Asos, kislota va tuzlarning dissotsiatsiyalanishini tushuntiring
Download 367.26 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Karbon kislotalar deb, molekulasida uglevodorod radikali bilan (chumoli kislotada vodorod) tutashgan bir yoki bimechta karboksil -COOH guruh tutgan murakkab organik birikmalarga aytiladi.Karboksil guruh karbonil guruh >C=0 va - OH gidroksil guruhlardan iborat.Karbon kislotalaming umumiy formulasi R- COOH bo‘lib, R- uglevodorod radikalini bildiradi (chumoli kislota H-COOH da karboksil guruh vodorod bilan birikkan). Ishlatilishi. Chumoli kislota organik moddalar sintezida kuchli qaytaruvchi; oziq-ovqat sanoatida-dezinfeksiyalovchi va konservalovchi vosita sifatida; to‘qimachilik sanoatida gazlamalami bo‘yashda; tabiiy kauchukni qayta ishlashda koagullovchi vosita sifatida, tibbiyotda ishlatiladi. Palmitin va stearin kislotalari sham ishlab chiqarishda, ularning natriyli tuzlari xo‘jalik sovuni, kaliyli tuzlari esa tibbiyot uchun suyuq sovun lar ishlab chiqarishda qo‘llanadi. 3. Kalsiy gidroksid eritmasi orqali uglerod (IV)-oksid o‘tkazilganda 8,1 g kalsiy gidrokarbonat olindi. Eritma orqali o‘tkazilgan karbonat angidridning n.sh.da o‘lchangan hajmini aniqlang. 2Ca(OH)
2 +4CO
2 =2Ca(HCO
3 ) 2 Mr(2Ca(HCO 3 )
=2(40+(2-1+12+16-3)=204 X----------- 8.1 x=89.6*8.1/204=3.565 89.6 ------- 204
24- bilet 1. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari. Elementlar oksidlanish darajalarining o'zgarishi bilan boradigan reaksiyalar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari deb ataladi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida elektron olgan element yoki ion oksidlovchi, elektron berganelementi ion qaytaruvchi deb ataladi. Oksidlovchi ayni kimyoviy jarayonda elektron olib qaytariladi. Qaytaruvchi ayni kimyoviy jarayonda elektron berib oksidlanadi. Mis (Il)-oksidning sulfat kislota bilan o'zaro ta'siri: CuO + H 2 S0 4 = CuS0 4 + H
2 0. .
Natriyning xlor bilan reaksiyasi. Kimyoviy jarayonlarda metallar doimo elektron beradi. Demak, metallar har doim qaytaruvchi. Metallmaslar (ftordan tashqari) esa kimyoviy jarayonlarda oksidlovchi ham, qaytaruvchi ham bo'lishi mumkin. 2. Kraxmalning tuzilishi, tabiatda tarqalishi, xossalari va ishlatilishi. Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Kraxmal - oq rangli kukun modda, sovuq suvda, spirtda, efirda erimaydi. Qaynoq suvda bo‘kadi va kolloid eritmakleyster hosil qiladi. Kraxmal eng ko‘p tarqalgan o‘simlik uglevodi hisoblanadi; u barglarda fotosintez jarayoni natijasida hosil bo‘ladi va ildizlarda, ildiz tugunaklarida, urug‘ va donlarda to‘planadi: kartoshka tugunaklarida 20% atrofida;bug‘doy va makkajo‘xori donlarida 70% atrofida;guruchda 80% atrofida.Fotosintez jarayoni quyidagi umumiy tenglama bilan ifodalanishi mumkin 6 n CO
, + 5nH 2 O +hv +xlorofill -»■ (C H O) + 6nO 2 , Tuzilishi. Kraxmal tabiiy polimer bo‘lib, uning tarkibi (C6H1Q05)n umumiy formula bilan ifodalanadi. Olinishi va ishlatilishi. Kraxmal, asosan, kartoshka, guruch va makkajo‘xoridan olinadi. Kraxmal antibiotiklar, vitaminlar, kolbasalar, qandolat mahsulotlari ishlab chiqarishda, tibbiyotda, gazlamalarni ohorlash va ularga ishlov berishda qo‘llanadi. Kraxmalning ko‘p miqdori etanol, glukoza, dekstrin va boshqa moddalar olish uchun qayta ishlanadi. 3. Xlor va vodorodni o‘zaro ta’sirlashuvidan 0,25 mol vodorod xlorid hosil bo‘ldi. Reaksiyaga kirishgan xlorning (n.sh.da o‘lchangan) hajmini aniqlang. Cl 2 +H 2 =2HCl Mr(2HCl)=2(1+35.5)=73 X----------- 0.25 X=0.0767mol 22.4 --------- 73
25- bilet 1. Elektronlarning energetik pog‘onalarda taqsimlanishini (2 ta metal va 2 ta metallmas element misolida) Marganes atomining tuzilishi quyidagicha: Mn (+25) 2, 8, 13, 2. Elektron formulasi esa quyidagicha: 1s2 · 2s2 · 2p6 · 3s2 · 3p6 · 3d5 · 4s2. Na 11 +11 -11 1s2 2s2 2p6 3s1 3p0 3d0. P 15+15-15 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 3d0. Cl 17 +17 -17 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 3d0 . N = 2n2 . Pauli prinsipiga binoan har qanday atomda barcha kvant soni bir xil bo'lgan ikkita elektron bo'lishi mumkin emas. 2. Sun’iy va sintetik yuvish vositalari. Qadimda odamlar oddiy suvdan foydalanishgan keyinchalik kul, undan keyin esa ishqor yog’- mylardan foydilinila boshlanishdi yog’- moylar tejash maqsadida sovun va boshqa kir yuvish vositalari foydalanmoqda. Sovun olish uchun zarur bo‘Igan karbon kislotalar parafinni oksidlash orqali olinmoqda. Yuqori spirtlaming sulfat kislota bilan murakkab efirlarining mnumiy formulasi R- CH 2 -O-SO 2 -ONa bo‘Igan tuzlari asosida alkilsulfatli yangi yuvish vositalari olinib, amalda ishlatilmoqda. Ulaming kalsiyli va magniyli tuzlari ham suvda yaxshi erish xususiyatiga egaligi. Yuvish vositalaridan foydalanish jarayonida ulaming parchalanmasligi suv va atrof-muhitning ifloslanishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun tabiatdagi mikroorganizmlar hayotiy faoliyati natijasida parchalanib ketadigan yuvish vositalari yaratish hozirgi kun kimyosi oldida turgan eng dolzarb masalalardan hisoblanadi 3. 300 g suvda 45 g CaCl2 tuzi erigan. Shu eritmaning foiz konsentrasiyasi va CaCl2 ning massa ulushini hisoblang. 2H 2
2 =Ca(OH)
2 +2HCl = 0.15 yoki 15% Mr(CaCl 2
26- bilet 1. Suvning elementar tarkibi, tuzilish formulasi, fizik kimyoviy xossalari. Molekular formulasi H 2 0 nisbiy atom massasi 18ga teng xossalari: toza suv rangsiz, hidsiz, tiniq suyuqlik, suvning issiqlik sig’imi 4.18kj/kg-K. Suv 0°C da muzlaydi(shu haroratda muz eriy boshlaydi) 100°C da qaynay boshlaydi va bug’ holatiga o’tadi. Suv uch xil agregatik uchraydi qattiqi (muz), suyuqi (suv), gaz (bug’). Suv molekulalari qizdirishga juda chidamli lekin 1000°C dan yuqori haroratda suv bug’lari vodorod va kislorodga parchalana boshlaydi. 2H 2 0=2H 2 +0 2 . Faol maetallar suv bilan tasirlshib uning tarkibidagi vodorod ajrarilib chiqadi. Natijada hosil bo’lgan moddlar asoslar deyiladi.NaOH-natriy gidroksid, KOH- kaliy gidroksid, Ca(OH) 2 - kalsiy gidroksidlar asoslaridir. 2Na + 2H 2 0 = 2NaOH +H ↑. Bazi tuzlar bilan suv bilan kristallogidlarlar deb ataluvchi birikmalar hosil bo’ladi. CuS0 4 + 5H 2 0 = CuS0
4 ∙5H
2 0 2. Toshko ‘mir, neft, tabiiy gaz va ulardan olinadigan mahsulotlar. Neftni to‘g‘ridan to‘g‘ri haydashda benzinning chiqish unumi 5-14 % ni tashkil etadi. Neftning boshqa fraksiyalari hisobiga benzin unumini oshirish maqsadida uni krekingga uchratiladi: C 16 H 34 - C
8 H 18 + C 8 H 16 ; C
8 H 18 - C 4 H 10 + OH
Neft krekingi benzinning chiqish unumini 65-70 % gacha orttirishga imkon beradi. К reking paytida ajraladigan gazlar ham katta ahamiyatga ega. Ular kimyo sanoati
uchun xomashyo bo‘ladigan to'yinmagan uglevodorodlar tutadi.Har bir neft qazib olinadigan joylarda erigan yoki erkin holda tabiiy, yo- ‘Idosh gazlar uchrab tiiradi. Ularda metan kamroq, asosan, etan, propan, butan va boshqa uglevodorodlar bo‘ladi. Tabiiy gazlar. Tabiiy gaz tarkibi ham qazib olinadigan joyiga bogTiq ravishda o‘zgarib turadi: uning asosiy qismini metan, qolganini etan,propan, butan, pentan kabi gazsimon uglevodorodlar tashkil qiladi. Tabiiy gazlar yoqilg‘i sifatida va kimyo sanoatida xomashyo sifatida ishlatiladi. Xomashyo sifatida tabiiy gaz tarkibidan quyi haroratli fraksiyalash yoki gazlami erituvchi lar bilan adsorbsiyalab, so‘ngra fraksiyalarga ajratib haydash orqali olingan metan, propan, butan va boshqa uglevodorodlar ham ishlatiladi. 3. Osh tuzining 20 % li eritmasidan 4 kg tayyorlash uchun qancha tuz va qancha suv kerak bo ‘ladi? 2NaCl + 2H 2 0 = 2NaOH + 2HCl 4-1000=4000 4000 ------- 100% X -------- 20% X=4000-800 = 3200 H 2 0
1. Kimyoviy elementlar davriy qonuni. Kimyoviy elementlar va ulardan hosil bo‘luvchi oddiy hamda murakkab moddalaming xossalari shu elementlar atomlarining yadro zaryadlari bilan davriy bog‘lanishda bo‘ladi.” Davriy qonun - tabiat qonuni va и tabiatda mavjud bo‘lgan bog4iqliklami aks ettiradi. davriy sistemaning dastlabki qonuni quyidagicha etilgan D.I.Mendeleyev tomonidan davriy qonunning dastlabki talqini oddiy moddalaming xossalari hamda elementlar birikmalarining shakl va xossalari ulaming atom massalari qiymatiga davriy ravishda bogiliq...’’Davriy sistemaning dastlabki variantida (1-mart 1869-y.) 63 ta element aks etgan bo‘Isa, uning zamonaviy variantida 118 ta element aks ettirilgan. 2. Anilinning tuzilishi, ishlatilishi. Anilin - aromatik aminlaming vakili sifatida Aminlardan eng katta amaliy ahamiyat kasb etadigani - birlamchi aromatik amin - anilindir (benzolamin, fenilamin) C 6 H 5 NH 2 . Fizik xossalari. Anilin - rangsiz, moysimon, o‘ziga xos hidli, suvda kam emvchan modda. Kuchli zahar. Oksidlanishi natijasida havoda qorayib qoladi. Kimyoviy xossalari. Asos xossalari. Anilin kuchsiz asos. Olinishi va ishlatilishi. Anilin - kimyo sanoatining muhim mahsulotlaridandir. U anilin bo‘yoqlari, dorilar (sulfanilamidlar), portlovchi moddalar, yuqori molekular birikmalar va boshqalami olishda xomashyo sifatida ishlatiladi.Anilinning olinishi nitrobenzolni qaytarishga asoslangan (rus olimi N.N.Zinin, 1842)
3. Quyidagi jadvalni to ‘ldiring. Eritma rangini indikator ta’sir ettirilganda qanday o‘zgarishi haqida jadvalga yozing.
28- bilet 1. Fosforning kislorodli birikmalari. Fosfoming yonishida kislorod yetarli miqdorda ishtirok etganda P 4 O 10 tarkibli fosfor (V)-oksidi hosil bo'ladi. Fosfor (V)-oksidini soddaroq qilib — P 2 0 5 ko'rinishida yozamiz: 4P+5O 2 =2P 2 O 5 Fosfor (V)-oksidi oq rangli, gigroskopik (suvni shimib oluvchi) modda bo'lib, suvda yaxshi eriydi. Ortofosfat kislota — H 3 P04. Ortofosfat kislota rangsiz kristall modda bo'lib, suvda juda yaxshi eriydi. 42,3°C da suyuqlanadi. Fosfat kislota uch negizli kislota bo'lganligi sababli uch bosqichda dissotsiatsiyalanadi. HP0 3 + H 2 0 = H
3 P0 4 . 2. Mis, oltin, kumushning davriy sistemadagi o‘rni, atom tuzilishi, tabiatda tarqalishi, xossalari va ishlatilishi. Mis kimyoviy belgisi Cu nisbiy atom massasi 63.5. Yer qobig’ida og’irlik jihatdan 0.01 % gat eng. erkin hoda ham birikma holida ham uchriydi. birikmalar mis yaltirog’I Cu 2 S, mis kolchedani CuFeS 2 . Mis qizil tusli, cho’ziluvchan metal, issiqlik va elektr tokini yaxshi o’tkazadi. Zichligi 8.9 g/sm3. Oltin kimyovi belgisi Au. bitta izotopi bor 5s7 5p6 5dl0 6s 1. Sof oltin tabiatda asosan kvarsga yoki kvars qumiga aralashgan mayda donador holida uchrayddi. Xossasi oltin sariq tusli yaltiroq va yumshoq metall. zichligi 19.3 g/m3 suyuqlanish temperaturas 1063°C qaynash temperaturasi 2700°C ishlatilishi zebu ziynatlarda raketada atom energiya sanoatida va boshqa.olinishi 2Au(OH) 3 =Au
3 O 2 +3H 2 O, AuCl 3 =AuCl+Cl 2 , 3AuCl=AuCl 2 +2Au.
Kumush kimyoviy belgisi Ag tabiatda ham birikma vas of holda uchraydi. Minerallar Ag 2 S-argentid AgCl-kumush xlorid, Xossasi toza kumush juda yumshoq cho’ziluvchan metal zichligi 10.5 g/sm3 suyuqlanish temperaturasi 960.8 °C qaynash temperaturasi 2000°C issiqlikni va elektmi yaxshi o’tkazadi. Kumush qotishmalarda uy ro’zg’orda, zargarlik buyumlarda kumush tangalar ishlab chiqarishda foydalinadi. 3. 10 g natriy gidroksidni neytrallash uchun sarf bo‘ladigan sulfat kislota miqdorini aniqlang metal bilan. 3Cl 2
3 3Cl
2 +2Al=2AlCl 3 metalmaslar bilan Cl 2 +H 2 =2HC, Cl 2 +F 2 =2FCl.
ishqorlar bilan Cl 2 +2Na=2NaCl, Cl 2 +Ca=CaCl
2 . suv bilan 2Cl 2 +2H
2 0=4HCl+0
2 . Eritmalar Indikatorlar Reaksiya tenglamasi lakmus
metiloranj fenolftalein Rux xlorid Binafsha To’q sariq rangsiz
Kaliy
karbonat Ko’k
sariq Pushti
Natriy
sulfat Ko’k
sariq Pushti
29- bilet 1. Shisha, senent, keramika va temir-beton ishlab chiqarish sanoati Kremniyni eng muhim birikmalari. Kremniy (IV)-oksid Si02 qattiq, qiyin suyuqlanuvchan, atom kristall panjarali, suvda erimayidgan modda. Tabiatda kavars mineral holida uchraydi Si0 2 +2NaOH=H 2 O+Na
2 SiO
3
SiO 2 + Na
2 C0 3 =CO 2 +Na 2 SiO
3 , SiO
2 + 4HF = 2H 2 O + SiF 4 ↑ Silikatlar tabiiy birikmalar - alumosilikatlar, masalan dala shpati (K 2 O∙Al 2 O 3 ∙6SiO 2 ), kaolin (Al 2 O 3 ∙SiO
2 ∙H 2 O). Angrenda ko’mir bilan bir qatorda kaolin ham ishlab chiqariladi. Kaolin silikat sanoti uchun muhim xomashyodir. Silikat sanoati Keramika (spool buyumlar) shisha ishlab chiqarish va Sement ishlab chiqarishga bo’linadi. Shisha oddiy oyna kremniy (IV)-oksid (kavars qum) va kalsiy karbanatni (ohaktosh, marmar) natriy karbanat (soda) bilan suyuqlantirib olinadi. CaCO 3 +SiO 2 =CaSiO
3 +CO
2 , Na 2 CO 3 +Sio 2 =Na 2 SiO
3 +CO
2 . Sement ishlab chiqarish: ohaktosh va giltuproq maydalandi va aylanuvchi pechga yuboriladi pech harorati 450°C gacha suv va karbanat angidrid chiqib ketadi va klinker olinadi. Klinkemi kukunga aylirib sement tayyorlanadi. Keramika Gildan tayyorlanadigan butumlar keramika deyiladi. Sopol (keramika buyumlar tayyorlash uchun xomashyo gil tuproq kaolin qum bo’r dolomitlar hisoblanadi. Maqsadga muvosfiq xomashyo tayyorlash → loy spool massasi tayyorlash →qoliplarga quyish malum shakl berish → quritish → kuydirish va spool tayyor bo’ladi. 2. Tuzlarlarning toifalanishi, xossalari, olinishi va ishlatilishi. O'rta tuz - metal atomi kislota tarkibidagi barcha vodorod o'r nini olga metal atomi va kislota qoldig'ida iborat murakkab modda (aluminiy fosfat ALPO 4 kaliy xromat K 2 CrO 4 , kaliy permanganat va h.) Nordon tuzlarga ; NaHSO 4 , Ca(HCO
3 ) 2 . Va Asosli tuzlar (CuOH) 2 CO
, CaOHCl xossalari kristall tuzilishidagi qattiq turli rangdagi moddalar bo’lib, suvda har xil erish qobilyatiga ega.Tuzlar kimyoviy jihatdan faol moddalara bo’lib masalan ishqorlar bilan tasirlashadi. yangi asos yoki asosli tuz hosil bo’ladi. MgCl 2 + 2NaOH =Mg(OH) 2 +2NaCl:
MgCl2+NaOH=Mg(OH)Cl + NaCL.. Tuzlar kislatalar bilan tasirlashadi kislaata va o’rta tuz hosil bo’ladi. Ba(NO 3 )
+H 2 SO 4 =BaSO
4 +2HNO
3 .
CaO Ca(OH) 2
CO 2 CaCO 3 CaCO
3
N 2 O 5 CaNO 4 CaNO 4
HCl CaCl 2 CaCl
2
H 3 PO 4 CaPO 4 CaPO 4
1) 2CaO+2CO 2 =2CaCO
3 2) 2Ca(OH) 2 +2CO
2 =2CaCO
3 +2H
2 ↑
3. Quyidagi jadvalni toMdiring (reaksiya tenglamalarini yozing) Moddalar Kimyoviy xossalari
CaO Ca(OH) 2
CO 2
N 2 0 5
3) 4CaO+2N 2 O 5 =4CaNO4 4) 4Ca(OH) 2 +2N
2 O 5 =4CaNO 4 +4H 2 ↑ 5) 2HCl+CaO=CaCl 2 +H
O 6) 2HCl+Ca(OH)=CaCl 2 +2H
2 O 7) 2H 3 PO 4 +CaO=2CaPO 4 +3H 2 O 8) 2H
3 PO 4 +2Ca(OH)=2CaPO 4 +5H 2 O 30- bilet 1. Elektroliz. Elektrolizning amaliy ahamiyati. Elektrolit eritmasidan yoki suyultirilgan elektrolitdan elektr toki o‘tkazilganda sodir boTadigan oksidlanishqaytarilish jarayoni elektroliz deb ataladi. Katod Cu 2 + + 2e = Cu° anod 2Сu-2e = Cl. Elektroliz jarayoni boradigan eng kichik potensiallar ayirmasi parchalanish kuchlanishi deyiladi va hamma vaqt tegishli galvanik elementning elektr yuritish kuchi (e.yu.k.) E dan katta, ya’ni Eparch> E bo‘ladi:r| = Eparch-E, r| - o‘ta kuchlanish. Anodlar ikki xil - eruvchan va eiimaydigan bo‘ladi. Eruvchan anodlar - elektroliz vaqtida yemiriladigan, ya’ni eritmaga ionlar holida o‘tadigan elektrodlardir. Faradeyning 1-qonuni: elektrodda ajralib chiqadigan moddaning miqdori faqat birgina omilga - eritmadan o‘tayotgan elektr miqdoriga proporsionaldir.Faradeyning 2-qonuni: turli moddalarning eritmasidan bir xil miqdorda elektr toki o‘tganda, elektrodlarda ekvivalent og‘irliklariga proporsional miqdorda moddalar ajralib chiqadi. 2. Kislotalarning toifalanishi va ularning xossalari, olinishi, ishlatilishi. kislotalar tarkibida kislorod atomi mavjudligiga qarab kislorodli va kislorodsiz kislotalarga toifalanadi. Kislorodsiz kislotalarga quyidagilami misol keltirish mumkin HF, HC1, HBr, HJ, HCN , H 2S. Kislorodli kislotalarga esa quyidagilami misol keltirish mumkin H 2 S0
HNO H 3 PO H 2 CrO H
2 SiO
4 ,H3B0
3 . Olinishi. Kislotalar quyidagi usullar yordamida olinadi Kislorodli kislotalami kislotali oksidlar bilan suvning o'zaro ta'siri natijjasida olish mumkin P 2 0 5 + 3H
2 0 = 2H
2 P0 4; S0 2 + H 2 О + H 2 S0 3 Kislorodsiz kislotalarning metalmaslaming vodorod bilan tasirlashuvu mahsulotlarini suvda eritib olish mumkin H 2 +Cl
2 =2HCl(suvdagi eritmasi xlarid kislata); H 2 +S=H 2 S (suvdagi eritmasi- sulfid kislato). xossalari Kislotalar qattiq (borat ortofosfat kislotalar) suyuq (sulfat nitrat kislotalar) bo' ishi mumkin Ulaming ko'pchiigi suvda yaxshi eriydi va ayrim gazlaming (vodorod xlorid HCl, vodorod bromid HBr vodorod sulfid H 2 S) suvdagi eritma ari ham kislotalar bo' ib hisoblanadi kislota molekulalarida vodorod kislota qoldiq ari bilan bog'langan holda bo'ladi. Kislotalar indikatorlar rangini o'zgartiradi. Kislotalar asos;ar bilan ta'sir ashib tuz va suv hosi qiladi (bu reaksiya neytrallanish reaksiyasi deb ataladi)
3. Oltingugurt (Vl)-oksid tarkibidagi elementlarning massa ulushlarini hisoblab toping Eritma Qo’shilgan modda Kuzatilgan hodisa Reaksiya tenglamasi FeSO 4
3 [Fe(CN)
6 ] Qizil qon tuzi aralashadi 3FeSO 4 +2K
3 [Fe(Cn)
6 ]=Fe
3 [FeCN
6 ]2+3K
2 SO 4 FeCl
3 K 4 [Fe(CN) 6 ] Sariq qon tuzi aralashadi FeCl 3 +K 4 [FE(CN)
6 ]=Fe
4 [Fe(CN)
6 ]+KCL
FeCl 3 KWCN(kaliy radanid) aralashdi FeCl 3 +2KSCN=Fe(SCN) 6 +3KCL
Download 367.26 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|