Asosiy qism 1 “Kiberxavfsizlik markazi” duk haqida umumiy ma’lumot

OSI modeli va uninng pog`onalari
OSI (Open Systems Interconnection) modeli kompyuter tarmoqlarining kommunikatsiya protokollari va tizimlarini ta'riflash uchun ishlatiladigan standart tashabbuskorlar to`plamidir. Uning asosiy maqsadi, bir kompyuter tarmog'ining boshqa bir tarmog'a ma'lumotlarni yuborish va qabul qilish jarayonlarini tashkil etishni o'rganishni osonlashtirishdir. OSI modeli, 7 ta bir-biriga bog`liq va bir-biridan ancha mustaqil bo'lgan tashqi qatlamalar (layers) bo'yicha tartiblangan.

Quyidagi 7 tashqi qatlamaga ega OSI modeli pog'onalari mavjud:

1. Fizikavi (Physical) qatlam: Fizikavi qatlam, tarmoqning fizikavi tuzilishini ta'riflaydi, masalan, ko`mplikatorlardan, kabellardan, fizikavi interfeyslardan va yordamchi qurilmalardan iboratdir. Ushbu qatlam ma'lumotlarni bitlarni o'zaro almashish jarayonida elektr, optik yoki radio signal shaklida yetkazib beradi.

2. Tuzuv (Data Link) qatlam: Tuzuv qatlamiga, fizikavi qatlamlar orasidagi ma'lumotlarning noto'g'ri va aniq tarzda almashishini ta'minlash, ma'lumotlar paketlarga bo'linganligini tekshirish, xatolarini tuzatish va nusxalanishni amalga oshirish jarayonlarini o'z ichiga oladi. Ushbu qatlam uchun ma'lumotlar kadrlar (frames) shaklida ifodalanadi.

3. Tarmoq (Network) qatlam: Tarmoq qatlamida ma'lumotlar IP (Internet Protocol) manzillari bilan yuboriladi va manzilga yetkaziladi. Ushbu qatlamning asosiy vazifalari ma'lumotlar paketlarini routerlar (yo'l topuvchilar) orqali mos manzillar orqali yuborish va qabul qilishni ta'minlash va tarmoq topologiyasini boshqarishdir.

4. Yetkazib berish (Transport) qatlam: Yetkazib berish qatlamida ma'lumotlar yuqori darajadagi yetkazib beruvchilar (transmission protocols) yordamida amalga oshiriladi. Ushbu qatlam, ma'lumotlarning qavatli va ishonchli tarzda yetkazib berilishini ta'minlash, ma'lumotlarni yuborish va qabul qilishni rag'batlantirish, xatolarni tekshirish va qayta tiklash imkoniyatlarini o'z ichiga oladi.

5. Qabul qilish (Session) qatlam: Qabul qilish qatlamida kompyuterlar o'rtasidagi ma'lumotlar almashish jarayonlari va tizimlararo o'zaro aloqalarni tuzish uchun protokollar mavjud. Ushbu qatlamning vazifalari kompyuterlar o'rtasidagi aloqalar boshqarish, ma'lumotlarni kuchaytirish, bo'lish va to'xtatish jarayonlarini o'z ichiga oladi.

6. Manba (Presentation) qatlam: Manba qatlamida ma'lumotlar formatlangan va tashqi qatlamlar orasida almashishga tayyorlanadi. Bu qatlam, ma'lumotlarni kodlash, shifrlash, saqlash, kompressiyalash va tashqi formatda yetkazishni ta'minlaydi.

7. Ta'kidlash (Application) qatlam: Ta'kidlash qatlamida tarmoq tizimi bilan ishlash uchun foydalanuvchi dasturlarni va xizmatlarni tashkil etuvchi protokollar mavjud. Ushbu qatlam, foydalanuvchiga axborot olish, ma'lumotlar bazasiga kirish, elektron pochta yuborish va boshqa tashqi xizmatlarni amalga oshirish imkoniyatlarini o'z ichiga oladi.