“Атмосфера ва уни муҳофаза қилиш. Атмосферанинг таркиби ва тузилиши. Ўзбекистондаги атроф-муҳитни ҳолати. Атмосферанинг саноат чиқиндилари билан ифлосланишнинг салбий оқибатлари”.
Режа - Атмосфера. Атмосферанинг таркиби ва тузилиши.
- Атмосфера ҳавосини заҳарли газлар билан ифлосланиши, уларни камайтириш ва зарарсизлантириш йўллари.
- Саноатда ҳосил бўладиган заҳарли газларни атмосферага таъсири.
- Иссиқхона эффекти, кислотали ёмғирлар, азон қатламининг емирилиши.
- Рухсат этилган концентрация – РЭК ва рухсат этилган ташланмалар меъёри – РЭТМ тушунчалари.
Атмосфера - ер шарининг ҳаво қобиғи бўлиб, биосферада ҳаёт мавжудлигини таъминловчи асосий манбалардан биридир. Атмосфера барча жонзодларни зарарли космик нурлардан ҳимоя қилиб туради, сайёра юзасидаги иссиқликни сақлайди. Агар ҳаво қобиғи бўлмаганида ер юзасида кундузи + 100 0С ва кечқурун -100 0С ҳарорат кузатилган Атмосфера - ер шарининг ҳаво қобиғи бўлиб, биосферада ҳаёт мавжудлигини таъминловчи асосий манбалардан биридир. Атмосфера барча жонзодларни зарарли космик нурлардан ҳимоя қилиб туради, сайёра юзасидаги иссиқликни сақлайди. Агар ҳаво қобиғи бўлмаганида ер юзасида кундузи + 100 0С ва кечқурун -100 0С ҳарорат кузатилган бўлар эди. Атмосферанинг юқори чегараси 2 000 км баланд ликдан ўтади.
Атмосфера бешта қатламдан иборат.
1.Тропосфера, – (юнонча “тропос”-айланмоқ, ўзгармоқ) ердан 10-16 км баландликкача бўлган, атмосферанинг қуйи қисмида жойлашган. Тропосферада атмосферанинг асосий 95% массаси йиғилган. 1.Тропосфера, – (юнонча “тропос”-айланмоқ, ўзгармоқ) ердан 10-16 км баландликкача бўлган, атмосферанинг қуйи қисмида жойлашган. Тропосферада атмосферанинг асосий 95% массаси йиғилган. 2. Стратосфера, - (юнонча “stratum”- қатлам) баландлиги 10 кмдан 60 кмгача чўзилган. Атмосферанинг 5% масса қисми жойлашган. Атмосферанинг стратосфера қисмида бутун инсониятни, ўсимлик ва хайвонларни қуёшдан келадиган ҳавфли ультрабинафша нурлардан ҳимоя қилувчи озон қатлами жойлашган. Озон,- кислородни нурланиш натижасида бўлинишидан ҳосил бўлади. Озон,- кислородни нурланиш натижасида бўлинишидан ҳосил бўлади. О2 +hV = 2O О+ О2 = О3 Бу қайтар жараён. У то мувозанат қарор топгунча давом этади. Озон қатлами, кондиционер ва музлатгичлар учун ишлатиладиган фреонлар таъсири натижасида емирилади. Фреон ишлаб чиқаришни ярми АҚШ га тўғри келади. Фреонлар (хлор, фтор, метан СFхClу ) Ультрабинафша нурланиш таъсирида атомар хлор ажралиб, озон билан реакцияга киришади. СFCl3+ hV = СFCl2 + Cl Cl + О3 = ClО + О2 ClО + О = Cl + О2 Атмосферада ультрабинафша нурлар озон билан ютилиши натижасида, ҳарорат ортади. 3. Мезосфера (yunoncha “mezos”- o‘rta) (60дан- 80 кмгача). У ердан узоқлиги туфайли ҳарорат яна камайиб кетади. 3. Мезосфера (yunoncha “mezos”- o‘rta) (60дан- 80 кмгача). У ердан узоқлиги туфайли ҳарорат яна камайиб кетади. Маълумки газлар ҳарорати, ундаги молекулаларни ҳаракат тезлиги билан аниқланади. Зич газли муҳитда молекулаларнинг тўқнашиши юқорилиги учун газнинг ҳарорати ошади. Сийрак газли муҳитда газларнинг ҳаракат тезлиги юқори, лекин тўқнашишлар сони кам, шунинг учун бу ерда ҳарорат ошмайди. Бу ерда ҳарорат тушунчаси молекулаларнинг ҳаракат тезлиги ва энергияси билан ҳарактерланади. 4. Термосфера -(yunoncha “therme” – issiq) газ молекулаларини космик нурлар таъсиридан ионланиши билан ҳарактерланади. (Электронлар узилиб мусбат ва манфий ионлар ҳосил бўлади). Бу термосферани электр ўтказувчи қилиб қўяди. 4. Термосфера -(yunoncha “therme” – issiq) газ молекулаларини космик нурлар таъсиридан ионланиши билан ҳарактерланади. (Электронлар узилиб мусбат ва манфий ионлар ҳосил бўлади). Бу термосферани электр ўтказувчи қилиб қўяди. Термосферада янада юқори ҳарорат ва ионланиш, молекулаларнинг ҳаракатланиш тезлиги 12 км/сек, ҳарорат 2 000 0С. Бундай юқори ҳарорат ва ионланиш, молекулалар ер тортишиш кучини енгиб, планеталар аро бўшлиққа чиқиб кетади. 5. Экзосфера - тарқалиш шаридир. Термосфера ва Экзосферани биргаликда ионосфера ҳам дейилади. Бегона қўшимчалари бўлмаган атмосфера ҳавоси қуйидаги таркибий қисмлардан иборат. Бегона қўшимчалари бўлмаган атмосфера ҳавоси қуйидаги таркибий қисмлардан иборат. - 1) Азот - 78,12%
- 2) Кислород - 21%
- 3) СО2 - 0,02 - 0,04% унинг концентрацияси доимий ортишга интилади.
- 4) Озон. Атмосферанинг ҳимоя қатлами.
- 5) Инерт газлар (Аr-аргон, Не-гелий,
- Кr-криптон ).
- 6) Сув парлари.
- 7) Чанг.
Do'stlaringiz bilan baham: |
