Asosiy tajribalarini bajarish elektrometrik kuchaytirgich yordamida elektrostatikaning asosiy tajribalarini bajarish

FARPI ENERGETIKA FAKULTETI 42_22-GURUH TALABASI MAMADALIYEV ERKINJONNING FIZIKA LABARATORIYADAN TAYORLAGAN MUSTAQIL ISHI

ELEKTROMETRIK KUCHAYTIRGICH YORDAMIDA ELEKTROSTATIKANING ASOSIY TAJRIBALARINI BAJARISH

• ELEKTROMETRIK KUCHAYTIRGICH YORDAMIDA ELEKTROSTATIKANING ASOSIY TAJRIBALARINI BAJARISH

Nazariy ma’lumotlar

• Har qanday zaryadlangan jism atrofida materiyaning maydon shakli elektr maydoni xosil bo‘ladi. Bu maydonga kiritilgan zaryadga elektr kuchi – Kulon kuchi ta’sir qiladi. Zaryadlangan jismlarning o‘zaro ta’sirlashishi elektr maydoni orqali amalga oshadi. Elektrostatik maydon – qo‘zg‘almas zaryadlar hosil qiluvchi maydon bo‘lib, elektromagnit maydonning xususiy xolidir.

Elektrostatik maydonning ixtiyoriy nuqtasi ikkita asosiy fizik kattalik bilan tavsiflanadi: kuchlanganlik Е vektori – kuch xarak­teristikasi va skalyar kattalik potensial  – energetik xarakteristika­laridir. Elektr maydoni berilgan nuqtasining kuchlanganligi deb, shu nuqtaga kiritilgan birlik musbat sinov q0 zaryadiga ta’sir qiluvchi elektr kuchiga son jixatidan teng bo‘lgan, yo‘nalishi esa shu kuch yo‘nalishi bilan bir xil bo‘lgan E vektor kattalikka aytiladi:

• Elektrostatik maydonning ixtiyoriy nuqtasi ikkita asosiy fizik kattalik bilan tavsiflanadi: kuchlanganlik Е vektori – kuch xarak­teristikasi va skalyar kattalik potensial  – energetik xarakteristika­laridir. Elektr maydoni berilgan nuqtasining kuchlanganligi deb, shu nuqtaga kiritilgan birlik musbat sinov q0 zaryadiga ta’sir qiluvchi elektr kuchiga son jixatidan teng bo‘lgan, yo‘nalishi esa shu kuch yo‘nalishi bilan bir xil bo‘lgan E vektor kattalikka aytiladi:
• E=

•  

Sinov zaryadi q0 ning maydon berilgan nuqtasidagi potensial energiyasi deb, shu zaryadni maydonning berilgan nuqtasidan chek­siz uzoqlikka (E=0 bo‘lgan nuqtaga) ko‘chirishda maydon kuchlari­ning bajargan ishiga son jihatdan teng bo‘lgan W kattalikka aytiladi

• Sinov zaryadi q0 ning maydon berilgan nuqtasidagi potensial energiyasi deb, shu zaryadni maydonning berilgan nuqtasidan chek­siz uzoqlikka (E=0 bo‘lgan nuqtaga) ko‘chirishda maydon kuchlari­ning bajargan ishiga son jihatdan teng bo‘lgan W kattalikka aytiladi
• =

•  

Elektrostatik maydon berilgan nuqtasining potensiali deb, shu nuqtaga kiritilgan birlik musbat q0 sinov zaryadi ega bo‘ladigan W potensial energiyaga son jihatidan teng bo‘lgan skalyar fizik kattalikka aytiladi

• Elektrostatik maydon berilgan nuqtasining potensiali deb, shu nuqtaga kiritilgan birlik musbat q0 sinov zaryadi ega bo‘ladigan W potensial energiyaga son jihatidan teng bo‘lgan skalyar fizik kattalikka aytiladi

•  

Elektrostatik maydon ikkita nuqtasining (potensiali 1 va 2 bo‘lgan) potensiallari ayirmasi (yoki kuchlanish) deb, birlik musbat q0 sinov zaryadini shu nuqtalar orasida ko‘chirishda maydon kuchlarining bajargan ishiga son jixatidan teng bo’lgan 1–2 skalyar kattalikka aytiladi

• Elektrostatik maydon ikkita nuqtasining (potensiali 1 va 2 bo‘lgan) potensiallari ayirmasi (yoki kuchlanish) deb, birlik musbat q0 sinov zaryadini shu nuqtalar orasida ko‘chirishda maydon kuchlarining bajargan ishiga son jixatidan teng bo’lgan 1–2 skalyar kattalikka aytiladi

•  

Ishni bajarish tartibi

• Aniq tajribaviy natijalarga erishish uchun tajriba o’tkazishdan oldin ishqalanish tayoqchasini va Faradey chashkasini zaryadsizlantiring
•  Ishqalanish tayoqchasini zaryadsizlantirish uchun uni bor uzunligi bo’yicha bir necha marta uncha yorqin bo’lmagan olov ustidan harahatlantirib o’tkazing. Faradey chashkasini zaryadsizlantirish uchun unga ulash tayoqchasini to multimetr U=0 V kuchlanishni ko’rsatguncha tegizing.

Zaryadsizlantirilgan ishqalanish tayoqchalarini birbiriga birnecha marta ta’sir ettiring . Keyin ularni qo’llaringizga ajratib oling.

• Zaryadsizlantirilgan ishqalanish tayoqchalarini birbiriga birnecha marta ta’sir ettiring . Keyin ularni qo’llaringizga ajratib oling.
• PVC tayoqchasini to’rtdan bir qismini Faradey chashkasi ichiga kiriting va multimetr strelkasi og’ishini kuzating.
• Xuddi shu tajribani akrilik tayoqcha bilan ham o’tkazing.
• Keyin ikkala tayoqchani bir vaqtda Faradey chashkasiga kiriting va multimetr og’ishuini yana kuzating.

Induksion plastinka ishqalanish tayoqchasidan zaryadni Faradey chashkasiga o’tkazishni namoyish qilish uchun foydalanish mumkin. Bunda ishqalanish tayoqchasini induksion plastinkaga tegiziladi va induksion plastinkani Faradey chashkasiga kiritish bilanzaryadlar unga o’tkazilishi va miqdori o’lchanishi mumkin.

• Induksion plastinka ishqalanish tayoqchasidan zaryadni Faradey chashkasiga o’tkazishni namoyish qilish uchun foydalanish mumkin. Bunda ishqalanish tayoqchasini induksion plastinkaga tegiziladi va induksion plastinkani Faradey chashkasiga kiritish bilanzaryadlar unga o’tkazilishi va miqdori o’lchanishi mumkin.