Қарши филиали ахборот технологиялар факультети

Архитектуранинг 1-сатҳи:-маълумотларни қайта ишлагаётганда система 
тўлиғича қандай функция бажаради ва ташқи муҳит қандай натижага шай 
(фойдаланувчи, оператор, МБ админстратори ва бошқалар). Система ўзаро 
харакатни ташқи мухит билан интерфейслар тўплами орқали бажаради. Улар 
тиллар (оператор тили, дастурлаш тили, топшириқларни бошқарувчи тиллар) ва 
система дастурлари (утилит дастурлар, тахрирлаш датурлари, тартиблаш, 
ахборотни сақлаш ва тиклаш дастурлари). Кейинги навбатдаги интерфейслар ички 
дастурий таъминотнинг сатҳини чегаралашни аниқлашга имкон беради. Масалан: 
мантиқий ресурларни бошқариш сатҳи – МБ бошқариш, файлларни, вертуал 
хотирани, тармоқда телеқайта ишлаш каби функцияларни амалга оширишни 

---

13 
қамраб олади. Физик ресурсларни бошқариш сатҳи - ташқи функцияларни ва тезкор 
хотирани бошқариш, процессларни бошқариш (системада бажариладиган) ва 
бошқаларни қамраб олади. 
Архитектуранинг 2-сатҳи:система чегараси чизиқларини яъний системанинг 
дастурий ва аппаратли таъминотлари орасидаги чегарасини аниқ кўрсатади. Бу 
тушинчани такомиллаштириб: физик системанинг алоҳида қисмига функциялар 
бўлиниши деб қарашимиз мумкин. Масалан: айрим интерфейслар марказий 
процессор 
қандай 
ишларни 
амалга 
оширишини 
аниқласа, 
айримлари 
процессорнинг киритиш-чиқаришини. 
Архитектуранинг 3-сатҳи : киритиш-чиқариш процессорлари ва ташқи 
қурилмалар контроллерлари орасидаги функция чегарасини аниқлайди. Ўз 
навбатида системада ишлатилинадиган контроллерлар ва киритиш-чиқариш 
қурилмаларининг ҳам чегарасини аниқлайдилар (терминаллар билан, модем билан, 
накопителлар билан ва бошқалар). Архитектура бу сатҳи кўпинча физик киритиш-
чиқариш архитектура деб юритилади. 
Джон фон Нейман архитектураси. 
 
Микропроцессорлар контрукциясида ишлайдиган замонавий компьютер 
ларнинг кўпчилиги 1946 йилда асосланган “Фон Нейман” модели асосида ишлаб 
чиқарилади. Бу моделни машинада қўллашаш натижасида амалларни 
бажаришнинг бир жамлагич (односумматор) семасини сиқиб тезда кўпжамлагич 
(многосумматор) схемасини пайдо бўлишига сабаб бўлди. 
Нейман ўз докладида (1945 йил) компьютер қандай қурса- маълумотларни 
қайта ишлашда унверсал ва самарли ишлайди деган саволга жавоб берди. Унинг 
фикрича компьютерда даставал қуйидаги қурилмалар мавжуд бўлиши лозимлигини 
кўрсатди.
