Andijon viloyat hokimligi

bet	2/2
Sana	04.11.2020
Hajmi	0.72 Mb.
	#140368

1 2

Bog'liq
To'plam

Sozlashuv uslub Publisistik uslub Badiiy uslub Rasmiy
sozla- shuv usiubi
Tezkor so’rov savollari

B/BX/B

JADVALI-

Bilaman/Bilishni

xohlayman/Bilib oldim.

Mavzu,

matn,

bo’lim

bo’yicha

izlanuvchanlikni

olib borish imkonini beradi.

Tizimli fikrlash, tuzilmaga

keltirish,

tahlil

qilish

ko’nikmalarini rivojlantiradi.

Jadvalni

tuzish

qoidasi

bilan

tanishadilar.Alohida

kichik

guruhlarda

jadvalni rasmiylashtiradilar.

“Mavzu bo’yicha nimalarni bilasiz?”va

“Nimani

bilishni

xohlaysiz?”degan

savollarga javob beradilar(oldingi ish uchun

yo’naltiruvchi asos yaratiladi).Jadvalning 1

va 2 bo’limlarini to’ldiradilar.

Ma’ruzani tinglaydilar, mustaqil o’qiydilar.

Mustaqil kichik guruhlarda jadvalning 3

bo’limini to’ldiradilar.

 Tayanch tushunchalar:

 Nutq uslublari- adabiy tilning ijtimoiy hayotning ma'lum sohasi doirasida

qo'llaniladigan ko'rinishi

 So’zlashuv uslubi- kundalik hayotda uyda, ko'cha-ko'yda, ish joylarida va

boshqa joylarda kishilarning bir-biri bilan erkin muloqotga kirishuvi

 oddiy so’zlashuv uslubi- adabiy til me'yorlariga doimo amal

qilavermaydigan erkin muloqol shakli

 adabiy so’zlashuv uslubi- ma'lum adabiy til me'yorlariga bo'ysungan,

tartibga solingan so'zlashuv uslubiga

 Rasmiy uslub- huquqiy qonunchilik va ish yuritish munosabatlari

doirasida qo'llaniluvchi nutq uslubi

 Ilmiy uslub- ilm-fan sohasida qo'llaniluvchi nutq uslubi

Nutq uslublari

So'zlashuv

uslub

Publisistik

uslub

Badiiy

uslub

Rasmiy

uslub

Ilmiy

uslub

Kundalik hayotda

uyda, ko'cha-ko'yda,

ish

joylarida

boshqa

joylarda

kishilarning bir-biri

bilan erkin muloqot-

ga kirishuvi so'zla-

shuv usiubi orqali

yuzaga chiqadi.

Oddiy so'zlashuv

uslubida

so'zlovchi

nutq

vaziyatidan

kelib chiqib, axborot

uchun eng kerakli

so'zlarnigina

ishla-

tadi.

Publitsistika davrning

eng muhim, dolzarb

masalalarini

o'quvchi-larga,

tinglovchilarga,

tomoshabinlarga

gazeta-jurnal,

radio, televideniye

orqali

yetkazish

(targ’ibot-

tashviqot) ishlarini

olib

borishda

qo’llanadigan

uslub,

ya’ni

matbuot

uslubi

publitsistik uslub

(ommabop)

sanaladi.

Badiiy

asarlarning bayon

qilish uslubi badiiy

uslub hisobla-nadi.

Badiiy

uslubning

o'ziga xos xususiyati

shundaki,

unda

adabiy tilning barcha

imko-niyatlarini

o'z

ichiga

olish

bilan

birga,

o'zbek

shevalariga,

kasb-

hunarga doir leksik

birliklar,

bugungi

kundalik iste'moldan

chiqib ketgan tarixiy

so'zlar

ham

personajlar

nutqi

Huquqiy qonunchilik

ish

yuritish

munosabatlari

doirasi-da

qo'llaniluvchi nutq

uslubi rasmiy uslub

hisoblanadi. Rasmiy

uslub

quyidagi

turlarga bo'linadi:

1. Sof qonunchilik

uslubi

Idoraviy

— devonxona

uslubi

3.Diplomatik uslub

Ilm-fan sohasida

qo'llaniluvchi nutq

uslubi ilmiy uslub

hisoblanadi.

Ilmiy

uslub

dali-liy

ma'lumotnomalar

asosida chiqarilgan

ilmiy

xulosalarga

(ta'rif-qoidalarga)

ega

bo'lish,

atamalarining keng

qo'llanilishi

bilan

boshqa uslublardan

farq qiladi. Ilmiy

uslub

ham

o'z

ichida ikki guruhga

 Sof qonunchilik uslubi- qonun,farmon,fuqarolik va jinoiy aktlar, nizomlar

uslubi

1.O’quv mashg’ulotining ta’lim texnalogiyasi modeli

O’quv vaqti __ daqiqa

O’quvchilar soni: ___ nafar

O’quv mashg’ulotining shakli va turi

Ma’ruza, axborotli

O’quv mashg’ulot rejasi:

 Mavzu bo‘yicha bahs-

munozarada ishtirok etish.

 Publitsistik uslub va uning

xususiyatlari (“Birgalikda

o`qiymiz”)

 Ommaviy axborot

vositalarida berilayotgan

materiallarni tahlil qilish

Publitsistik uslub va uning uslubiy

xususiyatlari

O’quv mashg’ulotining maqsadi:

O’quvchilarning bilim va

ko’nikmalarini shakllantirish

O’qitish natijasi:

O’rgangan bilimlarini hayotga tadbiq

qila oladilar.

Pedagogik vazifalar:

1. Publitsistik uslub

va uning uslubiy

xususiyatlari

haqida ma’lumot

O’quv faoliyati natijalari:

1. Publitsistik uslub

va uning uslubiy

xususiyatlari

haqida

ma’lumotga ega

2-mavzu:

Publitsistik uslub

berish

2. OAVlarda

berilayotgan

materiallarni

tahlil qilishni

o’rgatish

bo’ladilar

2. OAVlarda

berilayotgan

materiallarni

tahlil qila oladilar

Ta’lim usullari:

Ma’ruza, ”Birgalikda o’qiymiz”, Bahs-

munozara

O’quv faoliyatini tashkil etish shakillari:

Ommaviy, jamoaviy ish

O’qitish vositalari:

O’quv materiallari, slaydlar, markerlar

texnika vositalari

O’qitish sharoiti:

Oddiy auditoriya

Qayta aloqaning usul va vositalari:

Og’zaki nazorat – tezkor so’rov

O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Mavzu: Nutq uslublari: so’zlashuv, publisistik va badiiy uslub. Boshlang’ich

nazorat

Ish

bosqichla

ri va

vaqti

Faoliyat mazmuni

Ta’lim beruvchi

Ta’lim oluvchi

1-bosqich

O’quv

mashg’ul

otiga

kirish

___

daqiqa

O’quvchilarni mavzu, maqsad, dars rejasi

bilan tanishtiraman.

Asosiy tushunchalarni yetkazaman, mustaqil

ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini taqdim etaman.

O’quv mashg’ulotida baholash mezoni bilan

tanishtiraman

O’quvchilar

tinglaydilar.

Yangi mavzu

rejasini yozib

oladilar.

Savollar

beradilar.

2-bosqich

Asosiy

qism

___daqiq

Mavzuni reja asosida izchillik bilan

tushuntiraman.

Kichik guruhlar bo’yicha tezkor savol-javob

o’tkazaman.

Guruhlardan reja bo’yicha tushunganlarini

so’rayman

Mavzuga oid mashqlarni mustaqil

bajarishlarini topshiraman.

Yozib oladilar va

savollarga javob

beradilar

Mashqlar ni

bajaradilar

Savol-javob

o’tkazadilar

3-bosqich

Yakuniy

bosqich

___

daqiqa

Mavzuni yakunlayman va uning ahamiyatini

tushuntiraman.

Guruhlar ishini baholab, ularning qanday

maqsadga erishganligini tushuntiraman

Mustaqil ishlashi uchun qo’shimcha

topshiriqlar beraman. Uyga vazifa beriladi.

Guruhlar o’zaro

baholash

o’tkazadilar.

1-ilova

Guruhda ishlash qoidasi



Sherigingizni diqqat bilan tinglang.

Guruh ishlarida o’zaro faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga javobgarlik

bilan yondashing.

Agar yordam kerak bo’lsa, albatta yordam bering.

Agar sizdan yordam so’rashsa, albatta yordam bering.

Guruhlar faoliyatining natijalarini baholashda hamma ishtirok etishi shart.

Quyidagilarni aniq tushunishimiz lozim:



Boshqalarga o’rgatish orqali o’zimiz o’rganamiz.



Biz bitta kemadamiz, yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho’kib

ketamiz.

2-ilova

3-ilova

4-ilova

BAHS-MUNOZARA UCHUN SAVOLLAR:

 OAV nima dеgani? Har bir so`zga ta'rif bеring

 Nimalar kiradi?

 Intеrnеt-chi

 Publitsistik uslubning qanday janrlari bor?

 Bosh maqola nima dеgani?

 O`zbеkistonda qanda OAV mavjud?

 Qaysi ko`rsatuv, radioeshittirish sizga yoqadi?

 Qaysi gazеta, jurnalni sеvib o`qiysiz?

 Jurnalist qanday odam bo`lishi kеrak?

 Nima uchun? Nima uchun?

 Saviyasi past nima dеgani? Saviyasi baland lеkin zеrikarli bo`lmasligi uchun

nima qilish kеrak?

5.1.O`quv mashg`ulotida ta’lim texnologiyasi modeli

Mashg’ulot vaqti-2 soat

O’quvchilar soni: 30 nafar

O`quv mashg`ulotining shakli va turi

O’quvchilarni nazariy va amaliy

tayyorgarlik darajasini baholash

bo’yicha mashg’ulot

O`quv mashg`ulot rejasi

1. Rasmiy- idoraviy nutq uslubi.

2. Fonetik va grammatik vositalarni

tanlash .

3. Rasmiy uslub tilining asosiy

xususiyatlari .

O`quv mashg`uloti maqsadi:

Mavzu

bo’yicha

bilim,

ko’nikma,

malaka hosil qilish.

O’qituvchi vazifalar:

 Rasmiy-idoraviy

uslub

haqida

ma’lumot berib o’tadi;

 Rasmiy

uslub

tilining

til

xususiyatlari, bu uslubda fonetik va

grammatik

vositalardan

qanday

foydalanishni o’rgatadi.

O`quv faoliyati natijalari:

 Rasmiy-idoraviy uslub haqida

ma’lumotga ega bo’ladilar;

 Berilgan matnlardan rasmiy

uslubga

xos

jihatlarni

ajratadilar.

O’qitish metodlari

Tushuntirish, kitob bilan ishlash, mashq

O’quv faoliyatini tashkil

etish shakli

Ommaviy, kichik guruhlarga ishlash

O’qitish vositalari

Flipchart, matnlar, proyektor

3-mavzu

Rasmiy uslub

O’qitish shart -sharoiti

Ona tili faniga mo’ljallanib jihozlangan xona

Qaytar aloqaning usul

va vositalari

Og’zaki so’rov, savol-javob

5.2.O`quv mashg`ulotining texnologik xaritasi

Ish

bosqichlari

vaqti

Faoliyat mazmuni

O’qituvchi

O’quvchi

1-bosqich.

O`quv

mashg`ulotiga

kirish (10daq.)

Tashkiliy boshlanish.

1.1O’quvchilar bilan salomlashadi

1.2 O’quvchilarni va xonani o’quv

mashg’ulotlariga tayyorgarligini ko’radi

1.3Yo’qlama qiladi

O’quv faniga olib kirish

1.4Mavzuni e’lon qiladi,

1.5 Reja va darsdagi vazifalar bilan

tanishtiradi,

1.6 Adabiyotlar ro’yxatini aytib o’tadi.

Diqqat qiladilar

Yozib oladilar

2-bosqich.

Asosiy

(60 daq.)

Bilimlarni faollashtirish

O’tilgan mavzuni so’rash:

O’tilgan mavzu bo’yicha tezkor

savol-javob uyushtiradi

(1-ilova).

Yangi mavzuni bayoni

Mavzuga

oid

tayanch

tushunchalarini yozdirib qo’yadi (2-

ilova)

2.1. Rasmiy-idoraviy

uslub

haqida ma’lumot beradi;

2.2. Mavzuga oid slaydlar taqdim

Savollarga javob beradilar

so’zlarni

tusunadilar,

misollar keltiradilar;

yozib oladilar;

qilish orqali(3-ilova).

2.3. O’quvchilarni kichik

guruhlarga bo’ladi va topshiriq

beriladi.(4-ilova)

2.4. Tayanch

tushunchalarni

eslatadi

qaytar

aloqaga

kirishadi.

Mustahkamlash:

3.1. Mavzuga oid bilimlarini

mustahkamlash uchun nazorat

savollar beradi (5-ilova)

Tayanch

tushunchalarni

sanab, izohlab bera oladilar

Nazorat savollariga javob

beradilar

3-bosqich.10 daq

Yakuniy

(10daq.)

Mashg’ulot yakuni

Topshiriqlar tekshirish,

O’quvchilarni alohida baholash

Guruhlarga baho berish

Uyga vazifa

O’tilgan mavzu bo’yicha mustaqil ,matn

tuzadilar

Topshiriqlarni

belgilab

oladilar

Vazifani yozib oladilar

Yangi o’quv materialining slaydli taqdimot

1-ilova

Tezkor

so’rov

savollari

1. Nutq uslubi nima?

2. O’zbek tilida nechta

uslub bor?

3. Publitsistik

uslubni

ta’riflang.

4. Nutq

uslublari

tilshunoslikning qaysi bo’limida

o’rganiladi?

5. Rasmiy-idoraviy uslub

qanday uslub?

2-ilova

3-ilova

Yozma nutqning rasmiy uslubida, asosan, quyidagi munosabatlar doirasidagi

hujjatlar tuziladi

Huquqiy munosabatlarga

oid

Idoraviy–ma’muriy shaklga

oid

Diplomatik

munosabatlarga oid

Qonun, fuqarolik va jinoyat

aktlari, nizom, shartnoma

va boshqalar.

Dalolatnoma,

buyruq,

farmoyishlar,

turli

ish

qog’ozlari(ariza,

tavsiyanoma, tilxat kabi)

Bayonot, nota, bitim,

memorandum

bohqalar.

]

Rasmiy-idoraviy nutq uslubi jamiyatdagi ijtimoiy-huquqiy

munosabatlar, davlat va davlatlararo rasmiy, siyosiy-

iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi uslubdir.

Rasmiy

uslub



Tayanch

tushunchalar:

 Leksik-so’z qo’llash

 frazeologik – ko’chma ma’no

 fonetik- tovush.

 Grammatik-

qo’shimcha

qo’llash vositalarni tanlash

Mustaqil yechish uchun uyga vazifa:

1. Rasmiy-idoraviy uslubga xos matn yozish.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

ANDIJON VILOYAT HOKIMLIGI

KASBIY TA’LIMNI RIVOJLANTIRISH VA

MUVOFIQLASHTIRISH BOSHQARMASI

OLTINKO’L TUMAN KASB-HUNAR MAKTABI

ONA TILI VA ADABIYOT FANIDAN

MAVZULAR TO’PLAMI

Ona tili va adabiyoti fani o’qituvchisi:

Z.I.Umarova

2020-yil

M U N D A R I J A:

KIRISH.

O’quv fani (moduli)ning maqsad va vazifalari, o’zlashtirish natijasi

1. Mavzu: Nutq uslublari va uning turlari

REJA:

1. Nutq uslublari haqida ma’lumot.

Nutq uslublarning bo’linishi.

So’zlashuv, publisistik va badiiy uslub

4. Nazorat ishi

 Uslubiyat va nutq uslublari tasnifi

Adabiy tilning ijtimoiy hayotning ma'lum sohasi doirasida qo'llaniladigan bir

necha ko'rinishlari mavjud. Ana shunday ko'rinishlari nutq uslublari hisoblanadi.

Adabiy tilning ijtimoiy hayotning ma'lum sohasi doirasida qo'llaniladigan ko'rinishi

nutq uslublari deyiladi. O'zbek tilining nutq uslublarini o'rganuvchi tilshunoslik

bo’limiga esa o'zbek tili uslubiyati deyiladi.

O'zbek adabiy tili quyidagi uslublar orqali namoyon bo'ladi: 1) so'zlashuv

uslubi; 2) publitsistik uslub; 3) badiiy uslub; 4) rasmiy uslub; 5) ilmiy uslub.

Bulardan so'zlashuv uslubi og'zaki nutqqa xos bo'lsa, qolgan uslublar esa ham

og'zaki, ham yozma shakllarga ega.

 So'zlashuv uslubi

Kundalik hayotda uyda, ko'cha-ko'yda, ish joylarida va boshqa joylarda

kishilarning bir-biri bilan erkin muloqotga kirishuvi so'zlashuv uslubi orqali yuzaga

chiqadi.

So'zlashuv uslubining o'zi ikki turga bo'hnadi:

1) adabiy so'zlashuv uslubi; 2) oddiy so'zlashuv uslubi. Ma'lum adabiy til

me'yorlariga bo'ysungan, tartibga solingan so'zlashuv uslubiga adabiy so'zlashuv

uslubi deyiladi.

Adabiy tilning og'zaki shakli adabiy so'zlashuv uslubi orqali amal qiladi. Radio

eshittirishlari, televideniye ko'rsatuvlari shunday uslubda olib boriladi. Adabiy til

me'yorlariga doimo amal qilavermaydigan erkin muloqol shakli oddiy so'zlashuv

uslubi sanaladi.

 Publitsistik uslub

Publitsistika (lat. publika “xalq, omma”) davrning eng muhim, dolzarb masalalarini

o'quvchilarga, tinglovchilarga, tomoshabinlarga gazeta-jurnal, radio, televideniye

orqali yetkazish (targ’ibot- tashviqot) ishlarini olib borishda qo’llanadigan

uslub, ya’ni matbuot uslubi publitsistik uslub (ommabop) sanaladi.

Pubtitsistik uslub ikki xil shaklda namoyon bo'ladi: 1) yozma shakl; 2) og'zaki

shakl.

Pubtitsistik uslubning gazeta-jurnallarda ishlatiladigan ko’rinishi yozma

shakliga, radio va televideniyeda chiqayotgan siyosiy sharhlovchilar, notiqlarning

nutqlari esa publitsistik uslubning og'zaki shakliga mansubdir.

 Badiiy uslub

Badiiy asarlarning bayon qilish uslubi badiiy uslub hisoblanadi. Badiiy

uslubning o'ziga xos xususiyati shundaki, unda adabiy tilning barcha imkoniyatlarini o'z

ichiga olish bilan birga, o'zbek shevalariga, kasb-hunarga doir leksik birliklar, bugungi

kundalik iste'moldan chiqib ketgan tarixiy so'zlar ham personajlar nutqi orqali

ishlatila beradi.

Badiiy uslub o'quvchida estetik zavq uyg'otadi. Demak, badiiy uslub orqali ro'yobga

chiqqan nutq ma'lum voqea-hodisa haqida axborot berishdan tashqari, o'quvchiga

ta'sir qilish vazifasini ham bajaradi. Badiiy uslub uchun obrazlilik, tasviriy ifoda

vositalariga boylik xosdir.

 Rasmiy uslub

Huquqiy qonunchilik va ish yuritish munosabatlari doirasida qo'llaniluvchi nutq

uslubi rasmiy uslub hisoblanadi. Rasmiy uslub quyidagi turlarga bo'linadi;

1. Sof qonunchilik uslubi (qonun,farmon,fuqarolik va jinoiy aktlar, nizomlar

uslubi);

2. Idoraviy - devonxona uslubi (buyruq, ariza,talabnoma, bildirgi,

tavsifhoma, tarjimayi hoi, ishonchnoma, dalolatnoma);

Diplomatik uslub (nota, bayonotnoтa, bitim, konvensiya va boshqalar).

Rasmiy uslub deyarli yozma shaklda ro'yobga chiqadi. U har qanday tasviriy

vositalardan, holi bo'ladi, so’zlar ko’chma ma’noda qo’llanilmaydi. Bunday uslubda

tilning ikki vazifasi- axborot uzatish va da'vat etish, buyurish vazifasi amalga oshadi.

Masalan, ma'lumotnomada axborot berilsa, buyruqda da'vat etish, axborot o'z

aksini topgan bo'ladi.

 Ilmiy uslub

Ilm-fan sohasida qo'llaniluvchi nutq uslubi ilmiy uslub hisoblanadi.

Ilmiy uslub daliliy ma'lumotnomalar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalarga

(ta'rif-qoidalarga) ega bo'lish, atamalarining keng qo'llanilishi bilan boshqa

uslublardan farq qiladi.

Ilmiy uslub ham o'z ichida ikki guruhga bo’linadi; 1) sof ilmiy uslub; 2) ilmiy-

ommabop uslub. Sof ilmiy uslub muayyan fan sohasidagi kishilarga nisbatangina

qo'llaniladi. Shuning uchun bu uslubda fanning ma'lum sohasiga doir atamalar keng

qo'llaniladi. Ilmiy-ommabop uslubda esa fan yutuqlarini keng ommaga yetkazish

maqsad qilinadi. Shuning uchun bunday uslub publitsistik uslubga yaqinroq bo'ladi.

7. Yangi mavzudan keyingi faoliyat

Mavzu yuzasidan savol-javob o’tkazish

Nazorat ishi o’tkazish

Nutq uslublari yuzasidan test topshiriqlari

Obrazlilik va estetik ta'sir etish qaysi uslubning muhim belgisidir?

A) publitsistik uslub

B) so'zlashuv uslubi

C) rasmiy va ilmiy uslublar

D) badiiy uslub

2. Har bir fan sohasining o'ziga xos atamalariga tayanuvchi, fikrini aniq va

ixcham shaklda bayon qiluvchi uslub qanday nomlanadi?

A) badiiy uslub

B) publitsistik uslub

C) rasmiy uslub

D) ilmiy uslub

3. Muayyan nutqiy qolip, qat'iy odat tusiga kirib qolgan shakllarga ega bo'lgan

nutq uslubi qaysi jayobda to'g'ri berilgan?

A) ilmiy uslub

B) so'zlashuv uslubi

C) rasmiy uslub

D) publitsistik uslub

4. Adabiy tilning ijtimoiy hayotning ma'lum soha doirasiga, ma'lum nutqiy

vaziyatga xoslangan ko'rinishi...

A) sohaviy uslub hisoblanadi

B) adabiy til hisoblanadi

C) adabiy so'zlashuv uslubi hisoblanadi

D) nutq uslubi hisoblanadi

5. Ayrim nutq uslubi doirasidagina qo'llanadigan so'zlar qanday nomlanadi?

A) maxsus so'zlar

B) atamalar

C) uslubiy xoslangan so'zlar

D) uslubiy betaraf so'zlar

6. Adabiy tilning yozma shakliga xos bo'lib, muayyan nutqiy qolip, qat'iy odat

tusiga kirib qolgan shakllarga ega bo'lgan nutq uslubi qanday ataladi?

A) publitsistik uslub

B) Umiy uslub

C) rasmiy uslub

D) badiiy uslub

7. Qaysi qatordagi gapda paronimlarning qo'llanishi bilan bog'liq uslubiy xato

mavjud?

A) Ot chopsa, gumburlar tog'ning darasi.

B) Majlisda kamchiliklar birma-blr sanalib, ularni tezda bartaraf etish

kerakligi qayt etib o'ttildi.

C) Butun qishloq ahli hasharga chiqdi.

D) Yaxshiga yondash, yomondan qoch.

8. Qaysi qatordagi gapda paronimlarning qo'llanishi bilan bog'liq uslubiy xato

mavjud?

A) Ot chopsa, gumburlar tog'ning darasi.

B) Majlisda kamchiliklar birma-bir sanalib, ularni tezda bartaraf etish kerakligi

qayt etib o'tildi.

C) Butun qishloq ahli hasharga chiqdi.

D) Yaxshiga yondash, yomondan qoch.

Mustaqil ishlarni baholash mezoni

Baholash

mezoni

O’quvchilar mustaqil ishining mazmuni

«5» a’lo

Ish yuqori sifatli, dasturda qo’yilgan talablar darajasida.

O’quvchi mustaqil ishning mavzusini himoya qila oladigan

bilimga ega ekanligi ma’lum. Mustaqil ish mavzusi keng

yoritilgan qo’shimcha adabiyotlardan foydalanilgan, to’g’ri

rasmiylashtirilgan.

«4» yaxshi

Mustaqil ishning sifati yaxshi. O’quvchi mustaqil ishni himoya

qilayotganda javobi yaxshi, ammo nutqiy faoliyatida ayrim

kamchiliklarga yo’l qo’ygan. Rasmiylashtirishda kamchiliklar

bor.

«3» o’rta

Mustaqil ish o’rta meyorda bajarilgan. Himoya vaqtida

noaniqliklar va qo’pol xatolarga yo’l qo’yilgan. Mustaqil ish

sayoz o’rganilgan.

«2» qoniqarsiz

Mustaqil ish sifatsiz bajarilgan. Katta kamchiliklarga yo’l

qo’yilgan. O’quvchining himoya vaqtida nazariy bilimlari

qoniqarsiz. Mavzu keng yortilmagan, maqsadga erishilmagan.

2.MAVZU: “Ommaviy axborot vositalari. Publitsistik uslub va uning

xususiyatlari”

Reja:

1) Mavzu bo‘yicha bahs-munozarada ishtirok etish.

2) Publitsistik uslub va uning xususiyatlari (“Birgalikda o`qiymiz”)

3) Ommaviy axborot vositalarida berilayotgan materiallarni tahlil qilish

PUBLITSISTIK USLUB VA UNING XUSUSIYATLARI

Publisistika (lat. «xalq, omma») davrning eng muhim, dolzarb masalalarini

o`quvchilarga, tinglovchilarga, tomoshabinlarga gazeta-jurnal, radio, televideniye

orqali yetkazish, ommani jonlantirish, kishilarning ongiga atrofda sodir

bo`layotgan voqealarni singdirish, ularning ijtimoiy qarashlarini shakllantirish

uchun xizmat qiladi.

Publitsistik uslub ikki xil shaklda namoyon bo`ladi: 1) yozma shakl; 2)

og`zaki shakl.

Ijtimoiy-siyosiy masalalarga bag`ishlangan bosh maqolalar, felyeton va

pamfletlar, murojaatnomalar, chaqiriqlar, deklaratsiyalar publitsistik uslubning

YOZMA shakliga mansubdir.

Radio va televideniyeda chiqayotgan siyosiy sharhlovchilar, notiqlarning

nutqlari esa publitsistik uslubning OG`ZAKI shaklidir.

Publitsistik uslubning o`ziga xos xususiyati shundaki, u muayyan ijtimoiy

masalalarga faol munosabatda bo`lish, hozirjavoblik, ta’sirchanlik belgilariga ega.

Bunday nutq uslubida ijtimoiy-siyosiy tushunchalarni ifodalovchi so`zlar ko`proq

qo`llaniladi. M., isyon, irqchilik, qo`poruvchilar, siyosiy tanglik, bitim va

boshqalar.

Publitsistik uslub - matbuot, radio, teleko`rsatuvga xos bo`lgan tildir. Bu

uslub rasmiy va dolzarb xabarlar, axborotlar, e’lonlar, reportaj, bosh maqolalardan

iborat bo`ladi.

Ularda fikr KICHIK HAJMDAGI OMMABOP JUMLALAR orqali

ifodalanadi. Zarur o`rinda asoslar keltiriladi. Shuning uchun ham rasmiy

xabarlarda «muxbirimizning xabar berishicha, elchixona xodimining so`ziga ko`ra,

muxbirimiz voqea ro`y bergan joydan xabar beradi ...» va hokazo iboralar

qo`llanadi.

Har bir xabarga TA’SIRLI, xabarning asosiy mohiyatini ifodalovchi

SARLAVHALAR qo`yiladiki, bu hol o`quvchining diqqatini jalb qiladi. («Qonun

barchaga barobarmi?», «Kafolat va‘da emas», «Chetlatilgan mutaxassis», «Tuya

ko`rdingmi – yo`q», «Chumchuq so`ysa ham qassob so‘ysin»).

Ayrim hollarda vaqtli matbuotda felyeton, kichik hikoyalar, romandan

parchalar ham beriladi. Bu holda ommabop uslub badiiy uslub bilan qo`shilib

ketadi.

Ommabop uslub kundalik ijtimoiy HAYOT KO`ZGUSIDIR. Ommabop

uslubni shakllantiruvchi vositalar ijtimoiy-siyosiy atama va birikmalar bo`ladi:

fuqarolik burchi, iqtisodiy tejamkorlik, siyosiy  vaziyat, siyosiy va ijtimoiy  kuchlar,

iqtisodiy  vaziyat,  hukumat  tangligi,  mustaqillik,  ichki  tahdid,  tashqi  tahdid,  sovuq

urush,  ochiq  ovoz,  yopiq  ovoz,  buyuk  xizmatlari  uchun,  rasmiy  vizit  bilan,  milliy

istiqlol  mafkurasi,  xalq  e’tiqodi,  buyuk  kelajakka  ishonch,  shaxs  bilan  davlat

munosabatlari,

jamiyatimizning

faol

ishtirokchisi,

mafkuraviy

bo’shliq,

xavfsizlikka tahdid va h.k.

Bu uslubning muhim xususiyati axborot berish va ta’sir qilish, soddalik,

tushunarlilik, ta’sirchanlik, adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilishdir.

Publitsistika bir qancha janrlarga ega...

Publitsistik uslub o’zining obrazliligi, hissiy-ta’siriy xususiyati bilan BADIIY

uslubga; yorqinligi, aniqligi va terminologik leksikasi bilan ilmiy USLUBGA

yaqin turadi. Ijtimoiy-siyosiy masalalarning yoritilishi, tahlil uslubi, ijtimoiy-

siyosiy masalalarni hal etishga undashning faolligi, o’ziga xos terminlar, asosan

siyosiy terminlarning ko’p qo’llanilishi singari xususiyatlar publitsistik va ilmiy

uslubning o’xshash tomonlaridir.

Publitsistik uslubda hisssiy-ta’siriy so’zlar va birikmalardan, maqol va

hikmatli so’zlardan unumli foydalaniladi. Maqol va hikmatli so’zlar bu uslubda

sarlavha nomi bo’lib ham keladi hamda mazkur uslubning yanada yorqinroq

bo’lishini ta’minlaydi. Masalan, Yaxshidan bog’ qoladi. Bizdan ozod va obod

Vatan qolsin. Mard maydonda sinaladi. Vatan, el manfaati muqaddasdir. Muallif

ba'zan tinglovchi, tomoshabin yoki o`quvchini o`ziga yaqin olish maqsadida

muayyan

murojaat

shakllaridan

foydalanadi:

aziz

tinglovchim,

qadrli

o`quvchilarim, bizningdoimiy tomoshabinlarimiz...

Undov gaplar, darak gaplar, yoyiq undalmali gaplar, kirish konstruktsiyali

gaplar faoldir.

OMMAVIY

AXBOROT

VOSITALARIDA

BERILAYOTGAN

MATERIALLARNI TAHLIL QILISH

YAKUNIY QISM

Ballarni e’lon qilish. Uy ishini tushuntirish.

Uy ishi: publitsistik uslubda “XXI asrda axborotning o‘rni” mavzusida (yoki boshqa

mavzuda) 2-3 minutlik (!) audiomatn tayyorlash, unda unda uslub xususiyatlarini

namoyon qilish

Mustaqil ishlarni baholash mezoni

Baholash

mezoni

O’quvchilar mustaqil ishining mazmuni

«5» a’lo

Ish yuqori sifatli, dasturda qo’yilgan talablar darajasida.

O’quvchi mustaqil ishning mavzusini himoya qila oladigan

bilimga ega ekanligi ma’lum. Mustaqil ish mavzusi keng

yoritilgan qo’shimcha adabiyotlardan foydalanilgan, to’g’ri

rasmiylashtirilgan.

«4» yaxshi

Mustaqil ishning sifati yaxshi. O’quvchi mustaqil ishni himoya

qilayotganda javobi yaxshi, ammo nutqiy faoliyatida ayrim

kamchiliklarga yo’l qo’ygan. Rasmiylashtirishda kamchiliklar

bor.

«3» o’rta

Mustaqil ish o’rta meyorda bajarilgan. Himoya vaqtida

noaniqliklar va qo’pol xatolarga yo’l qo’yilgan. Mustaqil ish

sayoz o’rganilgan.

«2» qoniqarsiz

Mustaqil ish sifatsiz bajarilgan. Katta kamchiliklarga yo’l

qo’yilgan. O’quvchining himoya vaqtida nazariy bilimlari

qoniqarsiz. Mavzu keng yortilmagan, maqsadga erishilmagan.

Mavzu: Rasmiy uslub

Reja:

1.Rasmiy-idoraviy nutq uslubi.

2. Fonetik va grammatik vositalarni tanlash .

3. Rasmiy uslub tilining asosiy xususiyatlari .

Tayanch so`z va iboralar : leksik, frazeologik, fonetik va grammatik vositalarni

tanlash va

ulardan foydalanish usullari

, rasmiy uslub tilining asosiy xususiyati,

aniqlik va ixchamlikdir, unda muayyan nutqiy qoliplar, kasb-hunar so‘zlari,

atamalar .

Til birliklari va materialidan fikrni ifodalash maqsadida foydalanish jarayoni nutq

sanaladi.

Hayotning turli sohalari

, turlicha nutq vaziyatlarida tildagi leksik,

frazeologik, fonetik va grammatik vositalarni tanlash va ulardan foydalanish

usullari ham har xil bo‘ladi. Shunga ko‘ra, nutqning quyidagi uslublari o‘zaro

farqlanadi: so‘zlashuv uslubi, rasmiy-idoraviy uslub, ilmiy uslub, publisislik

uslub

va badiiy uslub

Rasmiy-idoraviy nutq uslubi jamiyatdagi ijtimoiy-huquqiy munosabatlar, davlat va

davlatlararo rasmiy, siyosiy-iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi

uslubdir. Bu uslub hujjatchilik xarakteri bilan ajralib turadi. Shunga ko‘ra, yozma

nutqning xizmatga

doir bu turi davlat qonunlari

, farmonlar, bayonotlar,

shartnomalar,

idora hujjatlari

, e’lonlar va boshqa rasmiy yozishmalar uslubi

hisoblanadi. Rasmiy uslub tilining asosiy xususiyati aniqlik va ixchamlikdir, unda

muayyan nutqiy qoliplar, kasb-hunar so‘zlari, atamalar, tayyor sintaktik qurilmalar

keng qo‘llanib, nutqning aniq va ravshan ifodalanishini ta’minlaydi. Tayyor nutq

qurilmalari (shu asosda: shunga ко‘rа; ma’lum

qilamizki

; ...ni e’tiborga olib;

...ga ко‘rа; ...biz, quyida imzo chekuvchilar, ...ga asosan (muvofiq); ...uchun, ...dan

kelib chiqib; ...sharti bilan; ...berilsin, ...taqdirlansin kabi) hujjat matnining darak

hikoya xarakterida bo‘lishini, so‘zlarning bir ma’noda ishlatilishini, badiiy-tasviriy

vositalarning bo‘lmasliguii, fe’lning majhullik

va buyruq-istak shakllarining

qo‘shma gap turlarining keng qo‘llanishini talab qiladi. Til materiali hujjatning turi

xarakteriga

qarab

tanlanadi.

Yozma

nutqning

rasmiy

uslubida,

asosan,

quyidagi

munosabatlar

doirasidagi hujjatlar tuziladi:

1. Huquqiy

munosabatlarga

oid: qonun

fuqarolik

jinoyat

aktlari,

nizom, shartnoma va boshqalar.

2. idoraviy-ma’muriy shaklga oid: dalolatnoma,

buyruq va farmoyishlar

, turli ish

qog‘ozlari (ariza, tavsiyanoma, tilxat, ma’lumotnoma kabi).

3. Diplomatik munosabatlarga doir: bayonot, nota, bitim, memorandum va

boshqalar.

Savol va topshiriqlar

1.Yozma nutqning rasmiy uslubdagi hujjat turlari qaysilar?

2. Idoraviy- ma`muriy shaklga oid matn yarating

Mustaqil ishlarni baholash mezoni

Baholash

mezoni

O’quvchilar mustaqil ishining mazmuni

«5» a’lo

Ish yuqori sifatli, dasturda qo’yilgan talablar darajasida.

O’quvchi mustaqil ishning mavzusini himoya qila oladigan

bilimga ega ekanligi ma’lum. Mustaqil ish mavzusi keng

yoritilgan qo’shimcha adabiyotlardan foydalanilgan, to’g’ri

rasmiylashtirilgan.

«4» yaxshi

Mustaqil ishning sifati yaxshi. O’quvchi mustaqil ishni himoya

qilayotganda javobi yaxshi, ammo nutqiy faoliyatida ayrim

kamchiliklarga yo’l qo’ygan. Rasmiylashtirishda kamchiliklar

bor.

«3» o’rta

Mustaqil ish o’rta meyorda bajarilgan. Himoya vaqtida

noaniqliklar va qo’pol xatolarga yo’l qo’yilgan. Mustaqil ish

sayoz o’rganilgan.

«2» qoniqarsiz

Mustaqil ish sifatsiz bajarilgan. Katta kamchiliklarga yo’l

qo’yilgan. O’quvchining himoya vaqtida nazariy bilimlari

qoniqarsiz. Mavzu keng yortilmagan, maqsadga erishilmagan.



Nazorat savollari:

1. Rasmiy-idoraviy uslub deb nimaga aytiladi?

2. Rasmiy-idoraviy uslub qayerlarda ishlatiladi?

Download 0.72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2