Anjuman: Resurstejamkor qishloq va suv xo‘jalik mashinalarini yaratish va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish

Anjuman: Resurstejamkor qishloq va suv xo‘jalik mashinalarini yaratish va ulardan 
foydalanish samaradorligini oshirish
 
 
59 
Bu erda 
−

suyuqlikning kinematik qovushoqoqligi. 
,
2
1
1
a
a
i
D
g
V
A
A
+


=
bilan almashtirib quyidagi formulani olamiz: 
,
1
2
2
1
l
l
x
V
A
h
a
a
i






 −


=
−

(9) 
(6) formulani 
dx
bo‘yicha differensiallab quyidagi formulani olamiz:
,
1
1
2
1
dx
l
x
V
A
dh
a
a
−
−





 −


−
=

(10) 
Differensial tenglamani (10) echamiz. Suyuqlikning harorati doimiy deb 
hisoblaymiz, shuning uchun n = const, quvurning diametri bo‘yicha uning 
boshidagi tezlik ham doimiy deb hisoblaymiz: 
Differensial tenglamani (10) echamiz. Suyuqlikning harorati doimiy deb 
hisoblaymiz, shuning uchun 
const
=

, quvurning diametri va uning boshidagi tezlik 
ham doimiy:


−
−





 −

−
=
l
a
a
l
dx
l
x
V
A
dh
0
1
2
1
0
,
1

(11) 
,
1
1
)
0
(
)
(
0
2
1





 −





 −

=
−

−
l
x
d
l
x
V
A
h
l
h
l
a

(12) 
;
)
0
(
)
(
;
0
)
0
(
)
(
h
h
l
h
h
l
h
−
=
−

−
(13) 
,
1
0
2
1
l
a
a
a
l
x
V
l
A
h





 −



=
−
−
yoki 
a
H
V
l
a
A
h
−

=
2
(13) 
(12) formula TOS tizimlarining sug‘orish quvurlaridagi bosim yo‘qotishlarini 
hisoblash uchun ishlatiladi. formula (13) ni quyidagicha ifodalash mumkin: 
,
2
2
g
V
D
l
R
a
A
h
H
a
li
i



=
(14) 
Bu erda
−

=
a
li
i
i
R
a
A

quvur yo‘li bo‘ylab oqim o‘zgarishini hisobga oladigan 
gidravlik ishqalanish koeffitsienti. (14) formulasini tahlil qilaylik.
1
=
a
uchun 
biz quvur bo‘yidagi yo‘l bo‘ylab o‘rtacha oqim tezligining o‘zgarishining chiziqli 
qonunini olamiz. Bu holda gidravlik ishqalanish koeffitsienti ifoda bilan 
aniqlanadi: 
,
Re
i
A
=

(15) 

---

Anjuman: Resurstejamkor qishloq va suv xo‘jalik mashinalarini yaratish va ulardan 
foydalanish samaradorligini oshirish
 
 
60 
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki namlatkichdan sarflanadigan suv sarfi 
o‘rganilayotgan kontur er tuprg‘ining mexanik tarkibiga, quvur diametriga, 
namlatgich diametriga, namlatgichlar soniga va quvurning o‘rnatilish 
chuqurligiga bog‘liq ekan.
Ilmiy-tadqiqot ishlarida quidagilar aniqlandi: 
• 
Tuproqni namlovchi quvumi o'rnatish chugurligini. Buxoroviloyatining ekin 
ekiladigan maydonlari sho'rlangan bo'lib, bu maydonlar har yili 2-3 marta suv 
yordamida yuviladi. Bunda har bir yuvishda ortacha 1500 m suv sarflanadi. Ko’p 
yillik sho’r yuvishlar natijasida tuproq qatlamida (yer sirtidan 30-50 sm) qalinligi 
30-50 sm li qattiq qatlam hosil bo'lgan. Shuni hisobga olib, tuproqni namlovchi 
quvuri o'matish chuqurtgini 50 sm deb qabul qilindi.
• 
Namlagichning diametriarini d=4mm, d=5 mm, d=6 mm va d=7 mm bolgan 
hollarda tadqigot ishlari olib borildi. 
• 
Namlangan tuprogdagi namlanish chegarasi. Bu chegarani maxsus qurilma 
(1-rasm) yordamida aniqlandi.Qurilma quidagilardan tashkil topgan: Shtatif (ustun) 
1, suv idishi 3, suv idishi mahkamlovchi moslama 2, suvni miqdorini ko paytirib 
yoki kamaytirib beruvchi (rostlovchi) moslama 4, suvni yo'naltiriuvchi naycha 5, 
namlagich 6 va namlangan qatlamning ko'ndalang kesimi 7.
1-rasm. Namlovchi qurilmasi : 
a-qurilmaning umumiy ko’rinishi; b-qurilmaning rasmi; 
Dala tajribalarini o’tkazishda maxsus handaq qazilib, uning devorlarining 
zichligu o’rganildi va maxsus tayyorlangan moslamani shu handaqqa ko’mib suv 
uzatib namlatgichdan berilayotgan suvni ko’tarilishini kuzatdik. Namlatgichdan 
berilayotgan suv orqali tuproqni namlanish chegarasi, namlatgichni diametri 
o’zgarishi bilan namlanish chegarasi o’zgardi.

---