Arnawli bilimlentiriw ministrligi

Juwmaq 
 
Yaponiya ekonomikası bir qatar ayrıqshalıqlarǵa iye: 
Ilimiy-izertlew jumısların rawajlandırıwda etakchilik 
Joqarı maman kadrlardan paydalanıw
Finans salasında deflyatsiya siyasatın aparıw
Jeke isbilermenlik strukturası daǵı ayırmashılıqlar (" kige Sudan", " 
keiretsu" gruppaları ) 
Miynet munasábetleriniń qásiyetleri (turaqlı jumıs menen bánt bolǵanlar 
úlesiniń tómenlewi, hayallar jumısshı kúshiniń úlken bólegi, ıs taslawlardıń tómen 
dárejesi) 
Mámlekettiń roli (mámleket apparatı hám iri kapitaldıń birligi) 
Yaponiya ekonomikasınıń dúzilisi tómendegishe klassifikaciyalanadı : 
Birinshi sektor : awıl xojalıǵı, balıqchilik, orman xojalıǵı
Ekinshi sektor : Taw kenshilik, islep shıǵarıw, qurılıs
Úshinshi sektor : elektr energiyası, gaz hám ıssılıq xojalıǵı, suw támiynatı, 
transport, baylanıs, sawda, finans, qamsızlandırıw, xızmetler, menejment hám 
basqalar. Yaponiya hár qanday tsivilizatsiyalashgan jámiettiiń maqseti retinde 
aqırǵı qarıydarlardı qandırıw ushın eń qolay sharayatlardı jaratıwdı esapqa alıp, 
milliy ekonomikada úshinshi sektordıń úlesin asırıwǵa intilmoqda. Xizmet 
kórsetiw salasınıń rolin kúsheytiw ushın Yaponiyada miynet ónimliligin asırıw 
arqalı sanaat natiyjeliligin asırıw támiyinlendi hám usınıń sebepinen jumısshılar 
sanın kemeytiw ámelge asırıldı. Azat etilgen jumısshılar xizmet kórsetiw tarawına 
jiberildi. 
Yaponiya ekonomikası kiripke jóneltirilgen, sebebi dúnyanıń kópshilik 
rawajlanǵan mámleketlerine qaraǵanda talay hálsiz sheki onim hám energiya 
bazasına iye bolǵan Yaponiya úlken kólemde neft, gaz, temir rudası, 

---

16 
kokslanadigan kómir hám basqalardı import etiwge májbúr. rawajlanıp atırǵan 
sanaat hám tutınıw bazarı mútajliklerin támiyinlew. Sırtqı sawda baylanıslarınıń 
geografiyalıq dúzilisiniń zárúrli ózgesheligi olardıń AQSh hám Kitayǵa 
kontsentratsiyası. 
1980-jıllardan baslap Yaponiya tovarlardı kirip etiwden kapital kiripine 
jóneltirildi, bul 1980-1990 jıllarda YaIMning 5-10 payızın shólkemlesken milliy 
fondlardıń kapital qoyılmalardan asıp ketiwi menen aldınan belgilep qoyılǵan edi. 
1980-jıllardıń ekinshi yarımında Yaponiya tuwrıdan-tuwrı investitsiyalardıń eń iri 
kiripchilaridan birine aylandı. Yaponiya kapitalın qóllawdıń tiykarǵı bazarı Arqa 
Amerika (30%), sonıń menen birge, Arqa hám Qublası -arqa Aziya mámleketlerine 
Yaponiya kapitalın ǵalabalıq túrde engiziw (tuwrıdan-tuwrı investitsiyalardıń 
20%). 
Yaponiya kredit kapitalı hám ekonomikalıq járdemdiń eń iri kreditorlaridan 
birine aylandı. Ol eń iri donorlardan birine aylanıp, húkimettiń rawajlanıwına 
járdem beriwde zárúrli rol oynaydı. 
2009 jıl yanvar -sentyabr aylarında Rossiya -Yaponiya aylanbası 8, 9 
milliard dollardı quradı. Rossiya kiripi quramında tórtew tiykarǵı tavar gruppaları 
(metallar hám olardan tayarlanǵan ónimler, mineral sheki onim hám janar may, 
balıq hám teńiz ónimleri, isbilermenlik taxtaları ) 95% ni quraydı. Import 
tiykarınan ekonomikalıq járdem programmaları tárepinen qollap -quwatlanadı. 
Házir Yaponiya ekonomikası páseńlewge júz tutıp atır. Ekonomistlerdiń 
pikirine kóre, Yaponiya ekonomikasına miynet ǵárejetleriniń keskin asıwı sıyaqlı 
máseleler unamsız tásir kórsetip atır. Yaponiya tovarlarınıń baha básekige 
shıdamlılıǵı kóplegen mámleketlerge salıstırǵanda zaiflashdi. Sonıń menen birge, 
Yaponiya social infratuzilmani, ishki talap dárejesin rawajlandırıw salasında bir 
qatar Batıs mámleketlerinen orqada qalmadı. Ekonomikalıq rawajlanıwǵa xalıq 
sanınıń azayıwı hám odaǵı ǵarrılar úlesiniń kóbeyiwi tásir ete baslaydı. 
1998 jıldaǵı finanslıq krizis aqıbetleriniń hálsizleniwi, mámlekettiń aktiv 
roli menen júz bergen ekonomika daǵı strukturalıq ózgerisler mámleket qarızınıń 
keskin asıwına alıp keldi. 

---

17 
Usınıń menen birge, Yaponiya ekonomikasınıń ósiwi ushın zárúrli shártler 
bar. Onıń rawajlanıw dinamikası hám tábiyaatı tiykarınan ush omilga baylanıslı : 
1) mámleket, biznes hám jámiettiiń sociallıq-ekonomikalıq reformalardı izbe-iz 
dawam ettiriwge tayınlıǵı ; 2) qolay sırtqı ekonomikalıq jaǵday, sonday-aq Kitay 
ekonomikasınıń dinamikasın saqlap qalıw ; 3) Arqa Aziyada integraciya 
tendentsiyaların bekkemlew. Bul mámleketlerde, sonıń menen birge, Kitayda 
ámelge asırılıp atırǵan ekonomikalıq reformalardıń sezilerli dárejede páseyiwi 
unamlı processlerdi sezilerli dárejede ustap turıwı múmkin. 
Sol sebepli, jaqın keleshekte ámeldegi tendentsiyalar saqlanıp qalsa, onıń 
jáhán ekonomikası hám etakchi xalıq aralıq siyasiy hám ekonomikalıq shólkemler 
iskerligine tásiri kusheytiwin kútiw kerek. 

---

18