Anorganik kimyo
M g(H C 03)2+ 2C a(0H )2= M g (0 H )2i + 2C aC 03! + 2 Қ О
Download 5.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
M g(H C 03)2+ 2C a(0H )2= M g (0 H )2i + 2C aC 03! + 2 Қ О A gar d o im iy qattiqlikka ega b o 'lg a n suvga sod a q o 'sh ilsa, quyidagi reaksiya sod ir bo'ladi: CaSO,+Na,CO = C a C 0 1+ N a ,S 0 4 4 2 3 3 2 4 M gS04+ N a 2C 0 = M g C 0 3i + N a 2S 0 4 C a 2+ va M g 2+ ionlarini y o 'q o tish u ch u n bura, p o ta sh va natriy fosfati h am ishlatiladi. H ozirgi paytda su vn in g q attiq ligin i y o 'q o tish u ch u n ta b iiy va su n ’iy ion itlar keng q o'lla n ilm o q d a . Io n itlar alum osilik atlar toifa- siga kirib, quyidagi form u laga ega N a 2[Al2S i20 g] n H 20 . A lu m o - silikatlar tarkibidagi N a + ionlari C a2+ yoki M g 2+ ionlariga al- m ashadi: N a2R + C a (H C 0 3)2= C aR + 2N aH C 03 N a,R + CaSO, = CaR+ Na,SO, 2 4 2 4
ish la tilib , ular io n a lm a sh in u v c h i sm o la la r d ey ila d i. B u n d ay ion itlar tarkibida —S 0 3H , — S 0 3N a , — C O O H , —O H , — C O O N a guruhlari b o 'lib , ular o 'z tarkibidagi k ationlarni alm ash tirad i. A n io n itla r tarkibida harakatchan asos guruhlar b o 'lib , ular a n io n - lam i alm ashtiradi. Bu ionitlarda faol guruhlar — N H 2; —N ( C H 3) 2, —N H 3C1 h isob lan ad i. S h u n d a y ionitlardan suvni o 'tk a zib juda toza su v, h a tto d istillan gan suv olish m u m k in. Ion itlar q o'llash kam x a ij, arzon va sam arali usul h isob lan ad i. 15- bobga oid savol va masalalar 1. Vodorodni elektroliz usulida olish uchun quyidagi elektrolit eritmalarining qaysi birlaridan foydalanish mumkin? H 2S 0 4, K jS 0 4, KC1, C u S 0 4, NaO H . Javobingizni asoslang. 2. 500 m 3 (n .sh .) v o d o ro d o lish u c h u n n e c h a kg C a H 2 yo k i rux va su lfat k islo ta k era k b o 'la d i? (Javob: 470 kg C a H 2, 1960 kg Z n , 2190 kg H 2S 0 4). 3. 150 g H 20 2 eritm asig a m a rg a n e s (IV ) oksid q o 's h ilg a n d a 10 3 m 3 (n .sh .) k islo ro d ajralib c h iq q a n . B erilgan e ritm a n in g foiz k o n s e n tr a t siyasini hisoblang. (Javob: 2 ,0 2 % ). 4. Q uyidagi reaksiya ten g lam a larin i tenglashtiring: a ) A gN O j-t- K O H + H 20 2-> Ag + K N 0 3 + 0 2 + H 20 b ) H 20 2 + J 2 -> H J 0 3 + H 20 d ) H 20 2 + K M n 0 4 -> M n 0 2 + K O H + 0 2 + H 20 e) P b 0 2 + H 20 2 -> P b ( O H ) 2 + 0 2 f) К С Ю 3 + H 20 2 KC1 + 0 2 + H 20 g ) H 2S + H 20 2 -> H 2S 0 4 + H 20 . 5. Q uyidagi reaksiya te n g la m a la rin i tu g alla n g , ten g la sh tirin g h a m d a vodorod peroksidning oksidlovchim i yoki qaytaruvchi ekanligini k o ‘isating: a ) P b S + H 20 2 -> b ) H C IO + H 20 2 -> H C I + d) K J + H 20 2 -> e) K M n 0 4 + H 20 2 + H 2S 0 4 -> f) F e ( O H ) 2 + H 20 2 -> g) K J + H 20 2 + H 2S 0 4 -> h) H 20 2 + H g ( N 0 3)2+ N a O H -> H g i) F e S 0 4 + H 20 2+ H 2S 0 4 -> j ) K ,C r 20 7 + H 20 2 + H 2S 0 4 -> 0 2 + C r 2( S 0 4)3 + H 2C r 20 7 6 . Q uyidagi reaksiyalarni tenglashtiring: a ) C r2( S 0 4)3 + H 20 2 + K O H -> K ,C r 0 4 + b ) К ,С г 20 7 + H 20 2 + H 2S 0 4 -> 0 2 + C r2( S 0 4)3 + d ) B L O , + H , 0 , + H , S 0 4 - » O , + B i,( S 0 4), + H , 0 e ) Z n + K O H + H 20 - * K 2[ Z n ( O H ) 4] + 0 K N O , + H , 0 , -> K N O , + H 70 g) Al + H 2S 0 4 -> 7. V o d o ro d peroksidning p arc h a la n ish reaksiyasi tenglam asini yozing. Y arim re a k siy ala r u su lid a te n g la sh tirin g . Bu reak siy an i te z la sh tiru v c h i katalizatorlam i ko'rsating. V o d o ro d peroksidning dissotsialanish tenglam asini tuzing. U n in g stru k tu ra form ulasini yozing. 8 . V o d o ro d peroksidning chinligini tekshirish u c h u n u n g a suyultirilgan sulfat kislota, efir va kaliy dix ro m a t q o 'sh ib chayqatiladi. B u n d a efir qavati
k o ‘k rangga b o ‘yaladi. R eaksiya ten g lam asin i yozing. E fir qavatidagi k o ‘k rangli m odda struktura formulasini yozing. Bu birikmada xrom ning oksidlanish d arajasini aniqlang. E firning rolini ko'rsating. 9. K islo tali m u h itd a v o d o ro d p e ro k sid n in g K J va K M n 0 4 b ila n re a k siy a la rin i y arim reak siy a u s u lid a te n g la sh tirin g . O k sid lo v c h i va q ay taru v ch ilam i ko'rsating. 10. 100 m l 0,1 M F e S 0 4 eritm asini oksidlash u c h u n kislotali m u h itd a 0,1 M H 20 2 eritm a sid an q an ch a hajm sarflanadi? 11. Q uyidagi reaksiyalarda peroksidlam ing oksidlovchi va qaytaruvchi ekanligini ko'rsating. Reaksiya tenglam alarini tugallab, yarim reaksiya usulida tenglashtiring: C rC l3 + H 20 2 + N a O H -> N a 2C r 0 4 + H 3A s 0 3 + H 20 2 -> H 3A s 0 4 + H 20 2 + [A g (N H 3)2]O H -> Ag +
V o d o ro d p ero k sid o k sid lan ish -q a y tarilish reaksiyalarida q a n d a y x o ssalarn i n a m o y o n qila oladi? V o d o ro d p e ro k sid n in g K J v a Ag20 b ilan reaksiya ten g lam arin i yozib, yarim reaksiya usulida tenglashtiring. 13. Io n te n g la m a la ri b e rilg a n q u y id ag i o k s id la n is h -q a y ta rilis h reaksiyalarining ele k tro n va m o le k u la r ten g lam ala rin i yozing: H 20 2 + M n 0 4~ + H + -* 0 2 + M n 2+ + H 20 2 J - + H 20 2 -> J 2 + 2 0 H - H a r bir reaksiyada oksidlovchi va qaytaruvchi io n la rn i k o 'rsatin g . 14. Q uyidagi ja ra y o n la rn i am alg a oshirishga y o rd a m b e ra d ig a n reaksiyalarning te n g lam alarin i yozing: N a C l - » N a -» N a O H -> N a 2C 0 3 -> N a H C 0 3 -> N a C l 15* 19,6 g ishqoriy m etall suv b ilan reaksiyaga kirishganda 4,48 1 gaz (n .sh .) a jralib c h iq q an . R eaksiya u c h u n q a n d a y m e ta ll o lin g an ? (Javob: kaliy).
16. 117 kg osh tuzida Solvey usulida qancha soda olish m um kin? (Javob: 106 kg).
15,3 g bariy oksidning suvdagi eritm asini neytrallash u c h u n qan ch a hajm u g lero d (IV) oksid (n.sh.) kerak b o 'lad i va q a n c h a tu z hosil b o 'lad i?
S o 'n d irilg an o h ak , kalsiy karbonat va kalsiy sulfat aralashm asi bor. B u aralashm aning 31 g ga xlorid kislota ta ’sir ettirilganda 2,24 1 gaz ajralib
chiqqan va 13,6 g qattiq qoldiq qolgan. Aralashm aning foiz tarkibini ifodalang. СJ a v o b : 13,6 g C a S 0 4, 10 g C a C 0 3, 7,4 g C a (O H ) 2). 19. Q an d a y io n la r tabiiy su v n in g qattiqligini belgilaydi? Q a ttiq suvga a) N a , C 0 3; b) N a O H ; d) C a ( O H )2 q o 's h g a n d a b o ra d ig a n reaksiya te n g lam alarin i yozing.
T a rk ib id a 0,146 g m a g n iy g id ro k a rb o n a t b o 'lg a n 1 1 su v n in g v aq tin ch a qattiqligini hisoblang. {Javob: 2 m e k v /l) .
U m u m iy q attiq lig i 4 ,6 m ek v /1 b o 'lg a n 5 1 suvni y u m sh a tish u c h u n q a n c h a n atriy k a rb o n at s a r f b o 'la d i? {Jabov: 1,22 g).
Quyidagi jarayonlarni am alg a oshirish u ch u n z a ru r bo 'lg an reaksiya te n g la m a la rin i yozing: a) L iC l -> Li -> Li20 -> L iO H -> L i2C 0 3 -> L iC l - » L iF b) N a H C 0 3 -> N a 2C 0 3 -> N a C l -> N a d) N a C l -> N a -> N a O H -> N a H C 0 3 e) KC1 -> К -> K , 0 2 -> K 20 -> K O H g) C a C 0 3 -> C a O -> C a ( O H )2 -» C a C l2 -> C a h ) B e C l2 -> Be -» B eO -» N a 2B e 0 2 i) S rC I2 -> S r -> S r(O H )2 -> S r , ( P 0 4)2 j) B a C 0 3 -> B aO -> B a ( O H )2 - » B a C l2 -> B a S 0 4
Q uyidagi o k sid lan ish -q ay tarilish reaksiyalarini tenglashtiring: a) K , 0 2 + K , C r , 0 7 + H 2S 0 4 - » 0 2 + C r ,( S 0 4)3 + b ) B a 0 2+ F e S 0 4 + H 2S 0 4 -> B a S 0 4 + F e 2( S 0 4) 3 + H 20 d) N a20 2 + K M n 0 4 + H ,S 0 4 Na^SO, + M n S 0 4 + 0 2 + K.SO, + H 20 e) N a 20 2 + F e ( O H )2 + H 20 -> F e ( O H )3 + N a O H f) B a 0 2+ C r 2( S 0 4)3 + N a O H -> B a S 0 4 + N a 2C r 0 4 + H 20 g) N a 20 2 + K J + H 2S 0 4 - > J 2 + h ) N a 20 2+ M n 0 2 -> N a 2M n 0 4+ i) К , 0 2 + Ag20 + H 2S 0 4 -> A g + 0 2 + K 2S 0 4 + H 20 j) N a C r 0 2 + H 20 2 + N a O H -> N a 2C r 0 4 + H 20 24. N a triy k a rb o n a t e ritm a sig a q u yidagi m o d d a la r d a n qaysi birini q o 'sh g a n d a u n in g gidrolizi k u ch ay ad i? a) N a O H , b) Z n C l2, d) H 20 , e) K 2S {Javob: Z n C l2 va H 20 ) . 25. N a O H eritm asini elektroliz qilganda an o d d a 2,8 1 kislorod ajralib chiqqan b o 'lsa, k ato d d a n echa 1 v o d o ro d ajraladi? a) 2,8 1 b) 5,6 1 d) 11,2 1 e ) 22,4 1 {Javob: 5 ,6 1). 26. 10 g n atriy am algam asining suv bilan t a ’sirlashishida hosil b o 'lg an ishqom i neytrallash u ch u n 0,1 n xlorid kislota eritm asidan 100 m l sarflangan. A m algam adagi n atriyning m assa ulushini aniqlang. 27. N a triy gid ro k sid e ritm a sin i quyidagi g a z la r b ila n to 'y in tirg a n d a b o rish m u m k in b o 'lg a n reaksiya ten g lam ala rin i yozing: C 0 2, H 2S, S 0 2, C l2. H o sil b o 'lg a n tu z la r s tru k tu ra fo rm u la la rin i yozing. 28. Q uyidagi b irik m alam in g suv bilan reaksiya ten g lam alarin i yozing: B a 0 2, K 0 2, N a 2S, N a H , N a 3N . 29. Kalsiy nitrid, gidrid va karbid hosil b o 'lish reaksiya ten glam alarini yozing. B u b irik m a lam in g suv bilan reaksiya te n g la m a la rin i yozing. 3 0 . K alsiyning suv, xlo rid kislota, su y u ltirilg an va k o n se n trla n g a n n itrat kislota bilan reaksiya tenglam alarini tuzing. N itrat kislota bilan reaksiya ten g lam alarin i yarim reaksiya usulida tenglashtiring. 31. Q uyidagi ja ra y o n la rn i am alga oshiruvchi reaksiya ten g lam alarin i yozing: C a -> C a C 2^> C a ( O H ) 2 -> C a C 0 3 -» C a ( H C 0 3)2 32. Q uyidagi ja ra y o n la rn i am alga oshiruvchi reaksiya ten g lam alarin i y o zin g :N a -> N a 20 2 -> N a O H -> N a H C 0 3 -> N a 2C 0 3 33. Suvga v aq tin ch a va doim iy qattiqlik b eruvchi io n larn i k o 'rsatin g . Suvning yum shatish usullari va reaksiya ten g lam alarin i yozing. 34. 1 1 suvda 0,292 g m agniy g id ro k a rb o n a t va 0,2025 g kalsiy g id ro k a rb o n a t b o 'lsa, u n in g v aq tin ch a qattiqligini aniqlang. 1 6 - b o b . I I I - V В G URUH ELEMENTLARI VA ULARNING XOSSALARI D av riy jad v ald agi III В q o 's h im c h a gu ru hd a sk a n d iy , ittiriy va u la rd an k ey in bu g u ru h d a la n ta n va a k tin iy k e la d i. Bu e le m e n tla r tash q i q avatid a 2 ta d an elek tron ga ega. T a sh q a rid a n ik k in ch i qavatda b o 'lsa 9 tad an elek tron bor. Jad vald a la n ta n d a n (57140La) k eyin yan a 14 ta e le m e n t k elib , u la rn in g tartib n o m eri 5 8 — 71 o rasid agi q iy m a tg a eg a . Bu e le m e n tla r n in g k o 'p x o ssa la r i la n ta n g a o 'x s h a s h , s h u n in g u c h u n h a m u la r la ta n o id la r y o k i siyrak -y e r e le m e n tla r i h a m d e y i lad i. L antandan keyingi e le m e n t ak tiniy h isob la n ib (A c 89227), u n ga ham xossalari o 'x sh a sh b o'lgan 14 ta elem en t bor. Bu elem en tla r ning tartib n om eri 9 0 — 103 orasid a b o'lib , ular ak tin oid lar deb ataladi. Bu guruh elem entlarining en g asosiy kattaliklari 33-jadvalda keltirilgan. 3 3 - ja d v a l III В guruh elementlarining eng asosiy kattaliklari Asosiy kattaliklar Skandiy Ittiriy
Lantan Actiniy
Atom massa 44,956
88,905 138,91
227 Elektron formulasi 3d'4s2 4d'5s2
5d'6s2 6d'7s2
Atom radiusi,nm 0,164
0,181 0,187
0,203 Ion radiusi,nm (E,+) 0,083 0,097
0,104 0,111
Suyuql. harorati, °C 1539
1525 920
1040 Zichligi, g /sm 3 3,0 4,47
6,16 10,1
Ionlanish energiyasi M -> Me+ 6,56 6,21
5,57 5,10
Yer po‘stlog‘ida tarqalishi, % 6104 2,8-IO’3
1,8-103 6 1 0 10 S k an d iy va u n in g analoglari aktivligi jih a tid a n ish q o riy va ish q o riy -y e r m etallarid an za ifro q x o lo s. S kan d iyd an ak tin iy ga b oigan sari elem en tlarn ing faolligi ortib boradi. B u m etallar aktivlik qatorida v o d o rod d an an ch a o ld in d a turadi. Skandiy p assiv h olatda b o 'lg a n i u c h u n suv b ilan ta ’sirlash m ayd i. A m m o lan tan od atd ag i sh aroitd ayo q suv b ilan ta ’sirlashadi: 2La+6H 20 = 2 L a (0 H )3+3H 2 M etallar su yultirilgan H N 0 3 b ilan faol m etallarga o 'x sh a sh ta ’sir etib , a n io n n i N H 4N 0 3 g a c h a qaytaradi. M e 20 3 — qiyin su yu q lan u vch an o q rangli m oddalar. U larn in g asoslik xossalari S c dan A c g a qarab ortib boradi. M e (O H )3 larning a soslik xossalari h am A c ( O H ) 3 da eng kuchlidir. S c ( O H ) 3 da am foterlik x ossa k uzatilsa, L a (O H )3 an ch a kuchli asos. S c C l3—YC13— L a C l3—A c C l3 q atorida asoslik xo ssa la r ortib boradi. O datdagi, bu m etallar birikm alarining suyuqlanm alarini elek troliz qilib yok i m etallar b ilan qaytarish reaksiyasi orqali o lin ad i. 16.1 Skandiy birikmalari Tabiatda uchrashi. B u elem en tla r tarqoq h o ld a u ch rayd i. U larning o 'ziga xos m inerallari y o ‘q. Bu elem entlar tabiatda qalay, toriy, gafn iy, uran, sirk on iy va lan tan oid lar b ilan birga uchraydi. S k a n d iy n in g o ‘zi b o 'lsa S c 2S i20 7 to rtv ey tit, S c P 0 4-2 H 20 sterettit holatida uchraydi. Ftaik xossalari. S k an d iy oq ish kul rang m etall. Bu guruhda sk and iy en g yuqori su yu q lan ish haroratiga ega. Juda m o ‘rt m etall. Suyu q lan ish harorati 1539°C. Kimyoviy xossalari. S k a n d iy k o ‘p m e ta llm a sla r b ila n t a ’sir lashadi. Suyultirilgan xlorid, sulfat va nitrat kislotada yaxsh i eriydi. U n in g ok sid i S c 20 3 fo rm u la g a ega. G id r o k sid i b o 'lsa S c ( O H ) 3 tarkibli. S kan d iy oksidi va gidroksid i am foter xossaga ega: Sc20 3+ 2 N a 0 H = 2 N a S c 0 2+ H 20 N a S c 0 2 natriy m etaskandatlar h o sil b o 'la d i. S c F 3 k om p leks a n io n h o sil qilish qobiliyatiga ega b o 'lib , bun d ay kom plekslar ftorskandatlar deyiladi: S c F 3+ 3 N a F = N a ,[S c F 6] Eritm ada ju d a o s o n gid rolizga u ch rayd igan akva — io n hosil b o 'lish i m a ’lum: [ S c ( H 20 ) 6] 3+ S k an d iy gidridi S c H 2 fo rm u laga ega b o 'lib , qora k uk u n , m e ta llsim o n tarkibli gidrid. S c F 3 suvda erim aydi. S kan d iyn in g xloridlari, bromidlari bo'lsa suvda yaxshi eriydi. Suvdagi eritmalardan kristallogidratlar h o lid a ajraladi S c 2( S 0 4) 3 5 H 20 . S k a n d iy o s o n q o ' s h t u z la r h o s i l q i l a d i , m a s a l a n , S c 2( S 0 4) 3-K2S 0 4. X ossalari jih atid an sk an d iy s elem en tlarga o 'x sh a b k eta d i, d - va s- elem en tlar orasidagi h o la tn i egallaydi. Ishlatilishi. S k a n d iy m etlla rn in g sifatin i y a x sh ila sh u c h u n ishlatilib, yadro texnikasida neytronlar harakatini sek inlash tiru vch i m odda sifatida qo'llaniladi. Sk an d iy guruhi elem en tlarin in g am aliy ah a m iya ti h ali batafsil o'rgan ilm agan. 16.2. Lantanoidlar va aktinoidlar L a n tan oid lar o ila sig a 14 ta / e lem en t kirib, ular la n ta n d a n k eyin k elad igan elem en tlard ir. B u elem en tlar y ad ro za rya d in in g ortish i b ilan oxirgi elek tron tashqaridan u c h in c h i q avatn in g f- p o g 'o n a c h a sig a jo y la sh a d i, tashqi va tashqaridan ik k in ch i qavat o 'zg a rish siz q o la d i. U la rn in g tash q i qavatida ikkitadan elek tron i bor. S h u n in g u c h u n h am latan o id lar k im yoviy xossalari jih a tid a n bir-biriga o'x sh a sh xossalarga ega. L a n ta n cid la m in g xossalari La v a Y ga oxsh ab ketadi. U larn in g ok sid lan ish darajasi + 3 . La, G d v a Lu o'zga ru v ch a n valen tlik k a ega. C e b o 'lsa u c h va to'rt valen tlik n i n a m o y o n etadi. B a ’zi la n tan oid lar ikki valen tlik li h olatg a h am ega. L antanoidlarda yadro zaryadi ortgani bilan C e dan Lu ga qarab ion radiusi kam ayib (lantanoidlar siqilishi) borishi kuzatiladi. Fizik xossalari. U la r od a td agi sh aroitd a o q k u m u sh rang metallardir. Kimyoviy xossalari. F a o llig i jih a tid a n la n ta n o id la r ishq oriy yer m etallariga y a q in turadi. U la r kislotalarda eriydi. S u v b ilan ta ’sirlashadi. O datdagi sh aroitd a o so n oksidlar h osil qiladi. U la r yuqori haroratda galog en la r b ilan ta ’sirlashad i. L anta- n oid la rn in g ok sid lari, ftoridlari, sulfidlari suvda q iy in eriyd igan va q iyin su yu q lan ad igan birikm alardir. Bu m etallar xossalari b ir-b iriga ju d a yaq in b o 'lg a n i u ch u n ularni to z a h o ld a ajratib olish a n ch a m ushkul. Ishlatilishi. B u m etallar rangli m etalla r o lis h d a , elek tron a sb ob la r y a ra tish d a , p o 'la t ish lab ch iq a rish va ak ku m u latorlar ta y y o r la s h d a q o 'l la n il is h i m a ’lu m . A lu m in iy va m a g n iy g a la n ta n o id la r q o 's h ilis h i u la r n in g y u q ori h a ro ra td a c h id a m li b o 'lish ig a o lib keladi. A ktinoidlar. B u elem en tlar aktiniydan keyin k eladigan o ‘n to 'rtta /elem en tla rd ir. Bu elem entlarda ham tashqaridan u ch u n ch i elektron q o b ig 'in i elektronlariga to 'lish i kuzatiladi (5 0 - Bu e le m entlar k im y oviy xossalardagi oxsh a sh lik ularning tashqi qava tidagi elek tron tu zilish bir x illigid an kelib ch iq ad i. A k tin oid larn ing barchalari + 3 ok sid lan ish darajasiga ega. Bu jih atd an ular lantanoid larga o'xsh ab ketadi. T h , P a, U , N p (III) h o la td a a n c h a k u ch li q aytaru vch ilard ir. U la r e r itm a d a o s o n oksidlanadi. A k tin oid larn in g (III) gidroksodlari asoslik x o ssa ga ega , lekin suvda kam eriydi. U lar k islotalar bilan o so n ta ’sir etadi. A k tin o id la r u c h u n (I V ) b ir ik m a la r h a m k o 'p u c h r a y d i. T h , P u, P a , U , N p , A m va C m (K u riy) u ch u n an a sh u n d a y birikm alar k o 'p . B u e le m e n tla r n in g ok sid lari q iy in su y u q la - Download 5.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|