Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va ularni hisoblash

---

Asosiy makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlar.
O’qituvchi: 
B.Xursanaliyev

---

Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda
qo’llaniladigan asosiy ko’rsatkichlar
• Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar - bu ma'lum bir mamlakat, mintaqa yoki
sektorning iqtisodiy holatini aks ettiruvchi statistik ma'lumotlar yoki
ma'lumotlarni o'qish.
Makroiqtisodiy ko’rsatkichlar nima uchun zarur?

---

Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda
qo’llaniladigan asosiy ko’rsatkichlar
Yetaklovchi ko’rsaatkichlar (leading 
indicatiors)-Iqtisodiyot qayerga borishini
bashorat qiluvchi ko’rsatkichlardir
Ular ko'pincha hukumatlar tomonidan
siyosatni amalga oshirish uchun ishlatiladi, 
chunki ular yangi iqtisodiy siklning birinchi
bosqichini ifodalaydi. Bularga rentabellik egri
chizig'i, foiz stavkalari va aktsiya bahosi kiradi.
Orqada qolgan ko'rsatkichlar (Lagging 
indicators)- Ular tendentsiya davom
etayotganligini tasdiqlash uchun
ishlatiladi. Bularga yalpi ichki mahsulot
(YaIM), inflyatsiya va bandlik
ko‘rsatkichlari kiradi.

---

Yetaklovchi ko’rsaatkichlar
Qimmatli
qog’ozlar
bozori
Ko’chmas mulk
savdosi
Bondlar
daromadi
Foiz stavkasi
Ulgurji savdo
Ishlab
chiqarish
statistikasi

---

Orqada qolgan ko'rsatkichlar (lagging indicators)
• Muayyan vaqt oralig’ida mamlakat ichida ishlab chiqarilgan barcha maxsulotning puldagi
qiymati
Yalpi ichki maxsulot
• YaMM = YaIM + chet elga investitsiyalar orqali qilingan daromadlar – mamlakatda boshqa
mamlakat fuqorolarining daromadlari
Yalpi milliy maxsulot
• YaIM/aholi soni
Yalpi ichki maxsulot aholi jon boshiga
• Har mingta odamga
Tug’ilish va o’lim ko’rsatkichlari

---

Orqada qolgan ko'rsatkichlar (lagging indicators)
• O'rtacha umr ko'rish indeksi, Ta'lim indeks, O'rtacha ta'lim yillari indeksi, Maktabda
o'qishning kutilayotgan yillari indeksi, Daromad indeksi
Inson taraqqiyot indexi
• Bir yoshga yetmasdan nobud bo’ladigan har 1000 ta bola ko’rsatkichi
Chaqaloqlar o’lim darajasi
Savodxonlik darajasi
• mamlakat yoki viloyatda tibbiy xizmat sifati, sanitariya darajasi, qariyalarga g'amxo'rlik
ko'rsatish
Umr davomiyligi darajasi
https://worldpopulationreview.com/country-rankings/hdi-by-country

---

YaIM
Turli buyumlarning bozor qiymati ular YaIMga qancha hissa qo'shishini belgilaydi
Tovar va xizmatlar faqat yakuniy iste'molchi tomonidan sotib olingandagina hisobga
olinadi
Mamlakat ichidagi ishlab chiqarish hajmini, ya'ni mamlakatning geografik chegarasi
doirasida ham fuqarolar, ham chet elliklar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar
miqdorini o'lchaydi.
Mamlakatning geografik chegarasi tashqarisida mamlakat fuqarolari tomonidan ishlab
chiqarilgan mahsulotlar hisobga olinmaydi
Faqat joriy davrda yaratilgan tovar va xizmatlar joriy yilgi YaIMda hisobga olinadi

---

YaIM
YaIM bu bozor faoliyati bilan
bog'liq ishlab chiqarish
ko'rsatkichidir. Unda bozorga
oid bo'lmagan ishlab
chiqarish faoliyati hisobga
olinmaydi.

---

YaIM xisoblash usullari
• Xarajatlar usuli – bunda istemolchilar xarajatlari yig’indisi orqali
aniqlanadi
• YaIM= Shaxsiy istemol xarajatlari + ichki investitsiya xarajatlari + 
davlat xarajatlari + sof eksport
• Daromadlar usuli- barcha yakuniy istemolchilarning
daromadlari orqali aniqlanadi
• YaIM = amortizatsiya + biznesga egri soliqlar + ijara haqi
+ foiz ko’rinishidagi daromadlar + yollanma ishchilarning ish
haqi + yakka tartibdagi qo’yilmalardan daromadlar + korpo
r-atsiya foydasiga soliqlar + dividentlar +
korporatsiyaning taqsimlanmagan foydasi

---

YaIM xisoblash usullari
Taqsimlanmagan foyda
bu kompaniyani
aksiyadorlar o'rtasida
dividendlar shaklida
taqsimlashdan farqli
o'laroq ushlab turishga
qaror qilgan har qanday
foyda

---

YaIM xisoblash usullari
Amortizatsiya
Mehnat vositalarining
(mashina, jihoz, bino va
sh.k.) eskirishiga qarab, ular
qiymatini muayyan davr
mobaynida ishlab
chiqarilayotgan mahsulot
ustiga qoʻya borish, shu yoʻl
bilan eskirgan vositalar
bahosini qoplash

---

Milliy hisoblar tizimida makroiqtisodiy
ko’rsatkichlar
Barcha tarmoqlarning yalpi ishlab chiqarishi – oraliq istemol= YaIM
YaIM- amortizatsiya= sof ichki mahsulot
sof ichki mahsulot – biznesga egri soliqlar= milliy daromad
milliy daromad- ijtimoiy sug’urta badallari – korporatsiya foydasiga soliqlar –
korporatsiyani taqsimlanmagan foydasi + transfer to’lovlari = shaxsiy
daromad
shaxsiy daromad- yakka tartibdagi daromad= Ixtiyoridagi daromad