Andijon viloyati Iqtisodiyot va pedagogika universiteti

Andijon viloyati
Iqtisodiyot va pedagogika universiteti
Maktabgacha talim yo‘nalishi
50 A guruh talabasi
Nodirova Irodaxonning
Bolalar psixalogiyasi va psihadiaknostikasi fanidan
mustaqil ta'limi

Mavzu:Eksprement natijalari tahlili

Reja:
1. Eksprimental tadqiqotlar turlari va ularni bosqichlari
2. Eksprimentni rejalashtirish va faktorlar tenglamasi
3. Eksperimentni o‘tkazish


Ilmiy-texnik va amaliy tadqiqotlardan ko‘zlangan maqsadga erishishda ilgari surilgan ilmiy gipotezani to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini isbotlashda yoki texnologik rejim, ekspluatatsion ko‘rsatkichlar va boshqa ko‘rsatkichlarni optimallashtirish, aniqlash va belgilashda albatta eksprimental tadqiqotlar olib borilishi zaruriyati tug‘iladi. Eksprimental tadqiqotlar o‘tkazish kata miqdorda mehnat va moddiy harajatlar va shuningdek, ko‘p vaqt sarflash bilan bog‘liqdir. Undan tashqari ishlab turgan energetik tizim, elektrotexnik uskunalar, energotexnologik qurilmalar, elektrlashtirilgan texnologik potok liniyalarga taalluqli eksprimental tadqiqotlar o‘tkazishda ularning normal ekspluatatsion rejimlarini buzilishiga olib keladi. Eksprimental tadqiqotlar o‘tkazish bilan bog‘liq yuqoridagi katta moddiy harajatlarni, vaqt sarflanishini va ishlab turgan energetik obyektlarni ekspluatatsion rejimlarini buzilishini kamaytirishga ekspriment rejalashtirish va uning tahlili usullarini qo‘llash orqali erishish mumkin. Matematik statistika apparatini qo‘llash orqali ekspriment jarayonini formallashtirish quyidagilarga imkon beradi: – tajribalar sonini kamaytirish, yuqori aniqlikdagi o‘lchov natijalariga erishish kabi ba’zi bir xususiyatlarga ega eksprimentning matematik modelini olishga; – ekspriment natijalariga eng zamonaviy usullardan foydalanib ishlov berish va ishlov berilgan natijalar bo‘yicha aniq formallashtirilgan qoidalar asosida yechimlar qabul qilish. Eksperimental tadqiqot – yangi ilmiy bilimlar olishning asosiy usullaridan biri. Eksperimentdan bosh maqsad nazariy qoidalarni tekshirish (ishchi gipotezani tasdiqlash), shuningdek, ilmiy tadqiqot mavzusini yanada kengroq va chuqurroq o‘rganishdir. Eksperimental tadqiqotlar idintifikatsiyalash – nazariy tadqiqot natijalari va eksperiment davomida olingan funksional va analitik bog‘liqliklarni tekshirish va tasdiqlash yoki optimallash – eksperimental yo‘l bilan o‘rganilayotgan jarayon parametrining eng maqbul qiymatini yoki maqsad funksiyasini aniqlash maqsadida olib boriladi. Maqsad funksiyasi – mustaqil variatsiyalanuvchi o‘zgaruvchilarni (faktorlarni) tadqiq etilayotgan bog‘liq bo‘lgan o‘zgaruvchi bilan o‘zaro bog‘lovchi funksiyadir, ya’ni y = f (x1, x2,x3,..., xn ) . Bu yerda y – tadqiqetilayotgan maqsad funksiya; x1, x2, x3,..., xn – o‘zaro bog‘liq bo‘lmagani o‘zgaruvchilar faktorlar. Eksperiment maqsadi identifikatsiyalash bo‘lsa, maqsad funksiyasi formulalar orqali ifodalanadi. Eksperiment maqsadi optimallashtirish bo‘lsa, maqsad funksiyasi regressiya koeffitsiyentlari no’malum polinominal tenglama bilan matematik modellashtiriladi va regressiya tenglamasi olinadi: y = b0 + b1x1 + b2x2 + ....bnxn bu yerda: bi – regressiya koeffitsiyenti. Eksperimentlar tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Tabiiy eksperimentlar ishlab chiqarish, turmush va h.k. larda ijtimoiy hodisalarni o‘rganishda muhimdir. Sun’iy eksperimentlar esa texnika va boshqa fanlarda keng qo‘llanadi. Obyekt yoki jarayon modeli xususiyatiga, eksperimentlarni tanlash va o‘tkazishga bog‘liq holda ular laboratoriya va ishlab chiqarish turlariga bo‘linadi. Laboratoriya eksperimentlari maxsus modellashtiruvchi qurilma, stendlarda namunaviy priborlar va tegishli apparatlarni qo‘llab o‘tkaziladi. Bular kam harajat qilgan holda qimmatli ilmiy informatsiya olish imkonini beradi. Lekin, eksperimental tadqiqotning bunday natijalari hamma vaqt ham jarayon yoki ob’yekg ishining borishini to‘liq aks ettira bermaydi. Ishlab chiqarish eksperimentlari atrof muhit turli tasodifiy omillarini hisobga olgan holda mavjud sharoitlarda o‘tkaziladi. Bunday eksperimentlar laboratoriyadagidan murakkab, tajriba naturasi (mavjud jarayon yoki obyekt) hajmdorligi oqibatida puxta fikrlash va rejalashtirishni talab etadi. Ekspluatatsiya qilinadigan obyektning turli dala sinovlari ham ishlab chiqarish tadqiqotlariga kiradi. Tegishli metodika va shakl bo‘yicha tashkilotlar yoki muassasalardan, korxonalardan u yoki bu tadqiq etilayotgan masala bo‘yicha materiallar to‘plash ishlab chiqarish eksperimentlarining bir turi hisoblanadi. Eksperimental tadqiqotlarni samarali o‘tkazish uchun eksperiment metodologiyasi ishlab chiqiladi. U quyidagi asosiy bosqichlarni o‘z ichiga oladi: – eksperimentning reja – programmasini ishlab chiqish; – o‘lchamlarni baholash va eksperiment o‘tkazish vositalarini tanlash; – eksperimentni o‘tkazish; – eksperiment natijasida olingan ma’lumotlarni ishlab chiqish va tahlil qilish. Yaxshi tashkil etilmagan sistemalarga taalluqli murakkab texnikaviy obyektlar uchun kibernetik model ê+ï+l kirishli (faktorlarli) va ò chiqishli (sistemalar ishlash sifatining ko‘rsatkichili) «qora quti» tarzida namoyon bo‘ladi. Chiqish parametrlaridan har bir ym k-o‘lchovli vektori X = (x1, x2, ..., xk) bilan belgilanuvchi kirishlarning nazorat ostidagi boshqariluvchi qismi, no‘lchovli vektor Z = (z1, z2, ..., zn) bilan belgilanuvchi kirishlarning nazorat ostidagi boshqarilmaydigan qismi va l-o‘lchovli vektor W = (w1, w2, ..., wl) bilan belgilanuvchi nazorat qilinmaydigan qism holatiga bog‘liq.
Harakati nazorat etilmaydigan qo‘zg‘atuvchi kirish parametrlari shunda namoyon bo‘ladiki, qachonki sistema (texnikaviy obyekt)ning chiqish parametric ma’lum nazorat ostidagi boshqariladigan va boshqarilmaydigan kirish parametrlarida birdek tavsiflanmaydi. Tasodifiy qo‘zg‘atuvchi parametrlar katta bo‘lgan texnikaviy obyekt stoxastik obyekt hisoblanadi. Uni o‘rganish uchun ehtimollik nazariyasi matematik apparatidan foydalaniladi. Texnikaviy obyektni eksperimental-statistik tadqiq etishda kirish va chiqish parametrlari o‘rtasidagi aloqa odatda polinom tarzida matematik modelda tasvirlanadi.


Uning koeffitsiyentini baholash uchun ishlash jarayonida texnikaviy obyektning holatini tavsiflovchi statistika materialiga ega bo‘lish zarur. Mazkur informatsiya yoki passiv eksperiment yo‘li bilan, ya’ni texnikaviy obyektning ishlashini oddiy kuzatish yo‘li bilan, ya’ni texnikaviy obyekt ishlashiga faol aralashish va tajribalarni boshqariladigan kirish parametrlar yo‘l qo‘yilgan soha miqyosi muayyan nuqtalarida o‘tkazib olinishi mumkin. Yaxshi tashkil etilmagan sistemalarga taalluqli murakkab texnikaviy obyektlar uchun passiv eksperiment keng tadbiqini topmadi. Eksperimentni rejalashtirish esa kuchli eksperimentalstatistik tadqiqot va murakkab yaxshi tashkil etilmagan sistemalarni optimallashtirish hisoblanadi. Eksperimentni rejalashtirish ko‘r-ko‘rona izlashni istisno qiladi, tajribalar sonini sezilarli darajada qisqartiradi va oqibatda eksperiment muddati va unga ketadigan sarflar ham kamayadi, shuningdek, matematik model olish imkonini beradi. Eksperimentni rejalashtirish usullarining asosiy afzalligi uning universalligidir, ya’ni tadqiqotlarning ko‘plab sohalarda yaroqliligidir: energetika, metalshunoslik va metallurgiya, mashinasozlik va materiallarga ishlov berish, kimyo va kimyoviy texnologiya, tibbiyot va biologiya, elektronika va hisoblash texnikasi va boshqalarda. Shunday qilib, yaxshi tashkil etilmagan sistemalarga taalluqli murakkab texnikaviy obyektlarni tadqiq qilish uchun ko‘plab kirish (faktorlar) va ko‘plab chiqish (sistema ishlashining sifat ko‘rsatkichlari)ga ega «qora yashik» ko‘rinishidagi kibernetik model eng ma’qul deb hisoblanadi. Eksperimental statistik tadqiqotlarda aloqaning bunday modeli kirish va chiqish parametrlariga ega bo‘lib, polinomlar ko‘rinishidagi matematik modelda ifodalanadi. Eksperimentni rejalashtirish matematik modeli «qora quti» tarzidagi kibernetik modelga asoslangan (7.1-rasmga q.). Shunday kibernetik sistemalarni ko‘rib chiqishda nazorat ostida boshqariladigan kirish parametrlari x1, x2, ..., xk faktorlar deyiladi, chiqish parametrlari y1, y2, ..., ym optimallashtirish parametri (mezoni) deyiladi. Faktorlar miqdoriy va sifatli bo‘lishi mumkin. Birinchisiga kirish parametrlari taalluqli bo‘lib, ularni miqdoriy baholash — o‘lchash, tortish va h.k. bo‘lishi mumkin. Faktorlar boshqariladigan bo‘lishi va texnikaviy obyektga bevosita ta’sir etish talabiga javob berishi kerak. Faktorning boshqariluvchanligi deyilganda butun tajriba davomida faktor tanlangan kerakli darajasini doimiy yoki belgilangan programma bo‘yicha uning o‘zgarishini ta’minlash va saqlab turish imkoni tushuniladi. Bevosita ta’sir talabi deyilganda faktorning boshqa faktorlarga funksional bog‘liqligi istisno ekanligi tushuniladi, chunki bunday bog‘liqlik mavjud bo‘lsa, ularni boshqarish qiyin. Tajriba o‘tkazishda har bir faktor bir necha qiymatlardan birini, tenglama deb ataluvchini qabul qilish mumkin. Faktorlarning qayd etilgan tenglamalar to‘plami kibernetik sistema ehtimoliy holatlaridan birini aniqlaydi. Bu qayd etilgan tenglamalar to‘plamiga faktor fazosi atalmish faktorlar fazosidagi ko‘p o‘lchamli muayyan nuqta mos keladi. Tajriba faktor fazosidagi barcha nuqtalarda amalga oshirilmaydi, faqat faktor fazosi sohasidagi ruxsat etiladiganiga taalluqli nuqgalardagina amalga oshiriladi. 7.2-rasmda misol tariqasida ikki faktor – õ1 va õ2 uchun ruxsat etilgan soha G ko‘rsatilgan. Kibernetik sistema faktorlar qayd etilgan har bir daraja to‘plamiga turlicha munosabat ko‘rsatadi. Biroq faktorlar tenglamalari va aks munosabat (javob) o‘rtasida muayyan aloqa mavjud. Bu aks munosabat javob funksiyasi, uning geometrik obrazi javob yuzasi deb ataladi. Javob funksiyasi quyidagi ko‘rinishga ega: yl = yl (x1, x2, ..., xk) (l = 1, 2, ..., m)

"Tajriba" so'zi psixologlar tomonidan ikki ma'noda ishlatiladi, bu esa chalkashliklarga olib keladi. Ko'pincha "eksperimental tadqiqotlar" iborasi ma'noda ishlatiladi empirik tadqiqotlar, ya'ni tadqiqot, uning muhim qismi empirik usullar yordamida eksperimental ma'lumotlarni olishdir. Masalan, empirik tadqiqotlar sinonimi sifatida eksperimental tadqiqotlar "Eksperimental psixologiya" darsliklarida talqin qilinadi, bu erda, odatda, empirik tadqiqotlarning turli dizaynlari, suhbat, kuzatish, kvazi-eksperiment kabi empirik ma'lumotlarni to'plash usullari keltirilgan. , tajriba tasvirlangan. Tor ma'noda "eksperimental tadqiqot" deganda empirik tadqiqot tushuniladi, unda ma'lumotlar yig'ilishi eksperiment usuli bilan amalga oshiriladi. Ma'lumot yig'ishning maxsus usuli sifatida eksperimental usulning o'ziga xosligi, birinchi navbatda, o'zgaruvchilar o'rtasidagi sabab-oqibat munosabatlari haqidagi gipotezalarni sinab ko'rish imkonini beradi. Tajriba tor ma'noda, empirik usul "tadqiqotchining o'zi boshqaradigan vaziyatga maqsadli ta'sir ko'rsatishini, bu ta'sirning o'rganilayotgan hodisa yoki jarayondagi oqibatlarini miqdoriy va sifatli baholashni va ular o'rtasidagi sababiy bog'liqlikni aniqlashni" o'z ichiga oladi. ta'sirning o'zgaruvchilari (mustaqil) va uning oqibatlari o'zgaruvchilari (qaram) ”(Breslav, 2010, 182 -bet).

Tajriba ko'pincha "fan qiroli" deb nomlanadi. Psixologlarning uslubiy mulohazalarida u ko'pincha eng muhim usul maqomini oladi. Boshqa usullarga nisbatan eksperimental usulning ustun mavqei, faqat unda mumkin bo'lgan o'zgaruvchilar ustidan to'liq nazorat mavjudligidan kelib chiqadi. Tajribaning tashkil etilishi psixologni qiziqtiradigan hodisaga ko'plab yon ta'sirlarni istisno qilishga, mustaqil o'zgaruvchilar ta'sirida qaram o'zgaruvchining o'zgarishi to'g'risida "toza" tasvirni olishga va shu tariqa chizishga imkon beradi. ular o'rtasida sababiy bog'liqlik borligi to'g'risida to'g'ri xulosa.
Eksperimental metodning rivojlanishi psixologiyaning mustaqil fan sifatida shakllanishida juda muhim rol o'ynadi. Tajribalar orqali u spekulyativ falsafiy bilimlardan "ozod bo'lishga" muvaffaq bo'ldi. Eksperimental usul psixologiyani tabiiy fanlarga yaqinlashtirdi. Albatta, ilgari surilgan nazariy pozitsiyalarni sinab ko'rish uchun tajriba o'tkazish g'oyasi tabiatshunoslikdan olingan, lekin psixologiyada eksperimental usul fizik tajribalarning to'liq nusxasi bo'lgan deb aytish mumkin emas. Psixologiyada boshlangan tajriba etarlicha o'ziga xosligi bilan ajralib turardi. Psixologiya fanining alohida mavqei tufayli ko'plab eksperimental metodlarning boshqa fanlarda o'xshashi yo'q. Masalan, V.Vundt laboratoriyasida, o'z -o'zini tekshirishning uslubiy usullari eksperimentlar dizayniga kiritilgan va, aslida, birinchi psixologik laboratoriyalar tajribasi sub'ektiv sifat usullarining elementlari bilan tajribaning o'zi kombinatsiyasi edi. Piaget tajribalari uni muallifning "klinik usul" turini shakllantirishga olib keldi, bunda eksperimental testlar suhbat va bolaning mantig'iga empatik implantatsiya bilan birlashtiriladi. Gestalt psixologlarining tajribalari ham o'ziga xosligi bilan ajralib turardi. K. Dunker tomonidan o'tkazilgan ijodiy muammoni hal qilish bo'yicha tajribalar fikr jarayonlarini sifatli qayta qurishga qaratilgan bo'lib, so'zning qat'iy ma'nosida o'tkazilgan eksperimentdan ko'ra, maxsus yaratilgan sharoitlarda tizimli kuzatish bo'lgan. K. Levin maktabidagi o'ziga xos eksperiment amaliyotini eslatib o'tish joizki, tajribaning o'zi sun'iy vaziyatdan hayotning o'ziga xos "dramatik segmentiga", shaxsiyat ochiladigan "psixologik makonga" aylandi (Zeigarnik) , 2002).
Psixologiyada eksperiment - bu har doim sub'ekt va eksperimentator o'rtasidagi o'zaro ta'sirning maxsus holatini yaratish, bu uni tabiatshunoslik sohasidagi tajribalardan tubdan ajratib turadi. Har qanday eksperimental tadqiqot ko'rsatmalarni o'z ichiga oladi, shuning uchun allaqachon tushuntirish / taklif qilish darajasida eksperimentator mavzu bilan o'zaro aloqada bo'ladi. Bundan tashqari, psixologik tadqiqotlar ma'lum bir ijtimoiy vaziyatga asoslangan. Albatta, tadqiqotning interaktiv va ijtimoiy -madaniy tarkibiy qismlarining jiddiyligi uning turiga va unda ko'rib chiqilgan muammoning xususiyatlariga bog'liq, lekin umuman aytish mumkinki, u yoki bu shaklda ular barcha psixologik tadqiqotlarga xosdir. istisno qilinmaydi qat'iy tajribalarning ilmiy ma'nosida. Bu boshqa masala, qoida tariqasida, eksperimental usulni asoslashda tadqiqotning mazkur kontekstli xususiyati hisobga olinmaydi. Aniqrog'i, eksperimental usul shunday ko'rsatiladiki, tadqiqotchining asosiy muammosi (va asosiy vazifasi) - vaziyatni nazorat qilish, shu jumladan, sub'ekt bilan o'zaro aloqada bo'lish bilan bog'liq o'zgaruvchilarni nazorat qilishdir. Targ'ibotchilarga ko'ra eksperimental usul, eksperimentator va sub'ektlar o'rtasidagi aloqa omillarining ta'siri nolga tushirilishini ta'minlashga intilish kerak. Biroq, bunday talablarning o'zi uzoq vaqtdan beri so'roq qilinib kelayotgan "mutlaq kuzatuvchi" g'oyasiga asoslangan ilmiylik haqidagi ma'lum bir fikrlar tizimidan kelib chiqadi. Biroq, aslida, psixologiyada tajriba o'tkazish amaliyoti hech qachon kommunikativ kontekstdan uzoqlashgan emas; ikkinchisi har doim ham oddiy hisobga olinmagan, balki tajribaning butun holatining ajralmas qismi bo'lgan, unda eksperimentator nafaqat olim-tadqiqotchi, balki vakolatli kommunikator sifatida ham harakat qilishi kerak edi.
So'nggi yigirma yil ichida, psixologiyada ijtimoiy konstruktivizm harakati va diskurs-tahliliy yondashuvlarning rivojlanishi bilan bog'liq holda, eksperimentning kommunikativ komponenti uslubiy munozaralarning tez-tez uchraydigan mavzusiga aylandi. I. Leder va C. Antaki (Leudar, Antaki, 1996), tajriba jarayonida nima bo'layotganini etarli darajada tushunish uchun, barcha psixologik tajribalar tadqiqotchilar, va sub'ektlar har doim faol ishtirokchilar rolini o'ynaydi va ularning har biri nutqda turli pozitsiyalarni egallash imkoniyatiga ega. Leder va Antaki, xususan, bunday misolni keltiradi.
Kognitiv dissonans nazariyasini sinab ko'rish uchun quyidagi tajribani tasavvur qiling. Sub'ektlar ba'zi eksperimental testlarda ishtirok etishga taklif qilindi (qaysi biri muhim emas, chunki tajriba unda bo'lmagan). Sub'ektlar belgilangan joyga kelishdi va u erda biroz kutishlarini so'rashdi. Ular kutayotganda, ataylab shunday vaziyat yuzaga keldi, ular bo'lajak eksperiment tafsilotlarini bilmasdan eshitib qolishlariga to'g'ri keldi, ular buni go'yoki o'tib ketgan odam aytdi (aslida, boshli odam). Keyin ularni tajriba xonasiga taklif qilishdi va u erda ba'zi vazifalarni bajarishdi. Tajriba o'tkazuvchi sub'ektlarning yarmidan keyingi mashg'ulotda qatnasha oladimi, deb so'radi. Hamma rozi bo'ldi. Bunday so'rov va unga javob sub'ektlarning eksperimentator oldidagi majburiyatlarini kuchaytiradi deb taxmin qilingan edi va ular bundan xabardor bo'lishlari mumkin edi. Nihoyat, barcha sub'ektlar - ham keyingi mashg'ulotda qatnashish so'ralganlar ham, so'ralmaganlar ham - xonaga kirishdan oldin tajriba haqida biror narsa eshitganmi yoki yo'qmi deb so'rashdi. Tajribalarda ishtirok etishni davom ettirishga rozilik bildirganlar kamroq halol javob berishdi. Tadqiqotchilar nuqtai nazaridan, bunday natijalar ular sinab ko'rayotgan kognitiv dissonans nazariyasini qo'llab -quvvatlaydi: eksperiment bilan bog'liq majburiyat qanchalik aniq bo'lsa (qayta ishtirok etish uchun rozilik bilan ishga solingan bo'lsa), uni yo'q qiladigan narsani qabul qilish shunchalik qiyin bo'ladi. , va shunga ko'ra, haqiqatni yashirish istagi kuchayadi. Leder va Antaki bu xulosani muammoli qiladi. Tanqidiy "tajriba etnografiyasi" ni yaxshi bilgan ular tadqiqot ishtirokchilari qanday aloqa pozitsiyalarini egallashi mumkinligi haqida hayron bo'lishadi. Masalan, sub'ektlar keyinchalik tajribada ishtirok etishga rozilik berishadi yoki rozilik berishmaydi. Bu javobni tadqiqotchilar quyidagicha tushunishadi: "Men o'zimni tajriba bilan bog'layman" yoki shunga ko'ra, "men o'zimni tajriba bilan bog'lamayman". Bu tushuncha, barcha ishtirokchilar eksperimentator bilan shaxsiy hamkorlikka asoslangan suhbatga kiritilgan "doimiy ma'ruzachi" vazifasini bajaradigan bir xil pozitsiya chizig'ini qabul qilgan degan taxminga asoslanadi. Maxsus laboratoriya sharoitida, sub'ektlar ko'pincha ulardan faqat talab qilinadigan narsani aytadilar; ular kommunikativ hamkorlik chizig'ini shaxsiy qabul qila olmaydilar. Ammo keyin rozilik berishga qanday kognitiv munosabat haqida gapirish mumkin? Xuddi shu narsa, kutish xonasida eksperiment tafsilotlarini eshitganmi yoki yo'qmi degan savolga sub'ektlarning javoblariga ham tegishli. Salbiy javob "kognitiv dissonansni kamaytirish uchun zarur bo'lgan yolg'on" deb qabul qilindi. Bu tushuncha yana "oddiy ma'ruzachi va tinglovchi" rollarini o'z zimmasiga olishga va "savol -javob" ochiq muloqot o'yiniga asoslangan. Biroq, ma'ruzachilarning kommunikativ yo'nalishlari juda xilma -xil bo'lishi mumkin va bu holda javobning ma'nosi ham boshqacha bo'ladi va uni kognitiv dissonansni kamaytirish zarurati bilan bog'lashning hojati yo'q.
Leder va Antakining so'zlariga ko'ra, eksperimental operatsiyalarning ma'nolari shunchalik moslashuvchanki, ular (va shuning uchun umuman tajriba) ko'plab talqinlarga imkon beradi. Aytish mumkinki, bu holda muammo faqat tadqiqotning ichki asosliligi bilan bog'liq bo'lib, uni so'zlarni aniqroq nazorat qilish va eksperimental sozlash orqali hal qilish mumkin. Ammo so'zlarning hech qanday o'zgarishi tadqiqot jarayonida suhbatdoshning ishtiroki va sub'ektlar ishtirokchilarning ular uchun maqbul pozitsiyasini qidirish faktini istisno eta olmaydi. Tajriba o'tkazuvchilar har doim sub'ektlar bilan suhbatda qatnashadilar, ularning tuzilishi soddaligidan yiroq; va muloqotga kirishish uchun tajriba o'tkazuvchilar kommunikativ vaziyatlar bo'yicha o'zlarining amaliy bilimlariga murojaat qilishlari kerak. Tarjimada, tadqiqotchilar muloqotda o'z rolini e'tiborsiz qoldiradilar: barcha ishtirokchilar faqat ikkita pozitsiyadan tashkil topgan standart dunyoda joylashadilar: ma'ruzachi va tinglovchi, bu bizni ma'ruzachining sub'ektivligiga to'g'ridan -to'g'ri kirishimiz mumkin deb o'ylashga imkon beradi. shuning uchun biz sub'ektlarning bayonotlarini taklif qilingan nazariya doirasida tushuntira olamiz.
E'tibor bering, joylashishni aniqlash shakllarini nafaqat haqiqiy muloqotda, balki kengroq ijtimoiy kontekstda ham hisobga olish zarur. Odatda bu sifat usullari, ayniqsa, diskurs-tahliliy yondashuvlar tarafdorlari tomonidan alohida muhokama qilinadi. Biroq, nafaqat sifatli metodlarga asoslangan tadqiqot protseduralari, balki standartlashtirilgan anketalar ham ma'lum ijtimoiy polemika va ijtimoiy tasavvurlar doirasida yaratiladi va mavjud bo'ladi. Psixologlar respondentlarga ruhiy farovonlik va o'ziga yoki voqelikning ayrim jihatlariga bo'lgan munosabat haqida savollar berish orqali ularni ijtimoiy qadriyatlar va g'oyalar dunyosida o'z pozitsiyasini egallash zarurati oldida qo'yadilar. Shunday qilib, so'rovnomalar nafaqat odatiy holatlar, munosabatlar va boshqalarni yozibgina qolmay, balki odamlarga o'zlarini va suhbatdoshlarini joylashtirishlari uchun sharoit yaratadi. Psixolog tadqiqotchilar ham ijtimoiy qarama -qarshiliklardan chetda qololmaydilar. Ma'lum bo'lishicha, tadqiqot jarayonida tadqiqotchilar va sub'ektlar barrikadalarning bir yoki qarama -qarshi tomonlarida joylashishi mumkin. Va respondentlarning javoblari bu holatni aks ettiradi, psixologlar esa ularni psixologik holat yoki kontekstdan mustaqil tuzilmalarni ifodalash uchun qabul qilishadi (o'sha erda).
Eksperimental tadqiqotlar muammoli maydonni aniqlashdan boshlanadi. Ko'pincha, tadqiqotchini qiziqtirgan mavzu bo'yicha ilmiy nashrlarni ancha uzoq tahlil qilishdan oldin. Muammoni aniqlash muammoli hodisani tushuntirib beradigan nazariy gipotezani tuzishni o'z ichiga oladi. Nazariy tushuntirish tuzilgandan so'ng, undan empirik oqibatlar kelib chiqadi, ular o'zgaruvchilar o'rtasidagi sabab-oqibat munosabatlari haqidagi gipotezalar ko'rinishida tuziladi.