Aristotel ontologiyasining tasnifi - Falsafa - bu ampirik ma'lumotlarning kombinatsiyasining natijasidir va ularni kattaroq, ya'ni epistemalardir. Shunday qilib Aristotel da'vo qildi. Ularning umumiy muhokamasi uchun taqdim etilgan ontologiya butun dunyoda mashhur bo'lib, asrlar osha o'z ismini ulug'lashi mumkin edi. U mantiqning ota-onasi, dualizm asoschisi, eng yaxshi talaba va Platonning shafqatsiz raqibi.
- Ontologiya falsafiy ilm-fanning bir bo'lagi bo'lib, unda mavjud bo'lish tamoyillari, tuzilishi, rivojlanish naqshlari va yakuniy davlatning varianti tasvirlanadi. U zamonning talablariga va inson bilimlari darajasiga, shuningdek, turli falsafiy maktablarning ta'siri ostida o'zgarishi mumkin. Bu esa, har bir falsafiy tizimning boshqalardan farqli o'laroq, o'z ontologiyasiga ega ekanligini va ushbu tizimning rivojlanishi bilan birga o'zgarishlarga olib borishini tushuntiradi.
- Ontologiya falsafiy ilm-fanning bir bo'lagi bo'lib, unda mavjud bo'lish tamoyillari, tuzilishi, rivojlanish naqshlari va yakuniy davlatning varianti tasvirlanadi. U zamonning talablariga va inson bilimlari darajasiga, shuningdek, turli falsafiy maktablarning ta'siri ostida o'zgarishi mumkin. Bu esa, har bir falsafiy tizimning boshqalardan farqli o'laroq, o'z ontologiyasiga ega ekanligini va ushbu tizimning rivojlanishi bilan birga o'zgarishlarga olib borishini tushuntiradi.
- Falsafani ilmni ajratib turgan Aristotel va uni ikki qismga ajratdi. Birinchisi, metafizika deb ataluvchi, insonning mavjudligi nimani anglatishini tushunish uchun mo'ljallangan, retorik, mavhum savollar bilan shug'ullanardi. Ikkinchisida insonga, dunyoga va tabiatni tashkil qilishga, jamiyat qonunlariga juda aniq qarashlar va boshqa bilim vositasi bo'lib xizmat qilgan.
- Falsafani ilmni ajratib turgan Aristotel va uni ikki qismga ajratdi. Birinchisi, metafizika deb ataluvchi, insonning mavjudligi nimani anglatishini tushunish uchun mo'ljallangan, retorik, mavhum savollar bilan shug'ullanardi. Ikkinchisida insonga, dunyoga va tabiatni tashkil qilishga, jamiyat qonunlariga juda aniq qarashlar va boshqa bilim vositasi bo'lib xizmat qilgan.
- Forobiyning asosiy asarlari: "Falsafani o'rganishdan oldin nimani bilish kerakligi to'g'risida", "Falsafiy savollar va ularga javoblar", "Ensiklopediyadan mantiq bo'limining bir qismi", "Ta'liqot" (sharhlar), "Inson a'zolari haqida risola", "Bo'shliq haqida maqola", "Donolik asoslari", "Falsafaning ma'nosi va kelib chiqishi", "Hajm va miqdor haqida so'z", "Musiqa haqida so'z", "Fizika usullari haqida kitob", "Fazilatli xulqlar", "Fozil shahar aholisining fikrlari", "Jismlar va aksidensiyalarning ibtidosi haqida", "Aristotel "Metafizika" kitobining maqsadi to'g'risida" va boshqalar Forobiy borliq muammosini "vujudi vojib" va "vujudi mumkin ta'limotidan kelib chiqqan holda tushuntiradi.
Kant ontologiyasining tasnifi - Kant bolalik va o‘smirlik chog‘larida tez-tez kasalga chalingani sababli nimjon, jizzaki hamda vahimachi edi. 1745 yilda u Kyonigsberg universitetining ilohiyot fakultetini tamomlagan. 1755 yildan to 1797 yilgacha shu yerda metafizika, mantiq, axloqiy falsafa, fizika, riyoziyotdan dars bergan. Umrining oxirigacha bo‘ydoq o‘tgan. 57 yoshida «Sof tafakkur tanqidi» deb nomlangan asosiy asarini yozib tugallagan.
- Kant bolalik va o‘smirlik chog‘larida tez-tez kasalga chalingani sababli nimjon, jizzaki hamda vahimachi edi. 1745 yilda u Kyonigsberg universitetining ilohiyot fakultetini tamomlagan. 1755 yildan to 1797 yilgacha shu yerda metafizika, mantiq, axloqiy falsafa, fizika, riyoziyotdan dars bergan. Umrining oxirigacha bo‘ydoq o‘tgan. 57 yoshida «Sof tafakkur tanqidi» deb nomlangan asosiy asarini yozib tugallagan.
- Uning quyidagi asarlari ma’lum: «Osmonning umumiy tabiiy tarixi va nazariyasi» (1755), «Mantiq» (1800), «Amaliy mantiq tanqidi» (1788), «Antropologiya» (1798). Bular Kantning eng yirik va mashhur asarlari sirasiga kiradi. Olim shaxsiy hayotida falsafiy masalalar xususida suhbatlashishni xush ko‘rmagan. Aftidan, u o‘zining tinglashga emas, faqat o‘qitishga qobiliyatli ekanini yaxshi anglagan. Hayotining har bir lahzasi muayyan tartibga solingan faylasuf har kech roppa-rosa soat 10 da uyquga yotgan, tonggi soat 5 da uyg‘ongan. U 30 yil davomida bir marta ham bu tartibni buzmagan. Roppa-rosa kechki soat 7 da sayrga chiqqan. Kyonigsbergda yashovchilar Kantga qarab soatlarini tekshirishgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
