Anlayış verməkdən ibarətdir

 
Şək. 49.Boksit yatağının fiziki geoloji modeli (şəkil 26-ya bax):  
1-yumşaq örtük; 2-yatağı özündə saxlayan süxur; 3-maqnitsiz yüksək 
elektrik müqavimətinə malik olan əhəngdaşı linzası; 4-kiçik sıxlığa 
malik olan içi boş karst boşluğu; 5-yüksək maqnit həssaslıqlı boksit 
yatağı. 

 
 
114
 
 
Qravi və elektrik kəşfiyyat üsullarını əlavə olaraq cəlb etmək 
maqnit anomaliyasının kimberlit və trap fərziyyəli olmasının 
təsnifatını verir. Kimberlit borusu üzərində trapdan fərqli olaraq 
ağırlıq qüvvəsinin və fərz olunan müqavimətinin azalmış qiyməti 
müşahidə olunur (şəkil 50). 
 
 
 
 
 
 
Şək. 50. Kimberlit partlayış borusu üzərində kompleks geofiziki 
işlərin tətbiqi və nəticələri. Buraya maqnit, qravi, elektrik kəşfiyyatları 
daxildir (a) və trap intruziyaları üzərində (b) /V.M.Bondarenkoya görə/. 
1-kimberlit partlayış borusunun Yerləşdiyi karbonat süxurlar; 2-
kimberlit; 3-trap. 
 
7.5. Kəşfiyyat geofizikası və ətraf mühitin qorunması 
Geofiziki üsulların bəzi növləri  ətraf mühitə  nəzərəçarpacaq 
dərəcədə  mənfi təsir göstərir. Bu seysmik, elektrik və nüvə 
fizikası üsullarına aiddir. Bu üsullarla süni fiziki sahələr yarat-
maqla tədqiqat işləri aparılır. Partlayışlar təbiətə  zərərli təsir 
göstərir, bu, elastik seysmik dalğalar yaratmaq üçün həyata 
keçirilir. Xüsusilə su hövzələrində aparılan partlayışlar daha 
təhlükəlidir. Elektrik kəşfiyyatı müşahidələri, xüsusilə  dərin 
obyektləri öyrənmək üçün, böyük ölçülərə malik olan qurğulardan 

 
 
115
 
istifadə olunur və böyük cərəyan tələb olunur. Bunun üçün güclü 
cərəyan generatorları  tələb olunur, bu isə  ətrafda olan insan və 
digər canlılar üçün ciddi təhlükə yaradır. Radioaktiv şüalanma 
mənbələrindən istifadə etdikdə  həddən artıq  şüalanma qəbul 
etmək təhlükəsi yaranır. 
Kəşfiyyat geofizikasının mənfi ekoloji təsirini azaltmaq üçün 
müntəzəm olaraq geofiziki işlərin texnologiyası, buraxılan 
cihazların istehsalının nizamlanması təkmilləşdirilməlidir. 
 
 
                                   NƏTİCƏ 
 
Elmi-texniki inqilab əsrində geofiziki tədqiqat üsulları ilə həll 
olunan Yer qabığının bir çox məsələləri müntəzəm olaraq 
genişlənməkdədir.  İnkişaf edən insan cəmiyyətini mineral 
xammalla təmin etmək problemi müasir geologiya elmi qarşısında 
duran məsələlərdəndir. 
Yerin dərin qatlarında Yerləşən, çətin tapıla bilən faydalı 
qazıntı yataqlarının axtarışında geofiziki kəşfiyyat üsulları aparıcı 
rol oynayır. Bu üsul müxtəlif dərinliklərdə Yerləşən yataqların 
tədqiq olunmasını  təmin edir. Geofiziki kəşfiyyat nəinki  ənənəvi 
məsələlərin həllində, eyni zamanda Yerin quruluşunun qlobal 
məsələlərinin öyrənilməsində istifadə edilir. Buraya şelf qurşaq-
ları, dərin sualtı çökəkliklər, okean qabığının quruluşu, litosfer və 
mantiyanın dərin qatları  və Yerətrafı kosmik fəzanın tədqiqi 
daxildir. Sözün həqiqi mənasında, bizim gözümüz qarşısında 
geofiziki kəşfiyyat üsulunun yeni tətbiq sahələri yaranır: bunlara 
fiziki sahələrin telemetrik tədqiqi, Ay və Günəş sisteminin və 
digər planetlərin öyrənilməsi, zəlzələlərin baş verməsini  əvvəl-
cədən xəbər verən və proqnozlaşdıran, kənd təsərrüfatında faydalı 
ərazilərin meliorasiyası, kosmosdan yerdəki bitki aləminin 
öyrənilməsi, vulkanologiya, arxeologiya, tarix, kriminalistika, 
ətraf mühitin qorunması, nüvə partlayışlarına nəzarət etmək və 
onun təsirinin öyrənilməsini və s. misal göstərmək olar. 
 

 
 
116
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.Xələfli A.A. Geofiziki kəşfiyyat üsullarının əsasları. Bakı. 
1998. 216 s. 
2.Xələfli A.A. Geofiziki kəşfiyyat üsulları. Bakı. 2004. 306 
s. 
3.Бондаренко В.М., Демура Г.В., Ларионов А.М. Общий 
курс геофизических методов разведки. Учебник, пособие для 
техникумов, М.; Недра, 1986, 453 с. 
4.Хмелевской  В.К.  Краткий  курс  разведочной  геофизи-
ки. Изд.2-е доп. И перераб. М.; Изд-во МГУ, 1979, 287 с. 
5.А.И.Дягилева,  В.В.Андриевич  Основы  геофизических 
методов разведки. М.; Недра, 1987, 288 с. 
6.Иванов А.Г. Физика в разведке Земных недр. М.; Не-
дра, 1971, 199 с. 
        7.Магниторазведка. М.; Недра, 1990, 469 с. 
        8. Итенберг С.С., Дахкильков Т.Д. Геофизические иссле-
дования в скважинах. М.; Недра, 1982, 215 с.  
 
 
 

 
 
117
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
MUNDƏRİCAT 
3 
5 
   Ön söz ………………………………………………... 
Fəsil.
 Geofizikanın fiziki əsasları……………………… 
1.1.Yerin geoloji quruluşu haqqında qısa məlumat …… 
1.2.Axtarış kəşfiyyat üsullarının  müasir təsnifatı……..   
7 
12 
1.3. Geoloji üsullar……………………………………...  13 
1.4. Texniki üsul………………………………………...  15 
1.5. Geofiziki  üsullar…………………………………...  18 
1.6. Geokimyavi üsul……………………………………  19 
1.7. Uzaq məsafədən (aerokosmik) tədqiqat üsulları….. 
22 
1.8. Dəniz geoloji-geofiziki kəşfiyyat üsulları………….  24 
1.9. Geoloji axtarış işlərinin aparılmasının növləri və         
        miqyası…………………………………………….. 
 
25 
1.10. Geofiziki axtarışlar haqqında ümumi məlumat….. 
27 
1.11. Geofiziki anomaliya anlayışı……………………...  30 
Fəsil.2.
 Geofiziki kəşfiyyat üsulları……………….……  37 
2.1. Maqnit kəşfiyyatı…………………………………..  37 
2.2. Maqnit sahəsinin ölçülməsi……………………….. 
39 
2.3. Süxurlarn maqnit xassələri…………………………  41 
2.4. Maqnit kəşfiyyatı üsulu ilə həll olunan məsələlər... 
42 
Fəsil.3
. Qravi kəşfiyyat………………………………… 52 
3.1. Ağırlıq qüvvəsi…………………………………….. 52 

 
 
118
 
3.2. Ağırlıq qüvvəsi düzəlişləri (reduksiyalar)………... 
57 
 3.3. Süxurlarn sıxlığı………………………………….. 58 
3.4. Ağırlıq qüvvəsinin ölçülmə qaydaları……………... 60 
3.5. Yerin Ayın və Günəş sisteminin digər planetlərinin 
formasının öyrənilməsi…………………………………. 
 
63 
3.6  Yerin daxili quruluşunun tədqiqi…………………..  64 
Fəsil. 4.
 Nüvə fizikası………………………………….. 72 
4.1. Radioaktivlik……………………………………….  72 
4.2. Radioaktivliyin ölçülməsi…………………………. 74 
4.3. Radiometrik üsul……………………………………  75 
4.4. Yer kürəsinin və onu təşgil edən süxurlarn yaşının  
təyini……………………………………………………. 
 
82 
4.5. Nüvə geofiziki üsulu ilə maddələrin tədqiqi……… 
84 
Fəsil.5.
 Elektrik kəşfiyyatı……………………………. 
87 
5.1. Süxurlarn elektrik xassələri……………………….. 
87 
5.2. Sabit cərəyan üsulu………………………………...  88 
5.3. Yüklü kütlə üsulu…………………………………..  94 
5.4. Təbii elektrik sahələrini öyrənən üsul…………….. 
96 
5.5. Dəyişən cərəyan üsulu……………………………..  98 
5.6. Maqnittellurik üsul…………………………………  99 
5.7. Radiokip üsulu……………………………………...  100 
Fəsil.6.
 Seysmik kəşfiyyat……………………………...  103 
6.1. Elastik dalğalar……………………………………..  104 
6.2. Seysmik kəşfiyyat cihazları………………………..  108 
6.3. Seysmik kəşfiyyat üsulları…………………………  111 
6.4. Dərin seysmik zondlama…………………………...  115 
6.5 Yerqabığının dərin qatlarının quruluşunun tədqiqi…  117 
6.6. Neft qaz yataqlarının axtarışı……………………….  117 
6.7. Ayın daxili quruluşunun öyrənilməsi………………  119 
Fəsil.7.
 Quyuların geofiziki üsulla tədqiqi……………..  121 

 
 
119
 
7.1. Karotaj üçün cihazlar……………………………... 
121 
7.2. Karotaj üsulları…………………………………… 123 
7.3. Termik kəşfiyyat …………………………………. 
128 
7. 4 Geofiziki üsulların kompleksləşdirilməsi …………  128 
7.5. Kəşfiyyat geofizikasf və ətraf mühitin qorunması .. 
132 
      Nəticə ………………………………………………  134 
     Ədəbiyyat……………………………………………  135 
 
 
ВВЕДЕНИЕ В РАЗВЕДОЧНУЮ ГЕОФИЗИКУ
 
 
ХАЛАФЛЫ А.А. 
 
Книга кратко знакомит читателей с основами геофизиче-
ской  науки  для  изучения  геологического  строения  земных 
недр, для поисков и разведки полезных ископаемых. 
Прочитавший  ее  узнает,  как  геофизика  помогает  откры-
вать в земных недрах скрытые от человеческого глаза залежи  
месторождения  руды  нефти  и  газа,  каменного  угля.  По  каж-
дому  методу  (магниторазведка,  электроразведка,  гравираз-
ведка, сейсморазведка, радиометрическая разведка и исследо-
вания в скважинах и др.) расмотрены его физические основы, 
характер изучаемого геофизического поля, аппаратура, мето-
дика измерений  и интерпретации. 
Книга  предназначена  для  студентов  вузов,  изучающих 
предмет Геофизические методы поисков и разведки месторо-
ждений полезных ископаемых. 
138с.6 таблиц, ил. 50, список лит.8 назв. 
 
XƏLƏFLİ  AYVAZ  ALI oğlu 
GEOFİZİKİ KƏŞFİYYATA GİRİŞ 
 
(учебный пособия)