Auditni rejalashtirishning yo’nalishlari va tamoyillari. Mundarija: Kirish Asosiy qism

3.Audit dasturini tuzish va undan foydalanish tartibi
Auditorlik shartnomasi tuzilgandan so’ng tekshiruvning umumiy rejasi tayyorlanishi va u auditorlik guruhi rahbari tomonidan tuzilishi hamda tasdiqlanishi lozim. Auditning umumiy rejasida tekshiriladigan xo’jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini o’rganish hamda ular ma’lumotlarining ishonchliligini baholash, auditorlik tanlash hajmini belgilash, audit dasturini tayyorlash, auditni bevosita o’tkazish jarayonining (dasturni bajarish)amallarini belgilash, bajarilgan ishlar natijalarini tahlil qilish, barcha oraliq va umumiy audit ish hujjatlarini tayyorlash, tekshiruv natijalarini xo’jalik yurituvchi sub’ekt va yuqori organlarga taqdim etish kabi vazifalarni o’z ichiga olgan holda audit o’tkazishning barcha umumiy bosqichlari aks ettiriladi. Auditor tekshiruvni auditorlik shartnomasida belgilangan muddatda yakunlashni ta’minlashi uchun unga sarflanadigan vaqtni rejalashtirishga ta’sir etuvchi omillarni to’liq va aniq hisobga olishi talab etiladi.
Tuzilgan umumiy reja audit dasturini amalga oshirishning asosiy manbasi yoki dasturning uslubiy hamda me’yoriy asosi bo’lib xizmat qilishi kerak. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish jarayonida umumiy rejaning ayrim qoidalariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish zaruriyati paydo bo’lishi mumkin, bunday vaqtda kiritiladigan o’zgartirishlar mazmuni va sabablari rejada batafsil bayon etilishi kerak.
Auditorlik tekshiruvining umumiy rejasi va dasturi har bir auditorlik tekshiruvi ob’ekti(asosiy vositalar auditi, pul mablag’lari auditi, TMZ auditi va shu kabilar)ning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda alohida va maxsus shakl hamda mazmunda ishlab chiqilishi lozim. Biz quyida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda auditning umumiy rejasini quyidagi 1-jadvaldagi shartli misolda keltirilgan shaklda tuzishni tavsiya etamiz. Shu o’rinda ta’kidlash joizki, auditning umumiy rejasini auditorlik tekshiruvining har bir ob’ektiga alohida va maxsus shaklda tuzish jarayoni auditordan qo’shimcha vaqt, mehnat va qog’oz xarajatlarini talab etadi. Biroq umumiy rejada faqatgina auditorlik tekshiruvini o’tkazishning umumiy jarayoni aks ettiriladi, u tekshiruvchilar uchun aniq vazifa, vaqt va tekshiruvni o’tkazishning aniq tartibi haqida ma’lumot olish imkonini bermaydi.
Shu sababli, fikrimizcha, auditning umumiy rejasini auditorlik tekshiruvining har bir ob’ekti uchun alohida tuzish shart emas deb hisoblaymiz, uni butun bir korxona faoliyatini tekshirish uchun №3 AFMSga muvofiq yagona umumiy shakl va mazmunda bir marta tuzish etarli deb hisoblaymiz. Unda har bir auditorlik ob’ekti uchun alohida bo’lim ochilishi va umumiy rejaning qolgan ustunlari nomlari amaldagi shaklda belgilangan shakl va mazmunda tayyorlanishi maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Bizningcha, butun bir korxona faoliyati tekshiruvi uchun yagona shakldagi umumiy rejaning tayyorlanishi natijasida auditorlar ishi birmuncha osonlashadi, ularga korxona faoliyatini tekshirishda ortiqcha jismoniy mehnat kamayib, vaqt va mablag’ni tejashga erishiladi.
Audit dasturi - bu auditorlik umumiy rejasida belgilangan vazifalarni bajarish bosqichlari, bajarish muddati va vaqti, vazifalarni bajaruvchilarning to’liq tarkibi, tekshiruvda bajariladigan auditorlik amallari hamda auditorlik ish hujjatlari batafsil aks ettirilgan auditorlik ish hujjatidir.
Dastur audit umumiy rejasini rivojlantirish hisoblanadi va audit rejasini amalda qo’llash uchun zarur bo’lgan auditorlik amallari mazmunining batafsil ro’yxatini o’z ichiga oladi. Dastur auditor yordamchilari uchun batafsil yo’riqnoma bo’lib, bir vaqtning o’zida auditorlik tashkiloti va auditorlik guruhining rahbari uchun ish sifatini nazorat qilish vositasi hisoblanadi. Audit dasturi shunday tuzilishi kerakki, undan foydalanuvchi hech qanday xatoliklarga yo’l qo’ymasdan korxona faoliyatini belgilangan muddatda, to’liq va sifatli o’tkazish imkoniyatini ta’minlasin.
Auditor audit dasturini hujjat shaklida rasmiylashtirishi, har bir bajariladigan auditorlik amallarini o’zining ish hujjatlarida aniq bayon etish maqsadida ularni ketma-ketlik asosida raqam bilan tartiblashi lozim. Amaldagi 3-son AFMSning 33-bandida dastur o’zaro bog’liq bo’lgan hujjatlar shaklida ya’ni, “auditorlik dasturini nazorat vositalari testlari dasturi ko’rinishida va mohiyatiga ko’ra auditorlik rusum-qoidalari dasturi ko’rinishida tuzish kerak”¹ligi belgilab qo’yilgan. Bunda, nazorat vositalari testlari dasturi korxona buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash bo’yicha test yoki savolnomalar majmui shaklida tuziladi. Buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi ishonchliligini baholash natijalariga asosan, auditorlik tashkiloti tomonidan tekshirishda bajariladigan ishlar hajmi, shuningdek, tekshiruv muddati va qiymati belgilanadi, bunda nazorat vositalari testlarini o’tkazish orqali xo’jalik yurituvchi sub’ekt nazorat vositalarining jiddiy kamchiliklari aniqlanadi.
Mohiyatiga ko’ra, auditorlik amallari dasturi buxgalteriya hisobida hisobvaraqlar bo’yicha oborotlar va saldo to’g’ri aks ettirilganligini batafsil tekshirishni o’zi ichiga qamrab olib, ular buxgalteriya hisobi ob’ektlari yoki umumiy rejada belgilangan vazifalarni bajarish bo’yicha auditorlik amallari ro’yxatidan iborat bo’ladi. Auditor bunday amallarni qo’llash orqali buxgalteriya hisobining aynan qanday bo’limlarini tekshirishni belgilaydi va bu esa auditordan buxgalteriya hisobining har bir bo’limini tekshirish bo’yicha auditorlik dasturini tuzishni talab etadi. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish shartlari va auditorlik amallari natijalari bog’liq holda audit dasturi qayta ko’rib chiqilishi mumkin. O’zgarishlarning sabablari va natijalari o’zgartirilgan dasturda hujjatlashtirilishi lozim.
Audit dasturining har bir bo’limi bo’yicha auditorning ish hujjatlarida aks ettirilgan xulosalari auditorlik hisoboti (xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyatiga yozma axborot) va auditorlik xulosasini tuzish hamda moliyaviy hisobot to’g’risida auditorning fikrini shakllantirish uchun asos bo’lib hisoblanadi.
Yuqoridagi shakl va mazmundagi auditning umumiy rejasi va dasturi tuzilganidan so’ng, auditorlik tashkilotining rahbari yoki auditorlik guruhi rahbari mijoz-korxona faoliyatini tekshiruvida qatnashuvchi auditor va ekspertlar ishtirokida tekshiruvni boshlashdan avval kichik yig’ilish tashkil etishi hamda unda tuzilgan umumiy reja va dasturni muhokamadan o’tkazishi maqsadga muvofiqdir. Agarda yig’ilishda tuzilgan reja va dasturga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish shart deb hisoblansa, unga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish, shundan so’ng uni barcha tekshiruvda qatnashuvchi auditor va ekspert-mutaxassislar e’tiboriga kitob shaklda etkazilishini ta’minlash talab etiladi.
Auditni rejalashtirish auditning eng muhim bosqichlaridan biridir. Bir tomondan, auditorlik tekshiruvida ishtirok etuvchi mutaxassislardan samarali foydalanish darajasi auditorning auditga qanchalik puxta tayyorgarlik ko'rishiga bog'liq bo'lib, bu tabiiy ravishda ularning ish vaqti fondidan oqilona foydalanishga va auditorlik tashkilotining mehnat xarajatlarini minimallashtirishga olib keladi. va boshqa tomondan, moliyaviy mijoz hisobotida jiddiy xatolarni aniqlamaslik xavfi. Yuqorida aytilganlarning barchasi auditorlik xizmatlari bozorida auditorlik tashkilotining raqobatbardoshligini ta'minlaydi. Rejalashtirish, auditning boshlang'ich bosqichi bo'lib, auditorlik tashkiloti tomonidan auditning kutilayotgan hajmi, jadvallari va muddatlarini ko'rsatuvchi umumiy audit rejasini ishlab chiqishni, shuningdek auditning hajmi, turlari va turlarini belgilaydigan audit dasturini ishlab chiqishni o'z ichiga oladi. ob'ektiv auditorlik tashkilotini shakllantirish va sub'ektning moliyaviy hisoboti bo'yicha asosli fikrni shakllantirish uchun zarur bo'lgan auditorlik protseduralarining ketma-ketligi. Auditorlik tashkiloti va individual auditor o'z ishini audit samarali o'tkazilishi uchun rejalashtirishlari shart. Auditni rejalashtirish umumiy strategiyani ishlab chiqish va audit protseduralarining kutilayotgan tabiati, muddati va hajmiga batafsil yondashuvni o'z ichiga oladi.
Auditorlik tashkiloti audit bilan bog'liq asosiy tashkiliy masalalarni xo'jalik ob'ekti rahbariyati bilan kelishib olishi kerak. Auditorning o'z ishini rejalashtirishi auditning muhim yo'nalishlariga zarur e'tibor berilishiga, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlashga va ish optimal narx, sifatli va o'z vaqtida bajarilishiga yordam beradi. Rejalashtirish auditga jalb qilingan mutaxassislar guruhi a'zolari o'rtasida ishni samarali taqsimlash, shuningdek, bunday ishlarni muvofiqlashtirish imkonini beradi. Ishni rejalashtirishga sarflanadigan vaqt tekshirilayotgan ob'ektning ko'lamiga, auditning murakkabligiga, auditorning ushbu ob'ekt bilan ishlash tajribasiga, shuningdek uning faoliyatining xususiyatlarini bilishiga bog'liq. Tekshirilayotgan sub'ektning faoliyati to'g'risida ma'lumot olish ishni rejalashtirishning muhim qismi bo'lib, auditorga moliyaviy hisobotga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan hodisalar, operatsiyalar va boshqa xususiyatlarni aniqlashga yordam beradi. Auditor audit samaradorligini oshirish va muvofiqlashtirish maqsadida auditorlik tekshiruvi umumiy rejasining ayrim bo'limlari va ayrim audit tartib-qoidalarini xodimlar, shuningdek, auditorlik tashkilotining direktorlar kengashi a'zolari va taftish komissiyasi a'zolari bilan muhokama qilish huquqiga ega. tekshirilayotgan ob'ekt xodimlarining ishi bilan audit tartib-qoidalari. Shu bilan birga, auditor umumiy reja va audit dasturining to'g'ri va to'liq ishlab chiqilishi uchun javobgardir. Auditorning o'z ishini rejalashtirishi o'zgaruvchan holatlar yoki auditorlik protseduralarini bajarish paytida olingan kutilmagan natijalar tufayli auditorlik shartnomasining butun muddati davomida doimiy ravishda amalga oshiriladi. Shunday qilib, auditni rejalashtirish auditning umumiy tamoyillariga, shuningdek, quyidagi xususiy tamoyillarga muvofiq amalga oshirilishi kerak: murakkablik; uzluksizlik; rejalashtirishning optimalligi. Integratsiyalashgan rejalashtirish printsipi rejalashtirishning barcha bosqichlarining o'zaro bog'liqligi va izchilligini ta'minlashni o'z ichiga oladi - dastlabki rejalashtirishdan bosh reja va audit dasturini tuzishgacha.
Rejalashtirishning uzluksizligi auditorlar guruhi uchun tegishli vazifalarni belgilashda va rejalashtirish bosqichlarini vaqt va turdosh xo'jalik yurituvchi sub'ektlar (alohida balansga ajratilgan tarkibiy bo'linmalar, filiallar, vakolatxonalar, sho'ba korxonalar) bo'yicha bog'lashda ifodalanadi. Uzoq muddatga rejalashtirishda, xo'jalik yurituvchi sub'ektning auditini qo'llab-quvvatlashda, yil davomida auditorlik tashkiloti xo'jalik yurituvchi sub'ektning moliyaviy-xo'jalik faoliyatidagi o'zgarishlarni hisobga olgan holda audit rejalari va dasturlarini o'z vaqtida tuzatishi kerak. va oraliq audit natijalari. Rejalashtirishning optimalligi printsipi shundan iboratki, rejalashtirish jarayonida auditorlik tashkilotining o'zi belgilaydigan mezonlar asosida bosh reja va dasturning optimal variantini tanlash imkoniyatiga ega bo'lish uchun uning variant bo'lishini ta'minlash kerak. Auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvini rejalashtirishni majburiyat xatini yozishdan oldin va xo'jalik yurituvchi sub'ekt bilan audit o'tkazish to'g'risida shartnoma tuzishdan oldin boshlashi kerak.
Kutilmagan hodisalar, shartlarning o'zgarishi yoki auditorlik protseduralari natijasida olingan auditorlik dalillari natijasida auditor auditning umumiy strategiyasi va rejasini o'zgartirishi kerak bo'lishi mumkin, shuning uchun auditorlik protseduralarining rejalashtirilgan tabiati, muddati va hajmini o'zgartirish kerak. qayta ko'rib chiqilgan xavflarni baholash to'g'risida. Bu auditorning e'tiborini auditor audit protseduralarini rejalashtirish paytida mavjud bo'lgan ma'lumotlardan sezilarli darajada farq qiladigan ma'lumotlarga qaratganda sodir bo'lishi mumkin. Masalan, auditor mohiyatan tartib-qoidalarni amalga oshirish natijasida nazorat vositalarini sinovdan o'tkazish natijasida olingan auditorlik dalillariga zid bo'lgan auditorlik dalillarini olishi mumkin.
Auditni rejalashtirishning maqsadi ham dastlabki audit, ham takroriy audit uchun bir xil. Biroq, dastlabki audit davomida auditor rejalashtirish ishlari hajmini oshirishga to'g'ri kelishi mumkin, chunki auditorning korxona bilan o'tmishda tajribasi yo'q, bu odatda takroriy topshiriqni rejalashtirishda hisobga olinadi. Dastlabki audit uchun auditor umumiy audit strategiyasi va audit rejasini ishlab chiqishda qo'shimcha masalalarni ko'rib chiqishi mumkin, jumladan: Agar qonun yoki me'yoriy hujjatlar bilan taqiqlanmagan bo'lsa, oldingi auditor bilan o'zaro hamkorlik, masalan, oldingi auditorning ish hujjatlarini ko'rib chiqish. Auditor sifatida dastlabki tayinlanish munosabati bilan korxona rahbariyati bilan muhokama qilinadigan barcha asosiy masalalar (jumladan, buxgalteriya hisobi tamoyillari yoki audit va moliyaviy hisobot standartlarini qo'llash), boshqaruv vakolatiga ega bo'lgan shaxslarni ushbu masalalar bo'yicha xabardor qilish va ushbu masalalarning ta'siri umumiy strategiya auditi va audit rejasi haqida. Boshlang'ich qoldiqlar bo'yicha etarli va tegishli auditorlik dalillarini olish uchun zarur bo'lgan audit protseduralari. Birlamchi audit topshiriqlari uchun firmaning sifat nazorati tizimi tomonidan taqdim etilgan boshqa protseduralar (masalan, kompaniyaning sifat nazorati tizimi muhim audit protseduralari bajarilishidan oldin umumiy audit strategiyasini ko'rib chiqish yoki hisobotlarni chiqarishdan oldin ko'rib chiqish uchun boshqa hamkor yoki yuqori lavozimli xodimni jalb qilishi mumkin) .

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, audit umumiy rejasi va dasturini tayyorlashda auditorlik tashkiloti moliyaviy hisobotni ishonchli deb hisoblash imkonini beradigan muhimlilik darajasi va auditorlik riskining uning uchun maqbul darajasini belgilashi kerak. Auditorlik riskini rejalashtirishda, auditorlik tashkiloti, xo‘jalik yurituvchi subyekt auditidan qat’i nazar, ushbu hisobotga xos bo‘lgan moliyaviy hisobotning ajralmas riski va nazorat riskini belgilaydi. Belgilangan risklar va muhimlilik darajasi yordamida auditorlik tashkiloti audit uchun ahamiyatli sohalarni aniqlaydi va zarur auditorlik tartib-taomillarini rejalashtiradi. Audit jarayonida rejalashtirishda belgilangan auditorlik riski va muhimlilik darajasining o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadigan holatlar yuzaga kelishi mumkin.
Auditning umumiy rejasi va dasturini tayyorlash jarayonida auditorlik tashkiloti xo‘jalik yurituvchi subyektda amal qilayotgan ichki nazorat tizimining samaradorligini baholaydi va ichki nazorat tizimi riskini (nazorat riskini) baholashni amalga oshiradi. Agar ichki nazorat tizimi noto‘g‘ri axborot paydo bo‘lgani to‘g‘risida o‘z vaqtida ogohlantirsa, shuningdek, noto‘g‘ri axborotni aniqlasa, uni samarador deb hisoblash mumkin. Ichki nazorat tizimining samaradorligini baholanishida, auditorlik tashkiloti auditorlik isbot-dalillarining yetarli miqdorini to‘plashi kerak. Agar auditorlik tashkiloti moliyaviy hisobotning ishonchliligi xususida yetarli darajada ishonch hosil qilish uchun ichki nazorat tizimiga va buxgalteriya hisobi tizimiga asoslanishga qaror qilsa, u kelgusi audit hajmini tegishli tarzda tuzatishi kerak bo‘ladi.
Umumiy reja va dasturni tayyorlashda auditorlik tashkiloti bajarayotgan tartib-taomillarning natijalarini batafsil hujjatlashtirish kerak, chunki mazkur natijalar auditni rejalashtirish uchun asos hisoblanadi va butun audit jarayoni davomida ishlatilishi mumkin.