Ату ва ииа маърузалар матни doc

Lizimetrik  tajribalar  vegetasion  tajribalardan  o’simlikni  dala  sharoitiga 
yaqinlashtirilgan  maydonda,  ya’ni  tekshirish  dalada,  yerga  chuqurcha  qilib 
joylashtirilgan  maxsus  –  kattaroq  hajmdagi  idishlar  (lizimetrlar)da  o’stirish  bilan 
farqlanadi.  Lizimetr  ichidagi  tuproq  qatlamining  qalinligi  25-30  sm  dan  1-2  m 
gacha bo’ladi. 
Tadqiqotlarda lizimetrik usul o’g’itlar bilan amalga oshiriladigan tajribalarda 
suv  rejimini,  tuzlar  va  qo’llaniladigan  o’g’itlarning  tuproqda  yuvilish  ko’lamini, 
suvning  bug’lanish  (transpirasiya)  koeffisiyentini  o’rganishda,  shuningdek, 
tuproqdagi oziq moddalar balansini taqqoslashda qo’llaniladi. 
Bu  usuldan  dehqonchilik,  tuproqshunoslik,  o’simliklar  fiziologiyasi, 
agrokimyo  va  seleksiya  sohalarida  foydalaniladi.  Lizimetrlarga  tabiiy  tuproq  yoki 
boshqa  tuproqdar  to’ldirilgan  bo’lishi  mumkin.  Ular  lizimetrlarning  o’zi  1-3  m
3
 
hajmli qilib beton va g’ishtdan qurilgan yoki radiusini 10 dan 40-50 sm gacha qilib 
metalldan  yasalgan  bo’lishi  mumkin.  Lizimetrlarda  tuproq  va  o’simliklardagi 
namlik hamda oziq elementlarini hisobga olib borish oson. 
Eksperimentlar 
o’tkazish 
sharoitini 
keyinchalik 
dala 
sharoitiga 
yaqinlashtirish  maqsadida  vegetasion-dala  tajribalari  o’tkaziladi.  Bu  xildagi 
tajribalar  tagsiz  silindr  yoki  kvadrat  idishlarda  bevosita  dalada  o’tkaziladi. 
Idishlardagi  tuproq  yon  tomonlardagi  tuproqdan  faqat  20x30  sm  chuqurlikda 
ajratilgan  bo’lib,  qolgan  qismi  hamma  vaqt  tuproq  bilan  bevosita  bog’liq  turadi. 
Vegetasion-dala tajribalaridan har xil  maqsadlarda – o’g’itlarning samaradorligini, 
tuproqning  turli  genetik  gorizontlari  unumdorligini  baholashda  foydalanish 
mumkin va hokazo. 
Bu tajribalarni o’tkazish vegetasion va lizimetrik tajribalar qo’yishda maxsus 
asboblarni  talab  etmaydi,  shuningdek,  ishlab  chiqarish  sharoitida  ishlash  uchun 
ham juda qulay. 
Tajribalar maxsus ajratilgan uchastkalarda, shuningdek, oddiy dalalarda ham 
o’tkazilishi  mumkin.  Tuprog’i  bir  xil  bo’lgan  tekis  maydonchada,  idishlarni 
joylashtirish  sxemasi  belgilanadi.  Belkurakda  tuproqning  haydalma  qavati  olib 
tashlanadi,  uning  tagi  esa  10-15  sm  chuqurlikda  yumshatiladi,  yaxshilab 
aralashtiriladi  va  tabiiy  holatga  kelguncha  zichlanadi.  Tajriba  sxemasiga  muvofiq 
o’yilgan  chuqurchalarga  idishlarni  tushirib  ularni  tuproqqa  3-5  sm  chuqurlikda 
joylashtiriladi.  Idishlar  oralig’iga  ham  tajriba  sxemasiga  muvofiq  tuproq 
to’ldiriladi. Tuproq to’ldirish ham vegetasion tajribalar qo’yishdagi singari amalga 
oshiriladi. 
Idishlarning  yon  devorlari  ruxlangan  tunuka,  qalin  qog’oz,  karton, 
egiluvchan fanerdan qilinib, parafin qoplangan bo’lishi kerak.