Ату ва ииа маърузалар матни doc

 
1. Nazariy tadqiqotlarning asosiy usullari. 
2. Modellash to’g’risida tushuncha. 
3. Tekshirish natijalarini rasmiylashtirish. 
4. Ilmiy tekshirishlarda statistika usullarini qo’llanilishi. 
Adabiyotlar: 4,10,11,12 
Tayanch  iboralar:  tahlil,  sintez,  induktiv  usul,  deduktiv  usul,  ilmiy 
abstraklashtrish,  formalizasiya,  matematizasiyalash  usuli,  analogiya  usuli,  model, 
modellash, matematik statistika. 
1.  Nazariy  tadqiqotlarning  asosiy  usullari.  Tadqiqot  usuli  bu  shunday 
qabul  qiluvchi  birlashma,  u  yangi  ilm  yoki  ilmni  rivojlantirish  uchun,  maqsadga 
erishish uchun ishlatiladi. 
Har  bir  ilm  tarmog’iga  uziga  xos  konkret  yoki  maxsus  tadqiqot  usullari 
mavjud.  Bir  xil  konkret  tadqiqot  usullar  ko’p  fanlarda  qo’llanilishi  mumkin, 
masalan: matematika usuli, bir xillari esa faqatgina bitta fanda, ilmda qo’llanilishi 
mumkin.  Konkret  ilmiy  usullar  konkret  obyektni,  manbani  aniqlash,  o’rganish 
uchun  qo’llanadi  va  uning  maqsadi  bu  manbalarning  xususiyatlarini,  xossalarini 
aniqlash va ilmiy muammoning amaliy tomonlarini qidirishga yo’nalgan. 
Ilmiy  -  tadqiqot  va  ilmiy  texnik  ishlarda  qo’llanadigan  asosiy  nazariy 
tadqiqotni usullarini ko’rib chiqamiz. 
Tahlil - ilmiy bilimni usuli. Tahlil konkret olingan obyektni har tamonlama 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

tavsirlab  beradi va eng muhim kerakli tamonini aniqlashga imkon yaratib beradi. 
Sintez  –  bu  obyektni  yoki  guruh  obyektlarning  ilmiy  tadqiqot  usuli  deb 
hisoblanadi,  va  murakkab  sistemalarni  izlanish  uchun  qo’llanadi.  Sintez  tahlil 
usulidan  so’ng  ishlatiladi.  Demak  tahlil  va  sintez  uzaro  bog’langan  va  bir  birini 
to’ldirib turadi. 
Induktiv  usul  –  birlanma  shaxsiy  voqyealarni  kuzatish  uchun  qo’llanadi. 
Birlik  xulosadan  umumiy  xulosalarga  o’tishga  imkon  yaratadi,  faktlarni 
birlashtiradi.  Tabiiy  va  amaliy  ilmlarda  induktiv  usul  eng  tarqalgan  usul  deb 
ifodalanadi. Bu usul bo’yicha anik obyektlarning va faktlarning xususiyatlarini hali 
tadqiqot  qilinmagan  obyektlarga,  ishlarga  taqqoslash  mumkin.  Masalan:  bir 
muncha tajribalar shuni ko’rsattiki temir, mis, olovo qizitish jarayonida kengayadi 
va  umumiy  xulosa  qilish  mumkinki  barcha  metallar  qizitish  jarayonida  kengayish 
xususiyatga egadir. 
Deduktiv  usuli  -  induktiv  usuliga  qaraganda  umumiy  faktlardan,  xulosalardan 
shaxsiy  faktlarga  obyektlarga,  xulosalarga  o’tishga  imkon  beradi.  Qoidalardan, 
konunlardan  shaxsiy  qoidalar  olib  chiqaradi.  Shu  jumladan  konkret  fanlarda, 
ilmlarda  qo’llanadi,  va  umumiy  aksiomalardan  shaxsiy  bog’lanishlar  olib 
chiqadi. Deduktiv usuli sintez, tahlil usullar kabi, zarur usullar qatoriga kiradi.