Aqlli shahar qurish tamoillari va texnologiyalari

Annotatsiya: Ushbu maqolada aqlli shahar qurilishida qo'llaniladigan asosiy tamoyillar va texnologiyalar haqida umumiy ma'lumot berilgan. U shaharlarning aqlli yechimlarni qabul qilishi zarurligini o‘rganadi va IoT va mashinalarni o‘rganish kabi asosiy texnologiyalarni o‘rganadi. Bundan tashqari, maqolada ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilishning natijalari va hayot sifatini yaxshilash uchun aqlli shaharlarning salohiyati muhokama qilinadi.
Kalit so’zlar: IoT (Narsalar interneti), geolokatsiya, XR-texnologiyalar, sun’iy intellect, 5G mobil tarmoqlari, Blokcheyn. robotlar
Bugungi kunda Yer aholisining katta yarmi - shaharliklar bo’lib, BMT ma’lumotlariga ko‘ra, jahon aholisining urbanizatsiyalashuv darajasi 2050-yilda 70 foizga yaqinlashadi. Megapolislardagi singari zamonaviy imkoniyatlardan mosuvo kam aholi yashovchi va olis hududlarni odamlar tark etish jarayoni tezlashib bormoqda. Chetdan aholining oqib kelishi shaharlarda muammolarni keltirib chiqaradi — transport tirbandliklari, shahar xizmatlariga yuklama, energiya resurslari iste’moli ortishi, ekologiyaning buzilishi. Shu kabi muammolarga barham berish uchun jahon hukumatlari axborot texnologiyalaridan najot qidirmoqda. Boshqacha ifodalaganda, dunyoda Smart City yoki «aqlli shahar» maqomiga da’vogar shaharlar soni ko‘payib bormoqda.
Oddiy tushuntirganda, aqlli shahar bu — axborot texnologiyalaridan foydalangan holda, ham hukumat, ham aholi va tadbirkorlar nuqtai nazarida, infratuzilma va xizmatlarning samaradorligiga erishish. Hokimlik xotirjam — chunki barcha shahar xizmatlari vazifasini ko‘ngildagidek uddalayapti, tadbirkorlar mamnun — shahar infratuzilmasi yaxshiligidan biznes yurishmoqda, aholi baxtiyor — yashash qulay, barcha ehtiyojlar qondirilgan. Aqlli shaharlar shahar xizmatlarini yaxshilash, jarayonlarni soddalashtirish va hayot sifatini yaxshilash uchun tamoyillar, texnologiyalar va amaliyotlar kombinatsiyasidan foydalanadi. Prinsiplar shaharsozlik, ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish, innovatsiyalar, barqarorlik, harakatchanlik, fuqarolarning ishtiroki va hamkorlikni o'z ichiga oladi. Amaldagi texnologiyalar orasida katta maʼlumotlar tahlili, narsalar interneti (IoT), bulutli hisoblash, 5G ulanishi, sunʼiy intellekt (AI), mashinalarni oʻrganish (ML), robototexnika, blokcheyn, avtonom transport vositalari, aqlli hisoblagichlar va aqlli infratuzilma mavjud. Amaliyotlarga aqlli shahar strategiyalari, ochiq ma'lumotlar strategiyalari, davlat-xususiy sheriklik va aqlli shahar loyihalariga sarmoya kiritishni rag'batlantirish dasturlari kiradi.
Biroq so‘nggi yillarda, resurslar kamayib ketayotgani, ekologiya muammolari tanglashayotgani ortidan, «aqlli shahar» konsepsiyasi yanada kengaytirildi. Endi aqlli shahar deganda nafaqat 5G va sun’iy intellekt kabi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, balki ular bilan yonma-yon oqilona loyihalashtirilgan zamonaviy transport, suv ta’minoti, isitish, yoritish, chiqindilarni olib ketish tizimlari ham tushuniladi. Ko‘cha chirog‘i faqat mashina yoki piyoda o‘tayotganida yonadi, suv quvurlari yorilganida xabar kelmaydi, balki buzilishining oldi olinadi. Yuz foizlik «aqlli shahar»da hamma narsa o‘ylangan va optimallashtirilgan bo‘ladi: turar joy uyidagi barcha asbob-usukunalarning sinxronlashuvidan tortib, jamoat transporti yo‘nalishlarigacha, chiqindi tashuvchi mashinalar harakatidan tortib mahalliy hokimiyat muhim qarorlar qabul qilishida ko‘maklashuvchi IT-texnologiyalargacha.
Aqilli shahar qurish tamoillari.Umuman olganda, aqlli shahar qanday bo‘lishi kerakligi haqida yondashuvlar har-xil. Hech qanday nazariyasiz, amaliyot ko‘zi bilan qaraganda ham, asosiy yetti jihat ko‘zga tashlanadi:

1. 
   Xavfsiz shahar.
   
2. 
   Fuqarolarning shahar ichida samarali harakatlanishi (aqlli yo‘llar, aqlli transport, aqlli parkovkalar).
   
3. 
   Atrof-muhit muhofazasi (ifloslanish va ko‘kalamzorlashtirish nazorati).
   
4. 
   Aqlli kommunal xizmatlar (suv, energiya ta’minoti, chiqindilar)
   
5. 
   Shahar boshqaruvida fuqarolarning faol ishtiroki (elektron hukumat).
   
6. 
   Qulay elektron ta’lim va tibbiyot (telemeditsina, masofaviy ta’lim).
   
7. 
   Kuchli aloqa vositalari va tahlil tizimi.
   

«Aqlli» bo‘lishga intilayotgan jahon shaharlari yuqoridagi yo‘nalishlarda turlicha bosqichlarda rivojlanish yo‘llarini bosib o‘tgan.
Aqilli shahar qurish texnologiyalari. Qaysi texnologiyalar odatiy shahar hayotini «aqlli»ga aylantira oladi? Interesting Engineering nashrining fikricha, 7 ta asosiy axborot texnologiyasisiz Smart City tamoyilini to‘laqonli amalga oshirish mumkin emas. Aynan ularning negizida yuqori texnologiyali kelajak shaharlari uchun ishlanmalar yaratilmoqda.

1. 
   IoT (Narsalar interneti). Barcha uskunalar va qurilmalar o‘zaro aloqada ishlashi va yuqori samara keltirishi uchun, ular uzatgichlar bilan jihozlanishi va bulutli servislar yordamida bir ekotizimga birlashtirilishi lozim.
   
2. 
   Geolokatsiya. Shaharni rejalashtirishda va xizmatlar faoliyatida obyektlarning joylashgan o‘rni haqidagi ma’lumot juda muhim. Geokenglik texnologiyalari aynan shu ma’lumotlarni to‘playdi va tahlil qiladi.
   
3. 
   Robotlar. Robotlarning aholi turajoylari, ishxona va jamoat joylariga integratsiyalashuvi nafaqat odamlarni og‘ir va yoqimsiz mehnatdan xalos etadi, balki shahar infratuzilmasi va xizmatlari samaradorligini oshirib, xarajatlarni qisqartirish imkonini beradi.
   
4. 
   XR-texnologiyalar. Virtual to‘ldirilgan kenglik — to‘rtinchi sanoat inqilobining asosiy unsurlaridan biri. 2020-yildan boshlab, koronavirus pandemiyasi tufayli, bu texnologiyalar aqlli shaharni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlaridan biriga aylandi. XR texnologiyalar muammolarni masofadan turib (AR-ko‘zoynaklar) hal etish yoki odamlarga muhim, biroq ko‘nikmasi shakllanmagan narsalar (VR-trenajyorlar)ni o‘rgatish imkonini beradi.
   
5.