Аннотатция Ушбу мақола таьлим-тарбия жараёнида педагогик фаолиятнинг мухим шарти хисобланмиш педагогик мулоқат хақида илмий-назарий фикрлар келтирилган унда муаллиф мулоқатнинг психологик тизими мулоқат турлари функциялари ва босқичларини санаб


Download 30.39 Kb.
Sana19.04.2023
Hajmi30.39 Kb.
#1362843

Мулоқот-таьлим самарадорлигининиг муҳим шарти
Катта ўқтувчи Соипназарова Муқаддас Норпўлатовна
Жиззах давлат педагогика университети
soipnazarovamukaddas@gmail.com.
+998915663138
Аннотатция
Ушбу мақола таьлим-тарбия жараёнида педагогик фаолиятнинг мухим шарти хисобланмиш педагогик мулоқат хақида илмий-назарий фикрлар келтирилган.унда муаллиф мулоқатнинг психологик тизими мулоқат турлари функциялари ва босқичларини санаб берган.
Калит сузлар; мулоқат,ахборот алмашиш функция,педагогик таьсир кўрсатиш ижтимоий-психологик жараён,педагог ўқтувчининг шахсийхислатлари.
Аннотация
В данной статье освещенъ вапросъ педагогического общения которие является основнъм условием педагогической деятельности в учевно воспитательном процессе.Автор проводит психологическую систему,видъ,функции и этапи общения.
Ключевые слова;общение,обмен информациаей,фукция,профессиограмма,педагогическое,воздействия,педагог,личностне качества учителя.
Annotation
This article highlights the issues of pedagogical which is the main condition of pedagogical activity in the teaching and educational process/ The author brings the psychological system,types, functions and stages of communication.
Keyword; communication,information chnange,function,professiogram,pedagogical impast,sociopsychological process,teacher,personal qualities of a teacher.

Мулокат-ахборат жарараён бўлиб,ахборат икки йўналишда бошқариш субъектидан (педагог) бошқариш объектига (ўқувчига)боради ва аксинча объектдан суъбектга боради.Педагог бевосита шахслараро мулоқатдан ўз тарбияланувчилари,умуман жамоа хакида,ундаги ички жараёнлар хақида кўпгина хилма- хил ахборатларга эга бўлади. Ўз набатида,педагог мулоқат жараёнтда ўз тирнгловчиларига хам мақсадга қаратилган ахборатни маълум қилади


Педагогик мулоқат ижтимоий-психологик жараёон сифатида қуйидаги функциялар билан харектрланади:шахсни ўрганиш (билиш) ахборот алмашиш ва фаолиятни ташкил этиш
Мулоқотнинг ахборот алмашиш функцияси маьнавий бойлик ва янгиликлар билан ўртоклашиш жараёнини ривожлантириш учун ижобий иштиёклар,хамкорликда ва фикирлаш учун шароитлар яратишдан иборат.Роллар алмашиниши ёрдамида мулоқат ўрнатиш эса уларда у ёки бу ижтимоий шакилланиб колган хатти-харакатни дастурлайд.Ўқтувчилар ўкув-тарбиявий жараёнда шахс-роль шаклидан фойдаланадилар:дарсниниг айрим элементларини бажаришга тингловчиларни таклиф қиладилар.бунда тингловчилар томонидан ўз шахси (мен) ни ўз қадр-қимматини,шахсини муносиб бахолаш ва келажагини тасаввур эта билиш учун интилишларини таьминлаш имконияти туғилади. Мулоқотнинг энг мухим функцияларидан бири –хамдарт бўлишдир. У бошка киши хиссииётларини тушиниши,бошқалар нуктаи назарини маьқуллаш қобилиятини шакллантириши жараёнида амалга ошади ва жамоадаги муносабатларни мьёрига келтиради.Бунда тингловчига унинг истакларини тушиниш ва булар асосида тингловчига тасир этиш зарурлигини англаш ўқтувчи учун жуда мухимдир.Педагогик мулоқатда учрайдиган камчиликлар қйдагилар:
1.Эхтиётсизли,шахсиятпараслик,сухбатдошини ортиқча мажбурлаш;
2.Пассивлик,ўзини юқори қўйиш;
3.хаддан ташқари жонбозлик кўрсатиш
ўқтувчига жамият томонидан қўйиладиган талаблар,турли хилдаги ижтимоий қутилишлар,педагогнинг индивидуаллиги,унинг шу тариқа талабларга жавоб беришга субьектив тайорлиги муайян ўқтувчининг педагогик мулоқотга нақадар тайёрлигидан далолат беради. ўқтувчи профессиограммаси муайян фан томонидан ўқтувчига ўқйиладиган махсус талабларини ўз ичига қамраб олиши лозим. Булажак ўқтувчи у ёки бу хилдаги фан томонидан қандай талаблар қўйилишини билиши ва шу аснода ўқув-тарбия жараёнини ташкил қилиш учун педагогик олий ўқув юртларида муайян мутахассислик бўйича ўқтувчи профессиограммаси ишлаб чиқилиши зарур. Профессиограмма психологик нуқтаи назардан ишлаб чиқариш фаолияти харектеристикасининг (аник бирорта касб бўйича) келгуси амалий ишлар учун зарур бўлган мазмундаги барча томонларини ўз ичига олиши кераклиги устида боради. Профессиграммада мухим хислатларнинг борган сари бирмунча ортиб боришини хисобобга олган холда ўқтувчининг қуйидаги хислатлари кўрсатиб борилиши лозим:

  1. ўқтувчининг шахсий хилатлари;

  2. Касбига хос билими;

  3. ўз касбига хос хислатлари;

  4. Шахсий-педагогик уддабуронлиги;

  5. Ташкилотчилик малакалари;

  6. Комуникатив малакалари;

  7. Гностик малакалари;

  8. Ижодий хислатлари.

Профессиограммани касбга хос равишда
ўкитишни ташкил килишда таьлимнинг самарадорлиги ва унинг муваффақияти қандай билим ва кўникмаларга,айниқса,шахснинг қандай қобилият ва шахсий хислатларга боғлиқ эканлигини албатта кўрсатиш зарур. Узоқ йиллар олиб борилган тадқиқотлар педагогик қобилиятлар мураккаб ва кўбқиррали психологик билимлардан иборатлигини кўрсатиб берди.ана шу тадқиқот малумотларидан фойдаланиб,педагогик қобилиятлар тузилишида мухим ўрин егаллайдиган қатор компонентларни ажратиб кўрсатиш мумкин: Педагогик мулоқат хазил-мутойиба сезгисининг мавжудлиги ўқтувчи ва тинловчи фаолиятини енгиллаштиради.
Олимлар изланишларининг кўрсатишича,тажрибали ўқтувчиларнинг шахсй сифатлари орасида «қувнок харакат» доимо ажралиб туради.Чунки,у тингловчиларни нихоятда чарчаган,диққатлари ўта тарқалувчи бўлган холда хам тингловчига дарсда ишчи вазиятни яратиш имконини беради. Бундай холда,тингловчиларни қизиқтирган мавзуда сухбатлашади,қизиқарли хикоя ёки воқеани айтиб беради. Баьзи ўқтувчилар эса,аксинча,хажвий хикояни айта туриб,тингловчиларнинг қулишига йол қўймайди.Уларни жеркиб,тартибни бузмасликка чакиради.Хазил-мутойиба сезгиси бўлмаган ўқтувчи хатто тингловчиларнинг енгил хазилири хам кечира олмайилар.уларга қўпол муомилада бўладилар.Бу хол ўқтувчи-тингловчи муомиласига салбий тасир кўрсатади.
Дарс мароми ўқтувчи мехнатининг маданиятига бўлиб қолмай,балки унинг интизоми,дарснинг сифати хамдир. Дарс мароми юқори,лекин тингловчилага мос бўлиши лозим. Зеро,Юксак маьнавият- енгилмас кўч» асариди таькидланганидек, Маьнавиятни шакиллантиришга бевосита таьсир қиладиган яна бир мухим хаётий омил – бу таьлим- тарбия тизими билан чамбарчас боғликдир.»
Дарсда энг мақбул маромга эришиш учун қуйдагилар тавсия килинади:
- дарсда кўпчиликни қаноатлантирувчи «ўртача»маромни танлаш;
- тингловчиларнинг индивидуал хусисиятларини эьтиборга олиш;
-дарсда якка тартибда ва хамкорликда бажариладиган ишларни оқилона уйғунлаштириш;
-тингловчилар фаолиятларининг турли-туман шаклларини қўллаш;
-вактдан иложи борича самаралироқ фойдаланиш;
Дарс мароми ўқтувчи томонидан факат иш жараёнидагина танланади. Дарсда ўз-ўзини назорат қилишга хам ўқтувчилар эьтибор бериши лозим. ўз-ўзини назорат қилиш ёки ўқтувчи педагогик қобилиятининг тезкор ривожланишига тажрибали педагоглар махорати «сирлари»ни тезкор эгаллашга имкон беради. ўқтувчи ўз фаолиястини ўзи тахлил қилар экан, у ўзини бошқариш ва такомиллаштиришнинг энг кучли қуролига эга бўлади. Муваффвақиятли ишлаш усулларини эгаллайди (диагноз-прагноз), бу эса,ўқтувчида ўз мехнатидан кўникиш хосил қилиш хислатларини уйготади, унга маьнавий қувват, ижодий иштиёк бағишлайди. ўқтувчи ўз-ўзини ахлоқий баркамолликка эриштириши ижтимоий касб фаолиятини муваффақиятли олибборишнинг мухим шартидир.ўқтувчи ўзининг дарсини ўзи тахлил қилаётганда, қуйдагиларга эътибор бериши тавсия этилад:
- кўзланган мақсад ва дарс натижасини таққослаш;
- тингловчилар билими, кўникмаси ва камол топишдаги силжишларни кўзлаган натижага мувофиқлигини аниқлаш;
- тингловчилар дарсда иштиёк билан ишлаганликларига алохида эътибор бериш.
Тугри мулоқат услубини танлашда ўзини бошқара олиш, адолатлилик,бошқалар тажрибасига ижобий ёндашув,педагогик техникани ривожлантириш, хазил-мутойибага мойиллик хам катта ахамиятга эга.Бунда ўқтувчи тингловчиларни хурмат қилиши ва ўз қадрини сақлаши мухимдир. Педагогик фаолиятда турли конфликтлар,педагогик вазиятлар учраб турди. Шунинг учун ёш педагоглар юқоридаги қоидаларни билиши лозим.
Педагогика ўз усулларини йук нарсалардан яратмайди, уларни ўзича ўйлаб топмайди. У хаётдан кишилар хулқ-атворининг реал омилларини, болалар хаётини педагогик жихатдан мақсадга мувовфиқ тарзда ташкил этиш вазифаларига жавоб берадиганларнинг ичидан танлаб олади,тарбиявий ишда педагогик таъсир кўрсатиш усуллари сифатида фойдаланади. Педагогик таъсир кўрсатиш методикаси болаларнинг ижтимоий фойдали фаолиятини педагогик жихатдан махсадга мувофиқ тарзда ташкил этиш учун фойдаланиладиган воситалар системасидан иборатдир. Бу воситалар тарбияланувчи шахсига қаратилган булиб болаларнинг хулқ-атворинирагбатлантиради,уларнинг қийин ва мураккаб вазифаларини қувонч, ижодий шавк-завк манбаига, хар бир тарбияланувчи тингловчининг шахсий муддоларига айлантиради. Педагогик таъсир кўрсатишнинг асосий усуллари талаб, истикбол,рағбатлантириш ва жазолаш, жамоатчилик фикридир.
Талаб -- тажрибада жуда кенг таркалган усул булиб, таълим ва тарбия жараёнида педаггнинг тарбияланувчига шахсий мунабасатнинг намоён булиши йули билан у ёки бу хатти-харакатларнинг рағбатлантирилиши ёки тухтатилтшини таъминлайди. Педагогик таъсир кўрсатиш усули булган талаб билан коллективини ташкил этиш мэтоди сифатидаги ягона педагогик талабларни бир биридан фарқлаш керак. Агар ягона педагогик талаблар болаларни ижтимоий фойдали фаолиятини рағбатлантириш мазмунини ва коллективни жипслаштиришда педагоглар билан тингловчиларнинг харакатлари бирлигига эришиш йулларини таминласа, талаб эса хулқ-атвор ва фаолият нормаларини тингловчиларнинг хатти-харакатлари хамда ишларида амалга ошириш усулларидан иборатдир.
Мулоқат-ахборот жараёни бўлиб,ахборот икки йўналишда бошқариш субьектидан (педагок) бошқариш обьектига (ўқувчига) боради ва аксинча,обьектдан субьектга боради.Педагог бевосита шахслараро мулоқатдан ўз тарбийяланувчилари, умуман жамоа хақида ундаги ички жараёнлар хақида кўпгина хилма-хил ахборотларга эга бўлади. ўз навбатида, педагог мулоқат жараёнида ўз тингловчиларига хам мақсадга қаратилган ахборотни малум қилади.
Истиқбол- таъсиркўрсатишниннг жуда тасирчан усули бўлиб, тингловчиларнинг хатти-харакатларини улар олдига мароқли мақсадлар қўйиш йўлини таъминлайди, бу маьқсадлар уларнинг шахсий интилишлари,қизиқиш ва муддоларига айланади. Бу усул тингловчиларда, шахснинг энг мухим фазилатларидан бири бўлган мақсадга интилувчанликни ривожлантиришга ёрдам беради.
Рағбатлантириш ва жазолаш- тарбиянинг энг асосий усули бўлиб тингловчилар хулқ-атворига тузатиш киритишни яни фойдали хатти-харакатларни қўшимча рағбатлантиришни ва тарбияланувчиларнтнг номақбул хатти- харакатларини тўхтатишни таминлайди бунда уларнинг хуқуқ бурчларини кенгайтириш ёки чеклаш уларга аҳлоқй таъсир кўрсатиш йўлидан фойдаланилади. Рағбатлантириш важазолаш методи ўзига хос хусусиятга эга бўлганлиги сабабли (бу хақда қуйирокда гап боради) унинг қўлланиши алохида эхтиёткорликни.педагогларни сезгирлиги ва хушмуомилалигини талаб қилади.
Жамоатчилик фикри- таъсир кўрсатишнинг қудратли усули бўлиб тингловчиларнинг ижтимоий фойдали фаолиятини ғоят хар томонлама ва мунтазам рағбатлантириб боришини таминлайди жамоанинг тарбиявий вазифаларини анча тўлик амалга оширади. Бу усул жамоа аъзоларининг ижтимоий фаоллигини ва ўртокларча бирдамлигини ривожлантиришга ёрдам беради.Педагогик таъсир кўрсатиш усулларини алохида-алохида тасвирлашга ўтишдан олдин уларни мувоффаққиятли қўллашнинг умумий қоидалрига қараб чикамиз;
Педагогик таъсир кўрсатиш усулларидан самарали фойдаланишнинг зарур шарти педагогнинг тингловчиларга бўлган муносабатларининг чинакам инсонпарварлигидир.Педагогик таъсир кўрсатиш усуллари ўз тарбияланувчилари тақдирига бепарво булган кишилар қулида соф касб-корлик воситалари мажмуи эмас бу усуллар бир жамоа бўлиб ягона интилишлар умумий масъулият билан бирлашган жонли кишиларнинг жонли муносабатларидир.

Фойдаланилган Адабиётлар


1.Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас кўч.-Т.: Манавият 2008.
2.Джураев Р.Х Толипов УК. Педагогик атамалар луғати. –Т 2008.
3.Қуранбаев Қ.Қ. Шукроналик – манавият тарғиботининг узвий жихати. Респ.илмий-амалий конфренцияси материаллари. Тошкент:Нишон ношир,2014.
4.Қосимова З.Х. Ёшларни ахборот хуружларидан химоя қилишнинг психологик-педагогик масалалари. Т.: «Касб-хунар таьлими» журнали (2009.№1)
Download 30.39 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling