Antoni Van Levenguk tomonidan mikroorganizmlarni kashf qilinishi

24.Mikroorganizmlar olami, umumiy belgilari va turli tumanligi. Prokariot va eukariot mikroorganizmlar, ularning o’xshashligi va farqlari. Mikroorganizmlar klassifikatsiyasi va printsiplari. Prokariotlar — mikrobiologiyani asosiy ob’ektidir. Prokariotlar olamining to’rt bo’limi vakillariga qisqacha tavsif. Gram musbat va gram manfiy bakteriyalar, mikoplazma va arxebakteriyalar.Mikroorganizmlar atrof-muhitdagi azot, uglerod, oltingugurt, fosfor, temir va boshqa ko'pgina moddalaming hosil bo'lishida faol ishtirok etadi, bu moddalar esa odam organizmining hayot faoliyatida muhim ahamiyatga ega.IM ikroorganizmlar yordamida dengiz va okeanlardagi gidrolitik jara^onlar, tuproqning o ‘g ‘itga bo‘lgan ehtiyoji aniqlanadi. Ularni qo‘llabvitam inlar, aminokislotalar va boshqa moddalarning aniq miqdorini belgilash, shuningdek, odamlardagi irsiy kasalliklarga tashxis qo'yishda foydalanish mumkin.IMa’lumki, mikroorganizmlarning ayrim turlari antibiotiklar, fermentlar, gorm onlar, vitaminlar, aminokislotalar, toksin va boshqa moddalar ajratadi. U la rd a n tayyorlangan preparatlar tibbiyotda, qishloq x o ‘jaligida, veterinariyada va xalq xo'jaligining boshqa tarmoqlarida qo'llaniladi. Shu sabiabli yangi biotexnologiya fani paydo bo'ldi, uning asosiy vazifalaridan biri ■nikroorgani/mlar yordamida xilma-xil moddalami ko'p miqdorda ishlab chiqarishdir.Tuproqda yashaydigan bakteriyalaming ayrim turlari zaharli kimyoviy m o d d alarn i parchalaydi. Bundan tashqari, patogen m ikroblam ing ferm entativ xususiyatlaridan foydalanib, ajratib olingan kulturalarni identifikatsiya qilinadi va turlari aniqlanadi.H ozirgi zamon sanitariya m ikrobiologiyasining asosiy vazifasi mikroorganizmlar ekologiyasini o'rganish va shu bilan birga tashqi muhitni m uhofaza qilish muammolariga asoslangan. Bu muammolar hozirgi davr talabi bo'lib, ko'pchilik ilm ahli va xalq xo'jaligi sohasi mutaxassislarini jalb qilmoqda.Tashqi muhit — inson organizmidan tashqarida bo'lsada, lekin u yoki bu Х-ususiyatlari bilan inson hayotiga va yashash sharoitiga ta’sir ko'rsata oladigan omillar majmuidir. Tashqi muhit, bu tabiatning shunday in’omiki, bunda inson yashaydi, mehnat qiladi, dam oladi, uning shaxsiy va ijtimoiy faol iyati tashqi muhitga bevosita bog'liq bo'ladi.Ekologiya yunoncha so'z bo'lib «oikos» — uy, yashash joyi, «logos» — fa n demakdir. Insoniyat juda qadimdan, ya’ni o ‘z tarixining ilk dav rlaridanoq ekologiya jaray o n larig a qiziqqan va unga am aliy yondashgan. Inson yashashi uchun tashqi muhitni, o ‘zi yashab turgan tabi iy sharoitning o'ziga xosligini, undagi o'simliklar va hayvonot olamini bilishi kerak. Shuni aytish kerakki, inson tashqi muhitga ilmiy jihatdan yon dashib, uni o'ziga xos tarzda o'zgartira olgandagina madaniy hayot shakllana boshlaydi. Ekologik mikrobiologiya, bu mikrobiologiyaning bir bo'l imi bo'lib, ma’lum biotoplarda yashovchi mikroorganizmlar o'rtasidagi munosabatlarni o'rganadi.Mikrobiologiya fanining muhim o'rganish obyekti mikrobiotsenozdir. Tab iiy muhitda tuproq, suv, havo, tirik organizmlar shular jumlasiga kiradi. M ikroorganizm lar tashqi muhitda ekologik bog'langan holda birga yashaydi, bu yashash va bog'liqlik o'sim liklar, hayvonlar va odamlar b ila n b o 'lis h i m um kin, sh u n in g d ek tashqi m u h itn in g ab io tik komponentlariga bog'liqdir.Turlaro'rtasidagi munosabatlar murakkab va xilma-xil tarzda kechadi, bu munosabatlar o 'z navbatida bir nechta turlarda turlicha bo'lishi muxnkin. Munosabatlarning sim bioz shaklida har ikkala populatsiya yasTiash davrida bir-biridan foyda ko'radi. Simbiotik munosabatlar darajasi turi i xil ko'rinishda bo'lib kuchsiz hamkorlikdan to'liq mutualizmgacha bo' lishi mumkin. Agar simbiontlar yashash davrida bir-birining hayotiy fun ksiyalarini to'ldirib tursa, munosabatlarning bu shakli mutualizm (lot. mu tuus — hamkorlik) deb ataladi. M asalan: bir populatsiya ishlabchiqargan moddalar, ikkinchi guruh mikroorganizmlar uchun oziq boiishi mumkin. Simbioz aerob va anaerob bakteriyalar o ‘rtasida, shuningdek, odam organizmi va uning normal (autoxton) mikroorganizmlari bilan ham kuzatiladi.Kommensalizm (fr. commensal — hamtovoq), bu simbiozning shunday ko‘rinishiki, ya’ni kommensallar xo'jayin organizmi uchun zarur boimagan qoldiq chiqindi oziq moddalar bilan ovqatlanadi va unga zarar yetkazmaydi. Masalan: odamning kommensallariga autoxton bakteriyalar, zam burugiar kiradi, bu bakteriyalar teridan ajralib chiqqan organik modda-lar hisobiga yashaydi.Antagonizm (yun. antagonizm a — kurash yoki raqobat) — bir p opulatsiya tom onidan ikkinchi populatsiya hayot fao liy atin in g to ‘xtatilishi. Antagonist tomonidan oziqli muhitlarda ishlab chiqarilgan moddalar boshqa mikroorganizmlaming hayot faoliyatini susa.ytirishi yoki uni nobud qilishi mumkin. Bunday moddalarga antibiotiklar, organik kislotalar va bakteriotsinlar kiradi.Parazitlik (yun. parasitos — tekintomoq) — birtur organizmning ikkinchi tur organizm (makroorganizm) hisobiga yashab, unga ziyon keltirishi. O dam ga nisbatan parazit m ikroorganizm larga patogen bakteriyalar, viruslar, rikketsiyalar, zam burugiar va sodda jonivorlam i kiritish mumkin.