Andijon mashinasozlik instituti “sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish” kafedrasi


Download 2.91 Mb.
bet20/195
Sana18.06.2023
Hajmi2.91 Mb.
#1556951
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   195
Bog'liq
Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish

Xo’jalik muomalalari natijasida xo’jalik mablag’lari, ya’ni aktivlar hamda ularning tashkil topish manbalari, ya’ni majburiyatlar va qo’yilmalar o’zgarib turadi. Bu o’zgarishlarni yozish uchun 2 yoqlama yozuvda quyidagi qonunga bo’ysuniladi.



Schetlar

Yozuv

Schetning tomoni

Aktivlar


Ko’payishi
Kamayishi

Debet
Kredit

Majburiyatlar



Ko’payishi
Kamayishi

Kredit
Debet

Qo’yilmalar



Ko’payishi
Kamayishi

Kredit
Debet

Agar balans tenglikka yuqorida ko’rsatilgan qonunni tatbiq etsak, quyidagicha yozuvlar amalga oshiriladi:

Tenglik

Aktivlar

Majburiyatlar

Qo’yilmalar

Moddaning ko’payishi

Debet

Kredit

Kredit

Moddaning kamayishi

Kredit

Debet

Debet

Aktivlar═ Majburiyatlar + Qo’yilmalar

Demak, schotlarga nisbatan yuqoridagi qonun quyidagicha harakat qiladi:


Aktivlarni hisobga oluvchi schetlar
Debet Kredit

Kamayishi
-
Ko’payishi
+


Majburiyatlarni hisobga
oluvchi schetlar
Debet Kredit

Ko’payishi
+
Kamayishi
-


Qo’yilmalar (kapital) ni hisobga
oluvchi schetlar
Debet Kredit

Ko’payishi
+
Kamayishi
-

Buxgalteriya hisobi schyotlarining ularning tayinlanishiga ko’ra tartibga solingan ro’yxati schyotlar rejasi deyiladi.
O’zbekiston Respublikasida harakat qilayotgan schyotlar rejasi olti qism va uning tarkibida bo’lgan to’qqiz bo’limdan iborat. Ularning 1-8 bo’limlari balans tuzilishiga, 9-bo’limi esa moliyaviy natijalar to’ьrisidagi hisobot tuzilishiga mos ravishda joylashtirilgan. Quyidagi jadvalda yangi schyotlar rejasining tuzilishi keltirilgan:
21-Buxgalteriya hisobi milliy standartiga binoan
SCHYoTLAR REJASINING TUZILISHI



Qism va bo’limlar raqami

Qism va bo’limlar nomi

Schyotlar
raqami

I qism

Uzoq muddatli aktivlar




1-bo’lim

Asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va boshqa uzoq muddatli aktivlar

0110-0990

II qism

Joriy aktivlar




2-bo’lim

Tovar-moddiy zahiralar

1010-2990

3-bo’lim

Kelgusi davr xarajatlari va muddati uzaytirilgan xarajatlarning joriy qismi

3110-3290

4-bo’lim

Olinadigan schyotlar joriy qismi

4010-4910

5-bo’lim

Pul mablag’lari, joriy investitsiyalar va boshqa joriy aktivlar

5010-5910

III qism

Majburiyatlar




6-bo’lim

Joriy majburiyatlar

6010-6990

7-bo’lim

Uzoq muddatli majburiyatlar

7010-7920

IV qism

Xususiy kapital




8-bo’lim

Kapital, foyda va zahiralar

8310-8910

V qism

Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ishlatilishi




9-bo’lim

Daromadlar va xarajatlar

9010-9910

VI qism

Balansdan tashqari schyotlar

001-014

Schyotlar rejasidagi schyotlar hisobot tuzishdagi vazifasiga ko’ra ikki turga bo’linadi: doimiy schyotlar va vaqtinchalik (tranzit) schyotlar.


Doimiy schyotlar 01-guruh schyotlaridan boshlab 89-guruh schyotlarigacha qamrab oladi. Ularning doimiy deyilishiga sabab shundaki, ularning oxirgi qoldiqlari keyingi hisobot davriga boshlang’ich qoldiq sifatida o’tkaziladi va buxgalteriya balansida o’z aksini topadi.
Vaqtinchalik schyotlar esa faqat bir hisobot davriga ochiladi va hisobot davrining oxirida yopiladi. Ular hisobot davrining moliyaviy natijalarini aniqlash uchungina ishlatilib, ularda yil oxiriga qoldiq qolmaydi. Yil oxirida ularni yopib yuborish orqali ulardagi qoldiqlar yo’qotiladi. Buning uchun barcha vaqtinchalik schyotlar, ya’ni 9-bo’limdagi schyotlarning debet yoki kredit qoldiqlari “Yakuniy moliyaviy natija” nomli schyotda umumlashtiriladi. Aynan mana shu schyotda daromadlar bilan xarajatlar solishitirilib, moliyaviy natija foyda yoki zarar ekanligi aniqlanadi. Aniqlangan summa doimiy schyot hisoblangan “Taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)” schyotiga olib o’tiladi hamda balansda o’z aksini topadi.

  1. Buxgalteriya balansi to’g’risida tushuncha. Balansning tuzilishi va uning moddalari. Balansni o’qish tartibi. Xo’jalik operatsiyalari ta’sirida balansdagi o’zgarishlar. Hisob siyosati

Balans so’zi, bu muvozanat, ikki tomonning tengligi ma’nosini bildiradi. Buxgalteriya hisobida mablag’lar harakati bo’yicha joylanishi va tashkil topish manbalari bo’yicha ma’lumotlarni umumlashtirish maqsadida balans tuziladi.


Buxgalteriya balansi yordamida xo’jalik sub’ekti tasarrufida bo’lgan mablag’lar harakati ikki jihat bilan, ya’ni mablag’larni joylanishi va ularni tashkil topish manbalari bilan taqqoslangan holda o’rganiladi. Buxgalteriya balansi ikki tomondan iborat bo’lib, uning chap tomoni aktiv, o’ng tomoni esa passiv deb aytiladi. Buxgalteriya balansining tuzilishini quyidagi sxemada ko’rish mumkin.

Download 2.91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   195




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling