narxi (Pn) 1500 so`m, daromad 
15500 so`m bo`lsa, nonga talab 200 taga teng bo`ladi. 
Qd

800

20

1500 

2

15500 

200 
Agar iste′molchi daromadi o`zgarmas bo`lib, R=15500 so`mga teng bo`lsa, u holda 
bir omilli nonga talab funksiyasini olamiz: 
Qd 

30200 

20

Pn 

---

yoki non narxi (Pn) 1500 so`m bo`lib, o`zgarmas bo`lsa, biz daromadga bog`liq 
nonga talab funksiyasini quyidagicha yozamiz. 
Qd 

31200 

2

R . 
Talabga narxdan tashqari ta′sir qiluvchi barcha omillarni hisobga oladigan bo`lsak, 
ko`p omilli (o`zgaruvchili) talab funksiyasi quyidagicha yoziladi: 
Qd= f 

P, R, T, W, P, P, N, O

Bu yerda: Qd - talab; R - iste′molchilar daromadi; T - iste′molchilar didi; 
Wkelgusidagi o`zgarishlarni kutishlar; PS - o`rinbosar tovarlar narxi; PC - bir-
birini to`ldiruvchi tovarlar narxi; N- xaridorlar soni; O - boshqa omillar. 
Shunday qilib, ko`p omilli talab funksiyasi yordamida, talab miqdorining unga 
ta′sir qiluvchi omillar (yoki bir qator omillar ta′siri o`zgarmas bo`lganda qolgan 
omillar) ta′siri bo`yicha o`zgarish qonuniyatlarini tahlil qilish mumkin. 
Xuddi talabdagi singari taklif va unga ta′sir ko`rsatuvchi omillar o`rtasidagi 
bog`liqlikni funksiya orqali ifodalash mumkin. Taklif funksiyasi bir birlik tovar 
narxi P bo`lganda sotuvchilar maksimal darajada qancha miqdorda tovar taklif 
qilishi mumkinligini ko`rsatadi. 
Taklifga faqat bitta omil, masalan tovarning narxi ta′sir ko`rsatganda bir 
o`zgaruvchili taklif funksiyasi quyidagi ko`rinishda yoziladi: Qs= f 

P

bu yerda Qs - tovar taklifi miqdori; P- bir birlik tovar narxi. 
Bir o`zgaruvchili taklif funksiyasini chiziqli tenglama ko`rinishida ham yozish 
mumkin: Qs 

a 

b

P 
Bu yerda: Qs 

0 va P 

0, a va b parametrlar statistik ma`lumotlar asosida 
hisoblanadi. 

---

Chiziqli taklif funksiyasi narx P bo`lganda, sotuvchi maksimal miqdorda qancha 
mahsulot sotishi mumkinligini ko`rsatadi. Masalan, qalam narxi va sotuvchining 
shu narxlarda qalam taklifi quyidagicha bolsin.