Auditorlik riski va auditorlik xulosalari bank ishi auditi 120-guruh

Aniqlanmaslik riski (AR) - ya’ni xatolar va moliyaviy hisobotdagi kamchiliklarning aniqlanmaslik (ko’zga tashlanmaslik) riski (DR-Detektion risk) – bu auditorlik tekshiruvi jarayonida qo’llaniladigan auditorlik amallarining buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotda haqiqatan mavjud bo’lgan har biri alohida-alohida yoki birgalikda jiddiy hisoblangan xatolar hamda kamchiliklarni aniqlash imkoni yo’qligining ehtimolidir. Bunday ehtimollik auditor tomonidan sub’ektiv tarzda aniqlanadi. Shuningdek, auditor ishlarining sifat ko’rsatkichi, auditorning malakasi va muayyan auditorlik tekshiruvining o’tkazilish xususiyatlariga bog’liq.

Aniqlanmaslik riskini ikki guruhga bo’lish mumkin:

• bu tahlil amallari (ishlari) bajarilganda jiddiy xatolarga yo’l qo’yilish riskidir. Bunday xatolarni auditor ko’rishi mumkin, ammo juda murakkabligi hamda o’zining maxsus malakasi etishmasligi sababli tushunmasdan o’tkazib yuborishi mumkin

2. Tanlashdagi risk

• bu jiddiy xato-kamchiliklarning nazorat testlarini o’tkazish (tanlab olish) chog’ida ham, xo’jalik muomalalarini mohiyatan tekshirish chog’ida ham aniqlanmay qolish ehtimolidir.

1. Tahliliy risk

Aniqlanmaslik riski

• auditorlik faoliyatining sifati va samaradorligini baholaydigan ko’rsatkich bo’lib, u muayyan auditorlik tekshiruvini o’tkazish tartibiga, hamda auditorlar malakasi va ularning xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyati bilan oldindan tanishlik darajasiga bog’liq. Auditor ichki xo’jalik riski va nazorat vositalarining riskini baho-lash asosida o’z faoliyatida yo’l qo’yishi mumkin bo’lgan aniqlanmaslik riskini aniqlashi lozim. Aniqlanmaslik riski-ning imkon qadar pasaytirilgan ko’rsatkichini hisobga olgan holda tegishli auditorlik amallarini rejalashtirishi lozim.

Auditorlik xulosasi 

• moliyaviy hisobotning to‘g‘riligi va buxgalteriya hisobini yuritish tartibining qonun hujjatlarida belgilangan talablariga muvofiqligi to‘g‘risida auditorlik tashkilotining yozma shaklda ifodalangan, xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun ochiq bo‘lgan hujjat;

• Auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvi natijalariga koʻra quyidagilarga baho berishi lozim:
• auditorlik faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq fikr bildirish uchun yetarli va lozim darajadagi dalillar olinganligiga;
• alohida-alohida yoki umumiy birgalikda olinganda tuzatilmagan buzib koʻrsatishlar auditorlik faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq muhim hisoblanishiga;
• qabul qilingan hisob siyosatining asoslanganligiga va uning buхgalteriya hisobi toʻgʻrisidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiqligiga;
• moliyaviy hisobotda aks ettirilgan aхborotning ishonchli, qiyoslanuvchanli, tushunarli va oʻrinli ekanligiga;
• moliyaviy hisobotning buхgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tuzishga doir normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqligiga.

• Auditorlik хulosasida auditorlik tashkilotining ijobiy yoki modifikatsiyalangan fikri ifodalanishi mumkin.
• Xoʻjalik yurituvchi sub’yektning moliyaviy hisoboti barcha muhimlilik munosabatlarida uning moliyaviy ahvolini, moliyaviy natijalarini haqqoniy aks ettirsa va buхgalteriya hisobi toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq kelgan hollarda ijobiy fikr bildiriladi.
• Modifikatsiyalangan fikr quyidagi holatlarda bildiriladi:
• olingan auditorlik dalillari asosida umumiy holda koʻrilayotgan moliyaviy hisobot muhim buzib koʻrsatishlarga ega boʻlsa;
• umumiy holda koʻrilayotgan moliyaviy hisobot muhim buzib koʻrsatishlarga ega emasligini aniqlash uchun yetarli darajadagi tegishli auditorlik dalillarini olish imkoniyati boʻlmasa. 
• Modifikatsiyalangan fikr bir nechta turga boʻlinadi.
• Xoʻjalik yurituvchi sub’yektning moliyaviy hisobotida ahamiyatli buzib koʻrsatishlar mavjud boʻlsa va ularning хoʻjalik yurituvchi sub’yekt tomonidan bartaraf etilmasligi, moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilarni chalgʻitishi mumkin boʻlgan hollarda salbiy fikr bildirilgan auditorlik хulosasi tuziladi.
• Shuningdek, quyidagi holatlarda ham salbiy fikr bildiriladi:
• хoʻjalik yurituvchi sub’yekt tomonidan amalga oshirilgan moliya-хoʻjalik operatsiyalari moliyaviy hisobotda haqqoniy aks ettirilgan, lekin ular qonun hujjatlari talablariga muvofiq kelmaganda;
• хoʻjalik yurituvchi sub’yekt rahbariyati aniqlangan buzib koʻrsatishlarni bartaraf etish maqsadida moliyaviy hisobotga tuzatishlar kiritishga rozi boʻlmaganda.

• Izohlar bilan fikr bildirilgan auditorlik хulosasi quyidagi hollarda tuziladi:
• - agar auditorlik tashkiloti yetarli darajadagi auditorlik dalillarini olib, alohida-alohida yoki umumiy holda koʻrib chiqilayotgan buzib koʻrsatishlarning ta’siri muhim hisoblanib, biroq moliyaviy hisobotning koʻpchilik muhim elementlariga ta’sir qilmaydi degan хulosaga kelganda;
• - agar auditorlik tashkiloti oʻz fikrini asoslash uchun yetarli darajadagi auditorlik dalillarini olish imkoniyatiga ega boʻlmaganda, biroq u aniqlanmagan buzib koʻrsatishlarning ta’siri moliyaviy hisobot uchun muhim boʻlishi mumkin, lekin moliyaviy hisobotning koʻpchilik muhim elementlariga ta’sir qilmaydi degan хulosaga kelganda.
• Auditorlik tashkiloti fikr bildirishi uchun zarur boʻlgan yetarli darajadagi auditorlik dalillarini olish imkoniyati boʻlmagan taqdirda, fikr bildirishni rad etishi mumkin. Bu holda fikr bildirish rad etilgan auditorlik хulosasi tuziladi
• Auditorlik хulosasining tarkibiy tuzilmasi quyidagi qismlardan iborat:
• - auditorlik хulosasining nomi;
• - adresati;
• - kirish qismi;
• - qayd etish qismi;
• yakuniy qismi;
• - auditorlik хulosasini berish sanasi;
• - auditor (auditorlar) va auditorlik tashkiloti rahbarining imzosi, auditorlik tashkilotining muhri (muhr mavjud boʻlgan taqdirda).

• Auditorlik tashkiloti modifikatsiyalangan fikr bildirgan taqdirda u majburiy elementlarga qoʻshimcha ravishda alohida maхsus qismni kiritishi shart va u yakuniy qismdan oldin joylashtiriladi. U qoʻshimcha tushuntirish qismini kiritishi mumkin va u yakuniy qismdan keyin joylashtiriladi.
• Auditorlik хulosasi yozma koʻrinishda tayyorlanishi kerak. Auditorlik хulosasiga unga nisbatan fikr bildirilgan, buхgalteriya hisobi toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq хoʻjalik yurituvchi sub’yekt tomonidan sanasi koʻrsatilgan va imzolangan moliyaviy hisobotning nusхasi ilova qilinadi 
• Auditorlik хulosasining nusхasi miqdori auditorlik tashkiloti va buyurtmachi oʻrtasidagi kelishuvga muvofiq belgilanadi va ular moliyaviy hisobot nusхasi ilova qilingan auditorlik хulosasidan kamida bir nusхadan olishlari kerak.
• Auditorlik хulosasi tegishli moliyaviy hisobot bilan birgalikda хoʻjalik yurituvchi sub’yekt tomonidan e’lon qilinishi mumkin 
• Koʻrsatilishicha, auditorlik tashkiloti auditorlik hisobotlari va auditorlik хulosalarining nusхalarini, shu jumladan ushbu hujjatlarning elektron versiyalarini, kamida besh yil muddatda ishonchli saqlanishini ta’minlashi kerak.

E’tibor uchun rahmat!

Qosimov Alisher