Angren universiteti fan

ANGREN UNIVERSITETI


Fan: _______________________________
Mavzu: Shahs oti yasovchi qo'shimchalar va ular imlosi


MUSTAQIL
ISH

Guruh: BT-120
Bajardi: ____________________
Qabul qildi: _________________
Angren 2023
Shahs oti yasovchi qo'shimchalar va ular imlosi
Otlar besh hil usul bilan yasaladi: 1. ot yasovchi qo’shimchalar bilan : ishchi , tuzdon
2. so’zlarni juftlash va qo’shish bilan : toshtemir , qorako’l , yer-suv.
3. so’zlarni qisqartirish bilan: B.M.T
4. turkumdam – turkumga so’z ko’chishi yordamida
5. so’zlarni takrorlash yordamida: pat-pat (motosiklning ovozi)
1. ot yasovchi qo’shimchalar bilan ot yasash (morfologik va affiksatsiya usuli)
Ot yasovchi qo’shimchalar o’zak bilan birikkan holda quyidagi ma’noolarni bildiruvchi otlar yasaydi: a. shaxs otlari b. narsa-buyum otlari c. o’rin-joy otlari d. mavhum otlar
a. shaxs oti yasovchi qo’shimchalar:

- chi : suvchi sportchi aldoqchi
- dosh : sinfdosh, suhbatdosh
- kor(-kar – gar – gor ) ohangar(temirchi)
- kash : dardkash
- dor: amaldor
- bon : bog’bon
- boz : morboz
- paz : oshpaz
- xon : kitobxon
- shunos : tilshunos

Narsa-buyum otlari yasovchi qo’shimchalar:

• 
  gich (-kich –qich- g’ich): ko’rsatkich
  
• 
  gi (-ki –qi – g’i – g’u): supurgi
  

- k – ak : varrak
- q –oq : tara + q = taroq
- iq – ik : topshiriq
- uq : yutuq

- ma : to’qima

- m - im: kiyim to’plam
- um: unum uy + um = uyum
- don: qalamdon
- noma : muhabbatnoma
- qin(-qun – g’in – g’un):to’lqin
- in (-un -on): yig’in
-(i)ndi: chiqindi

O’rin-joy otlari yasovchi qo’shimchalar:

-zor: gulzor paxtazor
- iston: o’zbekiston
- loq: toshloq
- goh: saylgoh
- xona: choyxona
- obod: mehnatobod
- do’z : gilamdo’z
- soz : soatsoz
- xo’r : tekinxo’r
- parast : xayolparast
- go’y : duogo’y haqgo’y
- furush : mevafurush
- vachcha : amakivachcha
- (u) vchi : yozuvchi
- (o)vchi : tinglovchi
ham- : hamqishloq

- machoq: bekinmachoq

- (i)sh: qurilish
- (u)v -(o)v: yozuv saylov
- ak (oq): qarsak dildiroq
- ildoq : shaqildoq
- a: sharshara
- os: gulduros
- chilik: qarichilik
- poya: bedapoya
- qoq(-kak - gak): eshkak
- dak (-doq): yugurdak
- chiq: yopinchiq
- chak: burchak
- iz: bo’g’iz

Mavhum ot yasovchi qo’shimchalar:

- lik: bolalik do’stlik
- liq: borliq otaliq
- ch: sevinch quvonch tayanch
- garchilik: odamgarchilik
- chilik: kamchilik dehqonchilik

Sifat yasovchi qo’shimchalar. Sifatlar quyidagicha yasaladi:
a. sifat yasovchi qo’shimchalar
b. so’zlarni qo’shish bilan
c. so’zlarni takrorlash bilan

a. sifat yasovchi qo’shimchalarquyidagilardir:

1) otdan sifat yasovchi qo’shimchalar:

-li: rasmli kitob , kuchli shamol - mand: kasalmand, dardmand
- lik : toshkentli (bola) - don: gapdon bilimdon
- siz: tuzsiz ovqat - kash: dilkash,hazilkash
- iy – viy : tarbiyaviy soat - bop: palovbop , kitobbop
- gi – ki -qi:bahorgi ishlar hush-: hushfe’l , hushhavo
- aki –oqi: jizzaki amaki -in: erkin, otashin
- yi: havoyi havaslar -vor: ulug’vor , dorivor
- chan: ishchan yigit - parast: mansabparast,pulparast
ser-: serhosil yer bar-: barhayot,barvaqt
ba-: badavlat - chil: izchil,xalqchil
be-: beg’ubor - lik(-liq) :bolalik(chog’lar)
-simon: odamsimon maymun - i: jannati (kampir)
- dor: aybdor , vafodor - loq: baqaloq , qo’shaloq (meva)
- kor – gar: isyonkor qullar,ig’vogar - kor: fusnkor(husn)
- i : qishloqi - kash: zahmatkash (odam)
- cha: ohangaroncha - chi: vahimachi(ayol)
-namo: darveshnamo - von: zo’ravon odam,pahlavon bola
-parvar: xalqparvar - qa: loyqa suv
- on: charog’on - omuz: hazilomuz gap ,zaharomuz hazil
-aki: og’zaki , dahanaki jang - ho’r: g’amho’r odam,go’shtho’r hayvon
bad-:badbaxt, badnafs - soz: soatsoz usta Ali aka
-shumul: olamshumul ,jahonshumul - dek(-day): muzdek suv, jo’jabirday jon

Fe’ldan sifat yasovchi qo’shimchalar: Boshqa turkumlardan sifat yasovchilar:

-choq –chak – chiq: maqtanchoq qizg’anchiq ravishdan: -gi: kechagi ,dastlabki
-gir -g’ir –kir – qir – qur : sezgir topqir o’tkir olg’ir sifatdan: no-: noma’lum, notog’ri
- ma: qaynatma sho’rva -lom: sog’lom
- k (-uk – ik - ak): chirik teshik tuzuk g’’ildirak - msiq: achimsiq,qarimsiq
- q (-uq – iq – a/oq): iliq siniq bzuq qoloq taqlid so’zdan: -ildoq:bijildoq, likildoq

Yasovchi qo’shimchalar yordamida (affiksatsiya yoki morfologik usul) fe’l yasash.

Bu usul bilan fe’l bo’lmagan so’zlardangina fe’l yasaladi.
Demak , qo’shimcha yordamida fe’ldan fe’l yasalmaydi.
– la qo’shimchasi fe’ldan boshqa deyarli barcha so’z turkumlaridan fe’l yasaydi:
Ishla oqla sekinlamoq shivirla senlamoq yarimlamoq uxlamoq

-lan –lash: qo’shimchalari ot sifat va ravishlardan fe’l yasaydi: faxrlandi achchiqlandi ikkilandi ko’maklashdi suxbatlashdi yaqinlashdi

-illa taqlidiy so’zlaradan fe’l yasaydi: chirqilla

-ira qo’shimchasi qo’shimchasi taqlidiy so’zlardan fe’l yasaydi : yarqiradi yaltiradi

-a qo’shimchasi ot sifat va taqlidiy so’zlardan fe’l yasaydi : tuna bo’sha guldura o’yin + a = o’yna
-(a)y qo’shimchasi ot sifat va ravishlardan fe’l yasaydi : qoray kuchay ko’pay
-(a)r qo’shimchasi ayrim sifatlardan fe’l yasaydi : qisqar ko’kar

-sira -sa qo’shimchalari ot vas en siz olmoshlaridan fe’l yasaydi: qonsira, suvsira ,sizsira, suvsa

-(i)k –(i)q qo’shimchasi sanoqli so’zlardangina fe’l yasaydi : birikmoq , yo’liqmoq
-i qo’shimchasi sanoqli so’zlardan fe’l yasaydi : boyi , tinchi
-(i,o)t qo’shimchasi sanoqli so’zlardan fe’l yasaydi: yo’qot to’lat berkit
-ir qo’shimchasi ot taqlidiy so’zlardan fe’l yasaydi : gapir tupir

Ravishlarning ravish yasovchi qo’shimchalar bilan yasalishi: g’olibona , akalarcha

-cha: qisqacha o’zicha boshqacha buguncha

-larcha: qardoshlarcha o’rtoqlarcha
-chasiga : yangichasiga qishloqchasiga dehqonchasiga
- (s)iga: tikkasiga baravariga birdaniga
- ligicha : xomligicha tirikligicha butunligicha
- dek/-day: o’qdek qushday
-lab: ertalab ko’plab

- ona : do’stona fidokorona g’olibona

- an: umuman taxminan majburan asosan
- gacha: kechgacha tushgacha
-simon; xazilsimon uyalgansimon
- namo: uyalgannamo
-lay(in): butunlay tiriklayin

-incha –iqcha : ko’pincha aksincha yashiriqcha

-siz , be-: to’xtovsiz beixtiyor
-chang: kovushchang ko’ylakchang
-in: oldin indin
-omuz: shikoyatomuz kinoyaomuz
-aki: og’zaki yuzaki qalbaki