Antibiotik payda etıwshı mikroorganizmlar hám olardıń biologiyasiJoba. Antibiotiklar tariyxıAntibiotik payda etiwshi mikroorganizmlarXilma qıylı antibiotiklarKirisiw. Antibiotiklar tariyxı

Antibiotik payda etıwshı mikroorganizmlar hám olardıń biologiyasiJoba.Antibiotiklar tariyxıAntibiotik payda etiwshi mikroorganizmlarXilma qıylı antibiotiklarKirisiw.Antibiotiklar tariyxı.Mikroblarǵa karshi gúres pikri Pasterga tiyisli bulib, ol 1862-1868 jıllar irińli mikrobdaǵı sibir yazvasi tayokchalarini anikladi. 1871 jılda orıs vrachi V. A. Monassein hám A. G. Polotebkov ni urǵanıp, onı infektsiyali jaralarǵa tadbik etiwdi aytıp utdi. Lekin bul jumıs jaqsı nátiyje bermadi. Kup utmay Mechnikov sút kislotalı bakteriyanı (laktobatsilli) adam ichagidagi irińli bakteriyalarǵa karshi isletdi. Britaniyalik alım A. Flemingu 1928 jılı birinshi antibiotik-penitsillinni kashf kildi. Ol Penicillium notatum Staphylococcus koloniyasini lizis etiw kobiliyatiga iye ekenligin aniklaydi. Lekin sońǵı 10 jıl ishinde penitsillinni urǵanıw sonshalıq háwij aldıki, onıń mikrobǵa karshi gúresiw kobiliyati tómen ekenligi aniklandi. Ekinshi Jaxon urısı chukur jaralardı obrabotka etiw ushın antibiotiklar ústinde izertlewler aparıwǵa májbúrladi.Velikobritaniyalik ilimpazlar X. Flori hám E. Ieyn 1940 jılda tozalanmagan, uzida N. antibiotik saklovchi, lekin yukori aktivlikke iye bulgan penitsillin preparatini alıwdı. Keyinirek Velikobritaniya hám AKShning 39 ta laboratoriyalarında alıp barılǵan tájiriybeler sonı kursatdiki, P. notatum hám P. chrysogenum dıń 1000dan artık shtammlari bar ekenligi aniklandi hám penitsillinlarning ústiriw, ajıratıp alıw metodları hám meditsinada kullanishini islep chikildi. Penitsillin sruktura dúzilisin 1945 jılda ximiyalıq metod hám rentgen struktura analiz járdeminde aniklandi.(R. Vudvord, D. Xodjkin, R. Robinson)Z. A. Vaksman antibiotiklarni urǵanishda uzining úlken ulessin kushdi. Ol áhmiyetli bulgan antibiotklarni tozalab ajıratıp almasdan, bálki olardı skrinin metodı járdeminde islep chikdi. 1948-1950 jıllarda xloromfeninol hám tetratsiklin jańalıq ashıldı. 1952-1954 jıllar hám 60 -jıllarına shekem antibiotiklarning barlıq tipleri aniklangan edi. 1950 jılda 150 dane, 1960 jılda 1200 dane, 1970 jılda 2000 den artık antibiotiklar aniklandi. Házirgi vaktda antibiotiklarni tabıw hám ajıratıp alıw talay páseytiwdi. Lekin jılıǵa 50 dane jańa statiyalar kashf kilinmokda. Házirgi vaktda antibiotiklarning 50 den 100 tasigacha meditsinada kuulanilmokda, usılardan 60 -65%i jaxon bazarında satıladı.Antibiotiklarning tásir etiw mexanizmına kura olardı 4 tipga ajıratıw múmkin1) bakteriyalar xujayrasi diywalinı sintez kiluvchi ingibitorlar2) Oksil sintezidagi m-RNK ingibitori3) Nuklein kislota ingibitori 4) Funktsiyalasqan tsitoplazmatik mebrana ingibitori.Antibiotik payda etıwshı mikroorganizmlarKóplegen mikroorganizmlar hár qıylı fiziologikalıq aktiv statiyalar: fermentler (biologiyalıq katalizatorlar), vitaminlar, aminokislotalar, biologiyalıq stimulyatorlar, vaktsinalar hám antibiotiklarni sintezlash ayrıqshalıqına iye. Mısalı, saxaromitset uyıtqıları 45-50% ge shekem belok sintezlay aladı. Birpara bakteriyalar antibiotiklar sintezlaydi: tirotritsin, batsitratsin, subtilin, polimiksin V. Basqa birleri bolsa sirke kislotanı sintezlaydi. Aktinomitsetlar: hár qıylı zamarıqlar streptomitsin, aureomitsin, neomitsin, tetratsiklin sıyaqlı antibiotiklarni sintezlaydi. Yaǵnıy házirgi waqıtta belgili bolǵan antibiotiklarning 2|3 úlesin aktinomitsetlar sintezlaydi.Kletka diywali tek mikoplazmalar hám L-sırtqı kórinislik bakteriyalarda bolmaydı. Kóbinese qandayda bir antibiotik tásirinde yamasa tábiy sharayatlarda óz-ózinen L-formalı bakteriyalar payda bolıwı múmkin. Olarda kletka diywali bólekan, kóbeyiw ayrıqshalıqı tolıq saqlanǵan. Olar úlken yamasa kishi shar formasında bolıp kóplegen patogen hám saprofit bakteriyalarda tabılǵan bolıp tabıladı.Actinomycetales rejimi kiredi. Olar shoxlangan gifalardan ibarat bolıp, olardan mitseliy payda boladı. Gifalar bir kletkalı, diametri 0. 5-2 mkm. Agarli oziqa ortalıqta o'stirilgan aktinomitsetlarda substrat hám hawa mitseliylari boladı. Hawa mitselalari tuwrı shohlangan, spiralsimon kóriniste boladı. Spora alıp juretuǵınları bolıp, sporalar kóbeyiw ushın xızmet etedi. Birpara aktinomitsetlarda hawa mitsellari ornıda túr-túrli shoxlangan tayaqshalar boladı. Aktinomitsetlarning saprofit hámde adam hám haywanlarda kesellik ko'zg'atuvchilari ámeldegi. Birpara wákilleri, haywan, adam hám ósimlik keselliklerine qarsı gúresishda isletiletuǵın antibiotiklar ajratadı.Mikroorganizmlarda million kletkaǵa bir mutatsiya tuwrı keliwi múmkin. Mısalı, antibiotiklarga shıdamlılıq, triptofan sintez etiw ayrıqshalıqı, faglarga shıdamlılıq, koloniyalar formasınıń ózgeriwi, pigment payda etiwdiń ózgeriwi yamasa kapsulali formalardıń kapsulasiz bolıp qalıwı, hivchinlar payda etiwdiń ózgeriwi hám basqalar usılar gápiden bolıp tabıladı. Nanbayshıchilikda isletiletuǵın achtiqilar jańa shtammlarining alınıwı, kóp muǵdarda antibiotiklar sintezlovchi shtammlar alınıwı, V12 vitamini, maylar hám lipidlarni sintezlovchi shtammlar alınıwı, sút kislota payda etıwshı shtammlarni alınıwı yamasa dizenteriya, paratif hám tifga qarsı aktiv profilaktikalıq formalardıń alınıwı hám basqalar mutatsiyalarga mısal bolıp tabıladı.Bakteriyalar, turushlar hám aktinomitsetlarga radioaktiv nurlar hám ximiyalıq mutagenlar tásir etip, kletkalarındaǵı DNK dıń strukturasını ózgertirip, olar iskerligin insan ushın paydalı statiyalar sintezlash tárepine jóneltiriw múmkin. Házirgi kúnde bakteriyalardıń fiziologikalıq ayrıqshalıqın jaqsı bilgen halda, olardı ózgertish hám sol jol menen olardan awıl xojalıǵı, meditsina, texnologiyalıq processlerde keń kólemde paydalanıw mikrobiologlar aldında turǵan za’ru’rli máselelerden bolıp tabıladı.Episomalar. Episomalar xromasomalardan holi bolǵan, mayda genlar kompleksi bolıp tabıladı. Olar tsitoplazmada erkin yamasa bakteriya xromasomasiga qosılǵan halda ushraydı.Episomalar bakteriyalardıń pushtlilik (G'), dári statiyalarına shıdamlılıq (R), bakteriotsinogenlik, kolinotsinogenlik hám basqa faktorlarning naslden-naslge ótiwinde qatnasadı. Episomalarning antibiotiklarga shıdamlılıq faktorini (R-faktor) birinshi bolıp Yaponiyalıq ilimpazlar anıqlaǵan.Bakteriotsinogenlik degende, bakterial kletkada antibiotiklarga qarsı statiyalar sintezlanish ózgesheligi tushiniladi, bul statiyalar bakteriotsinlar dep ataladı. Mısalı: ishek tayaqshası E. coli-kolitsin, Bact. cerlus -aerotsin, Bac. megaterium-megatsin, E. Restis-testitsin, Staphylococcus aureus-stafilakokkotsin sintezlaydi. Olar bakteriya kletkasıǵa adsorbtsiyalanadi hám bakteriyalardıń apatına sebep boladı. Bakteriotsinlar produtsentga jaqın turadıǵan bakteriyalargagina tásir etedi.Bir mikroorganizmning ekinshi mikroorganizm menen rawajlanıwı bizge utgan ásirlerden berli belgili. Fakatgina 1942 jılı “antibiotik” termini Z. A. Vaksman tárepinen pánge kirgizildi. Házirgi vaktda antibiotiklarni tábiy statiya sıpatında karalmokda hám olardıń ximiyalıq modifikatsiyasındaǵı ónimi tómen kontsentratsiyada bakteriyalar usishiga, tómen kuzikorinlar, ápiwayı viruslar hám rak xujayralari rawajlanıwına tásir kilib, olardıń rawajlanıwını azaytadı.Sońǵı 40 jıl ishinde antibiotiklarning meditsinada kullanishi nátiyjesinde xar qıylı ulimli epidemiyalar yukotildi. Mısalı ( chuma, xolera. Dúnyada xirurgik, tugruk processlerinde infektsion keselliklerde (mısalı ( tubarkulyoz, sepsis, menińit, pnevmoniya) ulimkamaydi. Bul fakatgina rawajlanǵan mámleketlerdagina emes, bálki rawajlanıp atırǵan mámleketlerde Urta Asiya, Afrika, Lotin Amerikası bul keselliklerge karshi antibiotiklardan paydalanıwadı.Antibiotiklarning mexnizmini urǵanıw sonı kursatadiki, olar jińishke ásbap sıyaqlı áyne ol yamasa bul xujayra sisteması funktsiyasına tásir etedi. Penitsillin, tsefalosporin hám boshka yakin antibiotiklar.Penitsillin gramm (+) mikroorganizmlar (stafilokokk, pnevmokokk, streptakokk), birpara gramm (-) organizmler (miningokokk, gonogokokk) sibir yazvasi tayokchasi, klostridiy, spiroxetalarga tásir etedi. Lekin geyde antibiotiklar allergik keselliklerdi hám anafilaktik shokni keltirip chikarishi múmkin. Penitsillin molekulası ( lakto-tiazolidinni uzida tutadı. Penitsillining biosintezi kuyidagicha ámelge asadı:L (- aminoadilin kislota kondesatsiyasi L- tsistein hám L-valin bır jola konfiguratsiyasi uzgarishi tripeptidga aylanıwıǵa alıp keledi. Keyingi boskichda (- laktamdan izopenitsillin N payda boladı. Nátiyjede penitsillinatsilaza fermenti tásiridegi gidroliz 6 - aminopenitsillin kislota payda bulishiga alıp keledi. Sońǵı fermentatsiya boskichida feniluksus kislota penitsillin G ga aylanadı. Fenoksiuksus kislota tásirinde bolsa penitsillin V ga aylanadı (fenoksimetilpenitsillin). Bul eki antibiotik uzok jıllar dawamında kullaniladi. 70-jıllarǵa kelip penitsillin uz axamiyatini yukotdi. Sol vaktgacha fermentativ hám ximiyalıq metodı járdeminde benzilpenitsillinni 6 - aminopenitsillin kislotaına shekem úzindilew yullari aniklandi. Bul yul menen yarım sintetik penitsillin alındı. Bul penitsillin (- laktamazga aktiv, shıdamlı hám tásir etiw shegarası keń. 1961 jıl Ye. A. Braxam hám G. N'yuton mikroorganizm ekstraktidan Cephalosporium acremonium jańa antibiotik tsefalosporinni aniklashdi. Bul antibiotik keń kullanilmadi, lekin odan tsefazolin, tsefatsetril hám tsefanlar sintez kilindi. 70 jıllardıń birinshi yarımıda aktinomitset streptomyces 7-metoksitsefalosporindan ajıratıp alındı. 1975 jıl nokarditsin A antibiotigi aniklangan. 1981 jılda monobaktamlar, yaǵnıy sul'fazitsin aniklangan. (- laktam antibiotiklarning tásir etiw mexanizmı bakteriya xujayrasining diywaliǵa boglik. Cikloserin. Bul antibiotik birinshi bulib 1955 jılda streptomyces orchidaceus hám boshka aktinomitsetlardan alınǵan. Ol uzida júdá yukori antibakterial spektor menen hám xayvonlarga salıstırǵanda tómen zaxarlanishga, lekin adamlarda oraylıq nerv sistemasıǵa tásir kursatadi. Sol sebepli cikloserin klinika da kem isletiledi. Cikloserin strukturası ximiyalıq metod hám rentgenostruktura analiz járdeminde aniklangan. 1956 jıl I. K. Kogekkov, M. Ya. Karpeyskin hám R. M. Qamıtovlar járdeminde cikloserinning birinshi sintezi ámelge asırıladı. Házirgi vaktda sol zat tastıyıqlandiki, cikloserin 2 dane ferment aktivligin asıradı. Bul fermentler D- jalınıl - D - jalınınsintetaza hám peptidiglikon xujayra diywalidaǵı jalınınratsimazaning sintezida katnashadi. Tetratsiklin. Tetratsiklin antibiotigi meditsinada kullanilishida (- laktamdan ekinshi urinda turadı. Olar gramm (+) hám kupincha gramm (-) bakteriyalarǵa, rikketsiy, mikoplazma hám pnevmoniyaǵa karshi gúresishda, dizenteriya, ganoriy, xoletsistit, miningit hám infektsion keselliklerde kullaniladi. Birinshi tetratsiklin antibiotigi 1948 jıl B. Daggerom tárepinen streptomyces aureofaciens den ajıratıp alınǵan. Keyinirek tetratsiklinning uzi menen birge 6 ta túri aniklangan. Birinshi tetratsiklin dúzilisi - aureomitsin hám terramitsin 1952 jıl úlken gruppa amerikalıq ilimpazlar járdeminde, usılardan R. B. Vudvordon ximiyalıq tájiriybeleri járdeminde aniklangan keyichalik bolsa bul antibiotiklarning tulik struktura dúzilisi rentgenostruktura analiz járdeminde aniklandi. Barlıq ximiklarning tiykarǵı maksadi tetratsiklinning pútkil sintezini ámelge asırıwdan ibarat edi. Tetratsiklinning birinshi sintezi SSSR de M. M. Shemyakin hám M. N. Kolosovalar basshılıǵında 1967 jılda ámelge asırıldı. Isletiletuǵın statiyalardıń dien kondensatsiyasi payda bulishida hám keyinirek diendiol 6 ta boskich modifikatsiyasında isletiledi. Nitrouksus efirning kondesatlanishi, degidratlanishi, tikleniwi hám aminogruppalarning uzini- uzi ximoya etiwi tiykarınan fenol gidroksidining metillanishiga alıp keledi. Metillangan ciklikning gidratlanishi nátiyjesinde tetratsiklin payda boladı. Tetratsiklinning tásir etiw mexanizmı xozirgacha belgili emes. 1950 jılda staphylococcus aureus dagi oksil sintezi xlor tetratsiklin spetsifik ingibitor ekenligi aniklandi. Streptomitsin hám boshka aminoglikozid antibiotiklar. Klinikalıq isletiliw buyicha antibiotik deliglikozidlar gruppası (-laktam tetratsiklinlar hám poleinsiz makrolidlardan keyin 4-urinni iyeleydi. Streptomitsin, gramm (-) bakteriyalarǵa karshi aktiv bulgan preparatlar kidirish nátiyjesinde tabılǵan. Ol tuberkulyozni emlewde birinshilerden bulib esaplanadi. Boshka aminoglikozidlar katorida streptomitsin Pseudomonas hám Profeus nátiyjesinde kelip chikadigan keselliklerge karshi isletiledi. Aminoglikozidlar-kuplab antibiotiklar shańaraǵıdan shólkemlesken hám uz katoriga 100 den artık tábiy birikpelerdi kamrab aladı. Bul birikpeler Streptomyces micromonospora hám Bacillus xamda kuplab polisintetik analog sıyaqlı mikroorganizmlardan payda boladı. Olardıń uxshashligi molekula quramında bir hám bir neshe ápiwayı hám spetsifik aminosaxridlar menenglikozilli 6 -a'zoli karbotsiklik aminospirt bar ekenligi bolıp tabıladı. Intensiv izertlewlerge kapustaasdan aminoglikozidli antibiotiklar mexanizmı tulik urǵanilmagan. Streptomitsin Mg ionlari tásirinde prokariotlar ribosomasining 30 S subbirlik menen boglanadi hám uluwma eukariotlar ribosomasiga tásir kilmaydi. Streptomitsinning maksadi oksil ribosomasining S-12 siga tásir etiw, lekin boglanish protsessida S-3, S-5, S-7 hám S-14 oksillari qatnasadı. Streptomitsinning ribosoma menen uzaro alokasi nátiyjesinde polipeptid boglar payda kilinish ingibirlanishi baslanadı. Xujayrasiz sistemalarda streptomitsinning qateli xisoblanish dep atalǵan genetikalıq kod induktsiya etiw ayrıqshalıqına iye. Lekin bul effekt onıń bakteriotsit tásir etiwine boglik emes. Boshka aminoglikozidlarga keminde 2 dane orından boglanish bar ekenligi kursatilgan. Olardan birin E. coli dıń L-6 50 S kismi oksilni ustap turadı. Xamda qateli xisoblanish ayrıqshalıqın chakiradi.JuwmaqKóplegen mikroorganizmlar hár qıylı fiziologikalıq aktiv statiyalar: fermentler (biologiyalıq katalizatorlar), vitaminlar, aminokislotalar, biologiyalıq stimulyatorlar, vaktsinalar hám antibiotiklarni sintezlash ayrıqshalıqına iye.Aktinomitsetlar: hár qıylı zamarıqlar streptomitsin, aureomitsin, neomitsin, tetratsiklin sıyaqlı antibiotiklarni sintezlaydi. Yaǵnıy házirgi waqıtta belgili bolǵan antibiotiklarning 2|3 úlesin aktinomitsetlar sintezlaydi. Ol uzida júdá yukori antibakterial spektor menen hám xayvonlarga salıstırǵanda tómen zaxarlanishga, lekin adamlarda oraylıq nerv sistemasıǵa tásir kursatadi