Auditni rejalashtirishning yo’nalishlari va tamoyillari. Mundarija: Kirish Asosiy qism

2.Auditni dastlabki rejalashtirishning mazmuni va uni amalga oshirish tartibi.
Auditni dastlabki rejalashtirish bosqichida “Auditni rejalashtirish” nomli 3-AFMSning 12 va 13-bandlariga muvofiq auditorlik tashkiloti xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati bilan auditni o’tkazish bilan bog’liq asosiy tashkiliy masalalarni kelishib olishi belgilangan bo’lib, buning uchun auditor, xo’jalik yurituvchi sub’ektning moliya-xo’jalik faoliyati bilan tanishishi va korxona faoliyati to’g’risida to’liq axborotga ega bo’lishi talab etilgan. Bu esa, auditordan korxona faoliyati to’g’risida to’liq axborotga ega bo’lishi uchun esa uning bir qancha asosiy hujjatlari, jumladan, xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisob siyosati va unga o’zgartirishlar kiritishni tartibga soluvchi hujjatlar, xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatini rejalashtirish hujjatlari (rejalar, smetalar, loyihalar), xo’jalik yurituvchi sub’ektning kontraktlari, shartnomalari, bitimlari, auditor maslahatchilarining ichki hisobotlari, soliq tekshiruvlari materiallari, sud da’volari materiallari, xo’jalik yurituvchi sub’ektning ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilishlarini tartibga soladigan hujjatlar, xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati va ijrochi xodimlari bilan suhbatlardan olingan ma’lumotlar, xo’jalik yurituvchi sub’ektni uning asosiy uchastkalari, omborlarni ko’zdan kechirishdan olingan axborotlar bilan tanishib chiqishni talab etadi. Shundan so’ng, auditorlik tashkiloti mazkur standartning 15-bandiga muvofiq, dastlabki rejalashtirish bosqichida auditorlik tashkiloti auditni o’tkazish imkoniyatini baholaydi. Agar auditorlik tashkiloti auditni o’tkazishni mumkin deb hisoblasa, U auditni o’tkazish uchun shtatni shakllantirishga o’tadi.
Qisqa qilib aytganda, auditni dastlabki rejalashtirish bosqichi bu – xo’jalik yurituvchi sub’ekt va auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik shartnomasini tuzgungacha bo’lgan ishlarni o’z ichiga olib, bu bosqichda auditorlik tashkiloti tomonidan tekshiruv buyurtmachisi faoliyati bilan tanishish, buyurtmachiga auditorlik faoliyatini o’tkazish xuquqini beruvchi tegishli litsenziyani va auditor (auditorlar)ning malaka sertifikatini taqdim etish, korxonaning ichki va tashqi faoliyat xususiyatlari to’g’risida ma’lumot to’plash va tekshiruv buyurtmachisini auditorlik tekshiruvidan o’tkaza olish salohiyatini baholash, auditorlik shartnomasi shartlarini korxona rahbariyati bilan kelishib olish va korxonani tekshirish uchun auditorlik ishchi guruhini shakllantirish hamda yakunda auditorlik shartnomasini rasmiylashtirish jarayonidir.
Auditor uchun dastlabki rejalashtirish jarayonida quyidagilar xo’jalik yurituvchi sub’ekt to’g’risida axborot olish manbalari bo’lib hisoblanadi:
- Xo’jalik yurituvchi sub’ekt ustavi;
- Xo’jalik yurituvchi sub’ektni ro’yxatga olish to’g’risidagi hujjatlar;
- Xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisob siyosatini va unga o’zgartirishlar kiritishni tartibga soluvchi hujjatlar;
- Xo’jalik yurituvchi sub’ektni ro’yxatga olish to’g’risidagi hujjatlar;
-. Kuzatuv va (yoki) ijroiya organlari aktsiyadorlar yig’ilishlarining yoxud xo’jalik yurituvchi sub’ektning boshqa shu singari boshqaruv organlari majlislari bayonnomalari
- Buxgalteriya hisobotlari;
- Statistika hisobotlari;
- Xo’jalik yurituvchi sub’ektning shartnomalari va bitimlari;
- Auditor maslahatchilarining ichki hisobotlari;
- Korxonaning filiallari va shu’ba jamiyatlari ro’yxati;
- Xo’jalik yurituvchi sub’ektning ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilishlarini tartibga soladigan hujjatlar, uning filiallari va shu’ba jamiyatlari ro’yxati”;
Shuningdek, amaldagi “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonunga muvofiq auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvi o’tkazish to’g’risida qaror qabul qilish uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektning ta’sis hujjatlari va buxgalteriya hisobi hamda moliyaviy hisobot hujjatlari bilan oldindan tanishib chiqish huquqiga ega ekanligi aniq belgilab qo’yilgan. Biroq, auditorlik tashkiloti hali auditorlik shartnomasi tuzilmagan korxonadan yuqoridagi ma’lumotlarni taqdim etilishi oqibatida ushbu korxonaning moliya-xo’jalik faoliyatiga oid sirlarini chetga chiqib ketish xavfini oshirishini hisobga olgan holda ish tutishi zarur.
Dastlabki rejalashtirish auditorlik tashkiloti uchun o’z tekshirish salohiyatini tekshiruv boshlanmansdan avval baholash imkoniyatini beradi va auditorlik shartnomasi shartlarini korxona rahbariyati bilan kelishib oladi. Agar auditorlik tashkiloti auditni o’tkazishni mumkin deb qaror qabul qilsa, u auditorlik guruhini shakllantirishga o’tadi hamda korxona bilan auditorlik shartnomasini rasmiylashtiradi. Auditni dastlabki rejalashtirish jarayonini yuqorida tavsiya etilgan tartib-qoidalar asosida amalga oshirilishi auditorlik tashkilotlari tomonidan korxonalarni tekshirish salohiyatini baholash, tekshiruv buyurtmachisi faoliyati bilan tanishish, tekshiruv buyurtmachisi bilan auditorlik shartnomasi shartlarini kelishib olish jarayonini mukammallashtirish va optimallashtirish imkoniyatini yaratadi.
Auditorlik tashkiloti audit o'tkazish imkoniyatini baholashi kerak. Agar auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvini o'tkazish mumkin deb hisoblasa, u audit uchun xodimlarni shakllantirishga o'tadi va xo'jalik yurituvchi sub'ekt bilan shartnoma tuzadi. Audit guruhining tarkibini rejalashtirishda auditorlik tashkiloti auditning har bir bosqichi (tayyorgarlik, asosiy va yakuniy) uchun ish vaqti byudjetini hisobga olishi kerak; guruh uchun kutilayotgan vaqt doirasi; guruhning miqdoriy tarkibi; guruh a'zolarining pozitsiyasi darajasi; guruh xodimlarining vorisligi; guruh a'zolarining malaka darajasi.
Yangi auditor o'zidan oldingi rahbar bilan bog'lanishi tavsiya etiladi, undan u rahbariyatning niyatlari, buxgalteriya hisobi tamoyillarini qo'llash bilan bog'liq nizolar, audit protseduralari yoki to'lovlar to'g'risida ma'lumot olishi mumkin. Lekin auditor avvalo mijoz bilan bunday aloqa qilish imkoniyatini kelishib olishi kerak. Bundan tashqari, auditor advokatlar, boshqa auditorlik firmalari, tadbirkorlar tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlardan foydalanishi mumkin. Olingan ma'lumotlarga asoslanib, auditor muayyan masalalar bo'yicha maslahat olish uchun mutaxassislar va ekspertlarni (advokatlar, soliq mutaxassislari, texnologiya) jalb qilish zarurligi to'g'risida qaror qabul qilishi kerak.
Bundan tashqari, mijozning majburiyatlarini aniqlashtirish uchun shartnomalar, bitimlar va kelishuvlarni ko'rib chiqish muhimdir. Auditning umumiy rejasi va dasturini ishlab chiqishni boshlagan holda, auditorlik tashkiloti xo'jalik yurituvchi sub'ektning oldingi bilimlaridan, shuningdek, amalga oshirilgan tahliliy protseduralar natijalaridan foydalanishi kerak. Auditor auditning umumiy rejasini ishlab chiqishi va hujjatlashtirishi, unda auditning kutilayotgan hajmi va tartibini tavsiflashi kerak. Auditning umumiy rejasi audit dasturini ishlab chiqish uchun yetarli darajada batafsil bo'lishi kerak. Shu bilan birga, umumiy audit rejasining shakli va mazmuni tekshirilayotgan ob'ektning hajmi va xususiyatlariga, auditning murakkabligiga va auditor tomonidan qo'llaniladigan o'ziga xos usullarga qarab farq qilishi mumkin.
Qonun hujjatlariga, audit standartlariga va muayyan audit topshirig'ini bajarish shartlariga muvofiq auditorlik sub'ektiga xulosalar va boshqa hisobotlarni tayyorlash va taqdim etish shakli va muddatlari. Auditor umumiy audit rejasini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan rejalashtirilgan audit protseduralarining tabiati, muddati va hajmini belgilaydigan audit dasturini yaratishi va hujjatlashtirishi kerak. Audit dasturi, shuningdek, auditning har bir sohasi va auditning turli sohalari yoki protseduralari uchun rejalashtirilgan vaqt uchun tasdiqlangan moliyaviy hisobot tasdiqlarini o'z ichiga olishi mumkin. Auditorlik dasturini tayyorlashda auditor olingan ajralmas va nazorat risklarini baholashni, shuningdek, mohiyatan protseduralarda ta'minlanishi kerak bo'lgan ishonch darajasini, nazorat va mohiyatan protseduralarni sinovdan o'tkazish vaqtini va muvofiqlashtirishni hisobga olishi kerak. tekshirilayotgan ob'ektdan olinishi kutilayotgan har qanday yordam, shuningdek, boshqa auditorlar yoki ekspertlarni jalb qilish. Auditning umumiy rejasi va audit dasturi audit davomida zaruratga qarab yangilanishi va qayta ko'rib chiqilishi kerak.
Auditning umumiy rejasi va dasturini tuzishda auditorlik tashkiloti buxgalteriya hisobi ma'lumotlarini qayta ishlashni avtomatlashtirish darajasini hisobga olishi kerak, bu esa auditorlik protseduralarining hajmi va xarakterini aniqroq aniqlash imkonini beradi. Auditorlik tashkiloti zarur hollarda tekshirilayotgan xo'jalik yurituvchi sub'ekt rahbariyati bilan umumiy reja va audit dasturining ayrim qoidalarini kelishib olishi mumkin. Shu bilan birga, auditorlik tashkiloti umumiy reja va dasturda aks ettirilgan audit texnikasi va usullarini tanlashda mustaqildir, lekin ushbu umumiy reja va dasturga muvofiq o'z ishining natijalari uchun to'liq javobgardir. Analitik protseduralardan foydalangan holda auditorlik tashkiloti audit uchun muhim bo'lgan sohalarni aniqlashi kerak. Auditorlik tashkilotining tahliliy protseduralarining murakkabligi, hajmi va muddatlari xo'jalik yurituvchi sub'ektning moliyaviy hisobotlarining hajmi va murakkabligiga qarab o'zgarishi kerak. Umumiy reja va dasturni tayyorlashdagi protseduralar natijalari batafsil hujjatlashtirilishi kerak, chunki ular auditni rejalashtirish uchun asosdir.
Audit dasturi auditning umumiy rejasini ishlab chiqish bo'lib, audit rejasini amalda bajarish uchun zarur bo'lgan audit protseduralarining batafsil ro'yxatidir. Dastur auditor yordamchilari uchun, auditorlik tashkiloti va auditorlik guruhi rahbarlari uchun esa bir vaqtning o'zida ish sifatini nazorat qilish vositasi sifatida batafsil yo'riqnoma bo'lib xizmat qiladi. Auditor audit dasturini hujjatlashtirishi, bajarilgan har bir audit protsedurasini ish jarayonida o'z ish hujjatlarida ko'rsata olishi uchun raqam yoki kod bilan belgilashi kerak. Audit dasturi nazorat vositalarini sinovdan o'tkazish dasturi va mohiyatan audit protseduralari dasturi sifatida tuzilishi kerak.
Nazorat test dasturi - ichki nazorat va buxgalteriya tizimining ishlashi to'g'risida ma'lumot to'plash uchun mo'ljallangan harakatlar majmui ro'yxati. Tekshirish vositalarini sinovdan o'tkazish xo'jalik yurituvchi sub'ekt nazoratidagi muhim kamchiliklarni aniqlashga yordam beradi. Mohiyati bo'yicha audit protseduralari - buxgalteriya hisobi va buxgalteriya balansida to'g'ri aks ettirilganligini batafsil tekshirish. Audit protsedurasi dasturi mohiyatan shunday batafsil, aniq auditorlik tekshiruvlari uchun auditor harakatlarining nazorat ro'yxatidir. Moddiy protseduralar uchun auditor buxgalteriya hisobining qaysi sohalarini tekshirishini aniqlashi va buxgalteriya hisobining har bir sohasi uchun audit dasturini tuzishi kerak. Auditorlik dasturining har bir bo'limi bo'yicha auditorning xulosalari ishchi hujjatlarda rasmiylashtirilib, auditorlik xulosasi va auditorlik xulosasini tayyorlash uchun haqiqiy material bo'lib, shuningdek, auditorlik tekshiruvi natijalari bo'yicha auditorning ob'ektiv fikrini shakllantirish uchun asos bo'ladi. xo'jalik yurituvchi sub'ektning moliyaviy hisoboti. Auditni rejalashtirish jarayoni yakunida bosh reja va audit dasturi auditorlik tashkiloti tomonidan belgilangan tartibda hujjatlashtirilishi va tasdiqlanishi kerak.

Rejalashtirish ishlarining tabiati va ko‘lami korxona tashkiliy tuzilmasining hajmi va murakkabligiga, asosiy topshiriq bo‘yicha guruh a’zolarining korxona bilan oldingi tajribasiga va auditorlik tekshiruvi davomida yuzaga kelgan vaziyatlarning o‘zgarishiga qarab o‘zgaradi. Rejalashtirish jarayoni bir-biridan farq qiluvchi qismlardan iborat emas, balki uzluksiz va iterativdir. Bu jarayon odatda oldingi audit tugagandan keyin qisqa vaqt o'tgach (yoki bir vaqtda) boshlanadi va joriy audit topshirig'i tugagunga qadar davom etadi. Biroq, auditorlik tekshiruvini rejalashtirishda auditor keyingi audit protseduralarini bajarishdan oldin bajarilishi kerak bo'lgan muayyan tadbirlar va audit protseduralarini bajarish vaqtini hisobga olishi kerak.