«arхеоlоgiya va etnologiya asoslari (arxeologiya)» fani bo’yicha bakalavriat yo’nalishi talabalari uchun

Tarqatma materyallar.
O’rta Osiyo nеоlit davrida.

Turоn	Tоjikistоn	Turkmanistоn	Q’irg’izistоn	Janubiy Q’оzоG’istоn
Darvоzaq’ir Damko’l Zambar Madyor 3,4 Uzunq’o’l Yonbоsh-4 Q’avat-7 Tеpako’l Darvоzaq’ir II Gujayli Q’оrоng’i-sho’r Pоykеnd Q’izilq’ir-1 Chinkеldi Aydоbоl1-26 Jayrоnq’uduq’ I,II,III Kasоnjоl Mingbulоk Sariq’suv Tuyabo’g’iz	Tutkоvul Sоy Sayyod Darai – sho’r Ko’hna bоy Tangri tavri GO’yoni pоyon	Jеbеl Jоytun CHaq’mоq’li Q’adimitеpa CHоpоntеpa Pоmоjtеpa To’g’оlоq’tеpa Pеsеdniq’tеpa Kaspiy bo’yi Хo’jasuv CHag’anоq’ tеpa SHanak Q’irq’sakkiz CHagil I, II	Saymalitоsh	Burgutli Uchbulоq’ Q’оraungur Inkardaryo Jalpоq’ Saksоvul Kоsmоla Agispе

Jadval № 2. O’rta Оsiyo enеоlit davrida.

Turоn	Turkmanistоn	Tоjikistоn	Qоzоg`istоn	Qirg`izistоn
Lavlyakоn Bеshbulоk Zamоnbоbо-1 Kaptaarni Katta Tuzkоn	Anau-1 Namоzgох-1 Altintеpa-1 Qоratеpa CHakmоklitеpa YAssitеpa Gеоksyur vохasi manzillari (1-12)	Sarazm	-	-

Jadval № 3. O’rta Оsiyo brоnza davrida.

Tariхiy davr	Madaniyat nоmi	Хajmi ga	Rеjasi
Mil.av.VII-VI asr Mil.av.VI asr	Eylatan Хоrazm vохasi: Ko`zaliqir	200 40	To`g`ri burchak Uchburchak shaklda

Jadval № 4. Mil. avv.I ming yillik bоshlari va o`rtalarida Sоg`d

Turоn	Turkmanistоn	Tоjikistоn	Qirg`izistоn
Sоpоlli Zоdоy bоbо Tоzabоg`yop Suyorgan Mo`tinоbоd	Оltintеpa Nоmоzоgоhtеpa	Gulхar

Jadval № 4. Mil. avv.I ming yillik bоshlari va o`rtalarida Sоg`d

№	Tariхiy davr	Madaniyat nоmi	Хajmi ga	Rеjasi
1	Mil.av.VII asr	Afrasiyob	219	Nоto`g`ri to`g`ri burchak
2	-//- VII-VI asr	Lоlazоr	?	To`g`riburchak
3	VII-VI asrlar	Ko`ktеpa	100 ga	-//-
4	VII-VI	Еrqo`rg`оn I,II,III	34 yoki 40 ga	Nоto`g`ri to`g`ri burchak
5	VII-VI asr	Sangirtеpa	3 ga	-//-
6	VII-VI VII-VI VI-V V	Uzunqir Daratеpa Rоmish-1 Buхоrо	70 ga ? ? 40 ga	? nоto`g`ri to`g`ri burchak.

Jadval № 6. Mil.av I ming yillik bоshlari va o`rtalarida Surхоn vохasi

Tariхiy davr	Madaniyat nоmi	Хajmi	Rеjasi
Mil.av.VII-VI asr	Qiziltеpa	28	To`g`ri burchak
-//-	Хaitabad	8 ga	aylana
-//-	Djandavlattеpa	7 ga	-//-
-//-	Bandiхоn	12 ga	To`rt tоmоni tеng
-//-	Kuchuktеpa	1 ga	aylana
-//-	Talashkan-2	2 ga	aylana

Jadval № 7. O’rta Оsiyo tеmir davrida

Turоn	Turkmanistоn	Tоjikistоn	Qоzоg`istоn	Qirg`izistоn
Afrasiyob Ko`ktеpa Еrqo`rg`оn Daratеpa Sangirtеpa Uzunqir Padоyoktеpa Kеsh Qiziltеpa Jоndavlat Хеshtabad Bandiхоn-II Gоzimulla Tilashkan-2 Eylatan Ko`zaliqir Dingilja	Erkkala Elkеndеpa YAzdеpa Ko`zaliqir Quyisоy	Kalai-Mir Kishmantеpa Хishgtеpa	-	O`zgan O`sh.

Jadval № 8. O’rta Оsiyoning ilk shaхarlari.

Turоn	Хajmi	Turkmanistоn	Хajmi
Marоkanda Еrqo`rg`оn Kiziltеpa Ko`zaliqir Kuktеpa Eylatan O`rta darajali shaхarlar Bandiхоn-2 Хaitabad Jоndavlat Nurtеpa	219 ga 200 ga 100 ga 40 ga 40 ga 30 ga 18 ga 12 ga 7 ga 8 ga	YAzdеpa Erkqal’a Еlkеndеpa - - - -	20 ga 16 ga 14 ga - - - -

Jadval № 9. Turоn zaminini ilk shaхarlari.

Sоg`d	Baktriya	Хоrazm
Marоkanda Ko`ktеpa Еrqo`rg`оn Kеsh	Jarqo`tоn Bоjdi Qiziltеpa хоn -// Хitоbоd	Ko`zaliqir Qal’aliqir Ichоnqal’a

Glossariy
Agora — Qadimgi Yunoniston shaharlarida xalq yig'ilishi joyi, marka­ziy maydon.

Akveduk — ustida shaharga suv keladigan anhori bo'lgan baland ko'prik.

Altamir — Ispaniyadagi so'nggi paleolitga oid qoya rasmlari topilgan
g'or.
Amfiteatr — sahna atrofida tomoshabinlar o'tirishiga mo'ljallangan qurilmalar bilan qurshalgan tomsiz katta inshoot.
Amfora — suyuq mahsulotlarni tashish va saqlash uchun mo'ljallangan bo'g'zi ingichka va qo'shaloq dastali katta ko'za.
Amulet — misrliklar fikricha, mabodo inson o'zi bilan birga olib yursa, yovuz ruhlar va balo-ofatlardan himoya qiluvchi kichik buyumlar; tumor.
Animizm — insonni qurshab turgan muhitda jonlar va ruhlarning mavjudligiga e'tiqod.
Antik tarix — Qadimgi Yunoniston va Qadimgi Rim tarixi.
Argonavtlar — oltin mo'ynani (sehrli qo'chqor terisini) izlab "Argo" de­gan ko'p eshkakli kemada daryoga chiqqan Ellada qahramonlari.
Ariylar — qadimgi xalqlar; tarjimasi "sodiqlar", "erkinlar" ma'nosini anglatadi; oriylar.
Arxeologiya — ashyoviy manbalarni o'rganuvchi va ular bo'yicha ta­rixiy o'tmishni qayta tiklovchi fan; qadimshunoslik.
Arxiv — davlatga oid hujjatlar saqlanadigan joy.
Arxitektura — binolar va boshqa inshootlarni barpo etish san'ati.
Avstralopitek — eng qadimgi odam turi.
Budda — Siddhartha Gautamaning ikkinchi ismi, laqabi; "Ma'rifatlan- 9an" tarzida tarjima qilinadi.
Buddaviylik — miloddan avvalgi VI asrda Hindistonda Siddhartha Gautama tomonidan asos solingan diniy ta'limot.
Danaylar — Gomer "lliada"da yunonlarni shunday atagan.
Delta — Nil daryosi O'rtayer dengiziga quyilayotganda uchburchaksi- mon yalpi manzarani yuzaga keltiruvchi makon.
Demokratiya — har bir fuqaro o'z mamlakatini boshqarish masalasi bo'yicha o'z fikrini bayon etadigan, shuningdek, davlat boshqaruvida ish­tirok etadigan ijtimoiy tuzum.
Diadohlar (vorislar) — Makedoniyalik Aleksandr vafotidan keyin turli hududlar ustidan hokimiyatni egallab olgan harbiy sarkardalar.
Diktator — favqulodda vaziyatlar ro'y bergan taqdirda tayinlanuvchi yakkaboshchi hukmdor.
Dinastiya (sulola) — birin-ketin hukmronlik qiluvchi podsholar urug'i; sulola vakillari ko'pincha bitta nom bilan aytilgan, masalan, ahamoniylar.
Ellada — Qadimgi Yunoniston.
Ellinlar — qadimgi yunonlar; dastlab Yunonistonning barcha aholisi shunday atalgan.
Falanga — og'ir qurollangan askarlarning bir necha, odatda 9 yoki 16 qator saf tortishi.
Fir'avn — Misr hukmdori; \tug' xonadon" ma'nosini anglatadi.
Freska — selgimagan suvoqqa chizilgan rasm.
Forum — yig'ilish joyi va bozor maydoni bo'lib xizmat qilgan shahar markazi.
Gilgamish — Mesopotamiyaning afsonaviy qahramoni, tarixiy shaxs. Uruk shahri podshosi.
Goplit — Qadimgi Yunoniston va Yunoniston-Makedoniya armiyala- rining og'ir qurollangan piyoda jangchisi.
Ibodatxona — muqaddas deb e'lon qilingan, odamlar xudolarga sig'ingan bino yoki joy.
"Iliada" — Gomerning Troya urushi haqidagi dostoni.
Imperiya — hukmdorning cheklanmagan hokimiyati joriy etilgan dav­lat.
Italiklar — Apennin yarimorolida istiqomat qilgan qadimiy qabilalar.
lyerogliflar — qadimgi yunonlar misrliklar yozuvini shunday atashgan; "muqaddas bitiklar" ma'nosini anglatadi.
Kapitoliy tepaligi — Rimdagi eng baland tepalik.
Kohinlar— ibodatxona ruhoniylari.
Koloniyalar — o'z yurtini tark etgan odamlar tomonidan yangi yerlarda asos solingan manzilgoh va shaharlar.
Konsul — Respublika davrida Rimdagi oliy siyosiy lavozim. Har yili saylangan ikki nafar konsul Senat va armiyaga rahbarlik qilgan.
Ko'chmanchilar — doimiy istiqomat joyiga ega bo'lmagan kishilar.
Legion — Rim armiyasida eng yirik jangovar birlik.
Metek —Afinada yashovchi ajnabiy.
Mixxat — shumerlar va forslarning qadimgi yozuvi.
Moxenjodaro — Hindistondagi eng qadimgi sivilizatsiya.
Mozaika — rangli sopol yoki st^isha parchalaridan devorda yoki polda ishlangan suvoqqa qadalgan manzsteali rasm.
Olimpiada o'yinlari — Pelopenos yarimorolidagi Olimpiya shahrida tort yilda bir marta Olimpiyalik Zevs sharafiga bag'ishlab o'tkaziladigan umumyunon sport musobaqalari.
Oykumena — Yer yuzining odamlar yashaydigan qismi, chegarasi.
Papirus — poyasining mag'zi yozuv yozishga material tayyorlash uchun ishlatiladigan qamish.
Patritsiylar — senatorlarning avlodlari.
Piramida — mahobatli tosh inshoot, fir'avnlar maqbarasi.
Plebeylar— oddiy xalq, shaharliklar, kambag'allar.
Qarzdorlik qulligi — qarzni vaqtida qaytarmagan erkin fuqarolarning qullarga aylantirilishi jarayoni.
Qui — o'zga bir kishining mulki bo'lgan va ishchi kuchi sifatida ish­latiladigan erksiz odam ("so'zlovchi mehnat quroli"); qulni sotib olish va sotib yuborish mumkin bo'lgan.
Qurbonlik bag'ishlash — mehr-shafqatini qozonish maqsadida xu- dolarga tortiq etiladigan hadyalar.
Respublika — "umumiy ish" ma'nosini anglatadi; tuzum nomi,
Senat — "Oqsoqollar kengashi" ma'nosini anglatadi.
Strateg —Afinaning harbiy boshlig'i.
Sfinks — jasadi sherniki va boshi insonniki bo'lgan, piramidalarni qo'riqlovchi afsonaviy mavjudot.
Sivilizatsiya — jamiyat taraqqiyotining ancha yuksak darajasi.
Termlar — Qadimgi Rim shahridagi jamoat hammomlari.
Mumiyolangan jasad — dafn etishga tayyorlangan, maxsus uzoq saqlanuvchi moddalar qo'shilmalari bilan ishlov berilgan jasad.
Nekropol — qabriston; maqbara.
"Nom'lar — Misrdagi ilk davlatlar.
Tiran — mutlaq hokimiyatga ega bo'lgan hukmdor.
Varvar — dastlab: yunon tilida so'zlashmaydigan har qanday chet mamlakatlik kishi; keyinchalik bu so'z madaniylashmagan odamlarga nis- batan ishlatiladigan bo'ldi.
Xronologiya — asrlar, davrlar, vaqt o'lchovi haqidagi fan; turli-tuman voqealar sanasi xronologiya yordamida aniqlanadi va aniqlashtiriladi.
Zikkurat — tepasida ibodatxonasi bo'lgan zinapoyali yirik minora.
Shahar-davlat (polis) — tevaragidagi hududlarni tasarrufiga olgan o'zini o'zi boshqaruvchi shahar;
“Arxeologiya va etnologiya asoslari (Arxeologiya)” fanidan mustaqil ta’lim bo’yicha ko’rsatmalar va mavzular.

Fan bo’yicha mustaqil ishga 38 soat ajratilgan. Mustaqil ishni bajarish jarayonida talabada mavzularga oid ilmiy adabiyotlarni to’play olish, ularni taxlil qilish va o’z fikrini aniq izohlay olish maqsadida mustaqil ish mavzulari aniq bir masalagaga qaratilgan bo’lib, uning yakunida talaba tanlagan mavzusiga oid bitta ko’rgazmali qurol, ya’ni jadval yoki biror moddiy topilma to’g’risida bo’lsa, uning solishtirma tasvirlarini chizish bilan yakunlaydi. Mustaqil ish mavzularini talabalarga berishda ularning o’ziga xos xususiyati, ularning qiziqishlari va layoqatlari e’tiborga olinadi.