Anjuman: Resurstejamkor qishloq va suv xo‘jalik mashinalarini yaratish va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish

Anjuman: Resurstejamkor qishloq va suv xo‘jalik mashinalarini yaratish va ulardan 
foydalanish samaradorligini oshirish
 
 
203 
va rivojlanish davrida bo‘ladi. Bunga bog‘liq ravishda oraliq qo‘yilmali ko‘chatlar 
еtishtirish ma’lum afzalliklarga ega bo‘lib, klon payvandtaglar ona ko‘chatzori 
qalamchalaridan qo‘shimcha foydalanish hisobiga ko‘chat еtishtirish miqdori ortadi 
va tezlashadi [2-4]. 
Oraliq qo‘yilmali daraxtlarning xususiyatlariga qo‘yilma komponentining 
tuproqda joylashish chuqurligi kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Qo‘yilmani tuproqqa ko‘mib 
yuborish o‘sishni tezlashtiradi, hosilga kirishni kechiktiradi, ko‘chatlar 
tutuvchanligi va bog‘da yaxshi saqlanib qolishini ta’minlaydi. Qator 
tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, oraliq qo‘yilmani tuproqqa ko‘mgan holda 
ko‘chat o‘tqazish daraxtning tuproqqa yaxshi o‘rnashishini va oraliq qo‘yilmani 
qishda sovuqdan yaxshi himoyalanishini ta’minlaydi [5-6]. 
Ushbu tadqiqotda biz kolleksion ko‘chatzordan tanlangan kuchsiz o‘suvchi 
payvandtaglardan olcha uchun P-3 turlaridan oraliq (interkalyar) qo‘yilma sifatida 
foydalandik. Bunda asosiy payvandtag sifatida har xil o‘sish kuchiga ega olcha 
uchun kamxastak olcha, OVP-4 va P-7, payvandtaglari qo‘llanildi, ularga yuqorida 
keltirilgan kuchsiz o‘suvchi payvandtaglarning 10 dan 30 sm gacha bo‘lgan turli 
uzunlikdagi interkalyar, ya’ni oraliq qo‘yilmalari payvand qilindi. 
Payvandtaglar va oraliq qo‘yilmaning o‘sish kuchi olchani Shpanka chernaya 
navi ko‘chatlarida barglarning shakllanishiga ham muayyan darajada ta’sir 
ko‘rsatdi. Uning eng ko‘p miqdori kuchsiz o‘suvchi P-7 payvandtagiga P-3 
payvandtagining oraliq qo‘yilmasi payvand qilinganda qayd etildi. Ularda 
еtishtirilgan ko‘chatlar uch yoshga еtganda har tupida 130-133 donagacha barglar 
shakllandi. 
Olchaning Shpanka chernaya navida oraliq qo‘yilma sifatida kuchsiz o‘suvchi 
P-3 payvandtagidan foydalanish asosiy payvandtag P-7 bo‘lgan va oraliq qo‘yilma 
10 sm uzunlikda olingan variantda kuchsiz o‘suvchi ko‘chat olish uchun eng yuqori 
samara berdi. Ushbu holatda tajribada bo‘yi 52,1 sm, barglar soni 57,1 dona va 
ularning sathi 17,5 dm
2
bo‘lgan eng past bo‘yli ko‘chatlar olindi. Urug‘idan 
o‘stirilgan kamxastak olcha va vegetativ yo‘l bilan ko‘paytiriladigan kuchli o‘suvchi 
OVP-4 payvandtagidan foydalanish birmuncha balandroq bo‘yli ko‘chat olishni 
ta’minladi, ushbu holatda ko‘chatlarning bo‘yi 70,5-73,2 sm ga еtdi, bu esa kuchsiz 
o‘suvchi payvandtag qo‘llanilgan variantdan 31,5% yuqoridir. 
Urug‘idan o‘stirilgan kuchli o‘suvchi kamxastak olcha va vegetativ yo‘l bilan 
ko‘paytiriladigan OVP-4 payvandtagida eng past bo‘yli ko‘chatlar P-3 payvandtagi 
oraliq qo‘yilmasi 20 dan 30 sm gacha uzunlikda olingan variantlarda shakllandi. 
Bunda ko‘chat bo‘yining 10 sm lik qo‘yilma variantlariga nisbatan qisqarishi 11,1-
17,5% ni tashkil etdi. Demak sust o‘suvchi olcha ko‘chatlarini еtishtirish uchun 
kuchsiz o‘suvchi P-7 payvandtagidan foydalanish, unga P-3 payvandtagining 10 sm 
uzunlikdagi oraliq qo‘yilmasini payvandlash tavsiya etiladi. 
Olcha ko‘chatlarini turli payvandtaglarda P-3 payvandtagining 10 sm 
uzunlikdagi oraliq qo‘yilmasidan foydalangan holda еtishtirishning iqtisodiy tahlili 
shuni ko‘rsatadiki, olchaning Shpanka chernaya navini P-7 payvandtagida еtishtirish 
yuqori samarali bo‘lib, ushbu variantda standart ko‘chatlarning eng yuqori – 42541 

---