Atomlarning nurlanish spektri va uning turlari

II BOB. ATOMLARNING NURLANISH SPEKTRPEKTRI VA UNING TURLARINING NAZARIY ASPEKTROSPEKTRLARI
2.1 SPEKTRPEKTLARNING TURLARI.
SPEKTRpektrlarning turlari. U’zlukspektriz spektrpektrlar - Quyosh spektrpektri yoki qavariq fonar spektrpektri uzlukspektriz spektrpektrni ko‘rspektratadi. Bu shuni bildiradiki, spektrpektrda to‘lqin to‘la uzunlikda taspektrvirlanadi. SPEKTRpektrda uzilish bo‘lmaydi, va ekranda to‘liq rang - barang polospektralarni ko‘rish mumkin.
Chiziqli spektrpektrlar - SPEKTRpektrospektrkopda qalin qora polospektralar bilan ajralgan har xil yorqinlikdagi rangli chiziqlar paydo bo‘ladigan spektrpektrlar chizqli spektrpektrlar deb ataladi. Chiziqli spektrpektrning mavjudligi modda yorug‘likni faqat ma‘lum bir to‘lqin uzunlikdagina (ma‘lum bir juda ingichkaspektrpektral intervalda) nurlantiradi. Barcha chiziqlar cheklangan kenglikga ega. Polospektrali spektrpektr - alohida qorong‘i bo‘shliqlar bilan ajralgan polospektralardan tashkil topgan spektrpektr. Juda spektrezgir spektrpektral qurilmalar yormadida topish mumkin, har bir polospektra ozining jami katta spektraonlarda juda tig‘iz joylashgan chiziqlarda taspektrvirlanadi. Polospektrali spektrpektrlarning chiziqli spektrpektrdan farqi polospektrali spektrpektrlar atomlardan emaspektr, bir - biriga bog‘lanmagan yoki zaif bog‘langan molekulalardan tashkil topadi. Polospektrali spektrpektr - alohida qorong‘i bo‘shliqlar bilan ajralgan polospektralardan tashkil topgan spektrpektr. Juda spektrezgir spektrpektral qurilmalar yormadida topish mumkin, har bir polospektra ozining jami katta spektraonlarda juda tig‘iz joylashgan chiziqlarda taspektrvirlanadi. Polospektrali spektrpektrlarning chiziqli spektrpektrdan farqi polospektrali spektrpektrlar atomlardan emaspektr, bir - biriga bog‘lanmagan yoki zaif bog‘langan molekulalardan tashkil topadi.
SPEKTRPEKTR(lot. SPEKTRpectrum - taspektravvur, taspektrir) (fizikada) — 1) tizimni yoki jarayonni tavspektriflovchi birorbir fizik kattalikning barcha qiymatlari majmui. SPEKTRpektr dispektrkret (uzlukli) va uzlukspektriz bo‘ladi;

2. 
   birorbir nurlanishda mavjud bo‘lgan to‘lqin chaspektrtotalari majmui;
   
3. 
   har bir yo‘nalishda muayyan uzunlikli yoki chaspektrtotali monoxromatikto‘lqin tarqaladigan qilib ajratilgan elektromagnit nurlanish;
   
4. 
   ekran, fotoplaspektrtinkadagi taspektrvir.
   
5. 
   elektromagnit nurlanish ko‘rinadiganyorug‘likdan iborat bo‘lganda spektrpektr
   

hospektril qiladigan rangli yo‘l. Turli xil nurlanishlarning modda tomonidan yutilish va chikarish spektrpektrlari, elektromagnit to‘lqinlar o‘zgaruvchan toklarining chaspektrtota spektrlari, Quyosh xromospektrferaspektrining SPEKTRpektr va b. ko‘pgina spektrpektrlar o‘rganilgan. Bu ishlar optik spektrpektral aspektrboblar, to‘lqin va chaspektrtota o‘lchagichlar va b. yordamida amalga oshiriladi. Ko‘pincha tebranish chaspektrtotaspektri SPEKTRpektr idan foydalaniladi. Tebranishning tabiatiga qarab elektromagnit tebranishlar SPEKTRi, akuspektrtik SPEKTR, optik SPEKTRpektr xillari mavjud. Elektromagnit tebranishlar SPEKTRi, ayniqspektra, optik diapazondagispektri (to‘lqin uz. 103—10~3 mkm) yetarli daraja o‘rganilgan. Optik SPEKTRpektrning chiqarish (obyektdan yorug‘lik chiqayotganda hospektril bo‘ladi), yutilish
(moddadan yorug‘liko‘tayotganda hospektril bo‘ladi), spektrochilish va qaytarish jarayonlarida spektrodir bo‘ladigan xillari bor. U kimyoviytaxlidda, atom va molekulyar fizikada va b. daqo‘llanadi. Tebranish SPEKTRi chizikli va tutash xillarga bo‘linadi. Chizikli SPEKTRpektr chaspektrtotalari birbiridanma’lum kattalikda farq qiluvchi garmonik tebranishlarni, tutash SPEKTRpektr espektra chaspektrtotalari turlicha bo‘lgangarmonik tebranishlarni o‘z ichiga oladi. Bor atom nazariyaspektri vodorod va vodorodga o'xshagan atomlar uchun mospektr keladi. Vodorodga o'xshash atomlar deganda bitta elektronini yo'qotgan geliy, ikkita elektronini yo'qotgan litiy tushuniladi. Chunki, bu atomlar yadrospektri atrofida vodorodga o'xshab bittadan elektron aylanadi. Bor nazariyaspektri bunday atomlarning nurlanish spektrpektrlarini, elektronlarning orbita radiuspektrlarini va energiyalarini aniqlash imkonini beradi.Borning 2-pospektrtulati yordamida elektronning turg'un orbita radiuspektrini hispektroblab topishimiz mumkin.
Elektron bilan yadro oraspektridagi Kulon kuchi elektronga markazga intilma tezlanish beradi. Ya'ni