Avesto a'yyemgi jazba estelik sipatinda

Avestadan u'lgiler

1. 
   Ayaq qolin'di, aqildi, qayirli nizamg'a say, kiyeli ta'rtiptin' talabina muwapiq isler etiwge, aqmaqliq, nizamsizliq islerden awlaq boliwg'a tayin usla.
   
2. 
   A'dillik - en' jaqsi sawg'a ha'm baxittin' tiykari, kim a'dalatliqti qa'lese baxit sog'an miyasar boladi.
   
3. 
   Jaqsiliq ha'm jamanliq ortasinda eki oyli bolip turg'an adam qiyamet ku'ninde jaqsiliq ushinda, jamanliq ushinda juwap beredi.
   
4. 
   ta'rbiya turmistin' en' za'ru'rli tiregi bolip esaplaniwi kerek. Ha'r bir jasti sonday etip ta'rbiyalaw za'ru'r, en' da'slep jaqsi oqiwdi ha'm son'inan jaqsi jaziwdi u'yreniw menen en' joqarg'i basqashg'a ko'terilsin.
   
5. 
   Men Zardushtiylik dinine sadiq boliwg'a wa'de beremen, men jaqsi pikirler, jaqsi so'zler, jaqsi islerge isenemen.
   
6. 
   Balalar jas waqtinan baslap-aq terek na'llerin otirg'iziwi, u'y sharwashilq qurallarin jasap, jerge islew beriw ha'm sharwa menen shug'illaniwg'a u'yretiliwi sha'rt.
   
7. 
   Jaqsiliq jaratiwi ushin adam miynet etiwi, o'z qollari menen shug'illaniwg'a u'yretiliwi sha'rt.
   
8. 
   Jaqsi ku'n ko'riw ushin kerek bolg'an na'rseler molshiliq bolip tabiladi.
   
9. 
   Insan pu'tkil o'miri dawaminda suw, topiraq, ot uliwma du'n'yadag'i ha'mme jaqsi na'rselerdi pa'n ha'm bir pu'tin asirawg'a juwapker.
   
10. 
    Jer, suw, hawa, otti asiraw qag'iydalarin buzg'an adam 400 qamshi uriw jazasina tartildi.
    
11. 
    Ha'r bir insan o'zi o'sip u'lkeygen ma'mleketti en' jaqsi ha'm go'zzal ma'mleket dep tu'siniwi kerek.
    
12. 
    Egerde qariz alg'an adam qarizdi waqtinda qaytarip bermese, ba'ri bir ol tu'nde birewdin' u'yine urig'a kirgen adamg'a uqsaydi.
    
13. 
    Haqiyqat en' jaqsi qa'siyet.
    
14. 
    Kim iytti ursa, turmisi qiyinshiliqta o'tedi. Eger iyt ash bolsa, oni awqatlandiriw kerek. Iytti urg'an ha'm bassing'an adam baxitsizliqqa dus boladi. Iytler en' jaqsi qorg'awshilar.
    
15. 
    O'simlikler ha'm miyweli terekler egilgen, suwlari barqulla taz bolg'an jer, en' jaqsi jer, turmis qurmag'an qizday.
    

Aziq awqat jaqsilaniwi menen xaliqtin' a'dep-ikramida ku'sheyedi. Awqat mol bolsa jaqsi so'zler jaqsiraq qabillanadi.

Iran ha'm Orta Aziya xaliqlarinin' a'yyemgi tariyxin u'yreniwde en' a'yyemgi jazba derek bolg'an muxaddes Avesto kitabinin' a'hmiyeti u'lken. Avesto-Orta Aziyada sonin' ishinde Xorezmde payda bolg'an, bul kitap uzaq jillar dawaminda a'ste qa'liplesip jazilg'an. Avestonin' quramina kirgen qosiq qatarlari, bayanlari a'sirler dawaminda awizdan-awizg'a berilip aytilip kelgen. Basqa bo'lekleri jazilip kanonlastirilg'an. Ayirim mag'liwmatlarg'a qarag'anda Avesto bizin' eramizdin' 100 jili Arshakiyler da'wirinde jazilg'an*. Biraq bul nusqasi bizin' da'wirimizge jetip kelmegen. Bunnan keymn Avesto Zardushtiylik jretsler ta'repinen IV-V a'sirlerinde Irandi Sasaniyler basqarg'an jillari jaziladi, kanonlastiradi. Avestoni jaziw ushin arnawli pexleviy belgileri (shrifta) tiykarinda avesto alfaviti menen jaziladi.

Avesto tili IV-V a'sirlerde o'lgen til bolip, oni ko'shirip jaziwshilar ko'p kemshiliklerge jol qoyadi. Al, ha'zirgi Avesto qol jazbasi XIII-XV a'sirlerde jaziladi. Avestonin' 3/4 bo'legi bizge shekem kelip jetpegen. Avestoni Evropa alimlari 200 jildan beri u'yrenip atirsada, elege shekem Avestonin' ayirim bo'limleri toliq izertlenilgen emes.

Ha'zir Avesto to'mendegi bo'limlerden turadi:

Yasna, Videvdat (Vendidat), Yashti ha'm Visprat (Vispered).

Yasna liturgiyaliq tekst bolip qudayg'a siyiniwshiliq tekstleri menen ayirilip turadi. Yasnanin' Tati bo'limi 17 qosiq penen jazilg'an gimnnen turadi. Buni Zardush (Zaroastr) payg'ambardin' o'zi jazg'an dep esaplaydi*.

Tat bo'limi b.e.sh. I min'inshi jildin' I yariminda jazilg'an. Avestonin' u'sh bo'limi Yashti-diniy gimn, onda ertegi qudaylarg'a: Mitra, Anaxita, Veretragneg'a arnalg'an. Videvdat Avestonin' son'g'i da'wirine jatadi. Bunda mifler, Jamshid patshanin' ha'kimlik etken da'wirleri so'z etiledi. Visprat o'zinin' mazmuni boyinsha Yasnag'a jaqin boladi.

Onda siyiniw, dushpanlarin qaralaw h.t.b. jazilg'an. Avestog'a, kishi Avesto degen bo'liminde diniy tekstler jazilg'an. Avestonin', uliwma indoiran, indoevropa xaliqlarinin' tariyxin u'yreniwde u'lken orni ha'm roli bar. Avestoda b.e.sh. I min'inshi jillardin' ortasinda Iran ha'm Orta aziya xaliqlarinin' dini, ma'deniyati haqqinda mag'liwmat beredi. Avestoda du'n'yada Jaqin Shig'is, Orta Jer ten'izi ellerinde taralg'an o'lip tiriliw, son'g'i sud, qorg'aw haqqinda mag' liwmatlar jazilg' an.

Avestoda siyasiy ha'm sotsialliq tariyx haqqinda mag'liwmat beredi. Ma'selen: Yashta da Xvarn (Fern) haqqinda jazilip, Ferng'a ne bolg'an adam, siyasiy basshi bolatug'ini, onin' quday ta'repinen beriletug'ini aytiladi.

Avestoda Orta Aziya, Iran xaliqlarinin' du'n'yani tu'siniwde jaqsiliq- jamanliq, jaqtiliq-qaran'g'iliq haqqindag'i dualistlik tu'sinikler jazilg'an. Avestoni orta a'sirde jasag'an Ferdausiy o'zinin' du'n'yag'a belgili bolg'an «Shaxnama» poemasinda paydalang'an*. Avestoda sotsialliq qatnasiqlar bolg'an «ruw», «shan'araq», «'jay» t.b. haqqinda jaziladi. Avesto tiykarinda ja'miyette bay toparlar, ruxaniyler, diyxanlar, o'nermentler, xizmetkerler, qullar bolg'ani haqqinda mag'liwmat aliwg'a boladi.

Ko'pshilik ilimpazlar Avestonin' watani Orta Aziya, Xorezm dep oylaydi. Biraq, Avesto Irannin' shig'is walayatlarinda jazilg'an dep da'lillewshiler de bar*. Uliwma Avesto a'yyemgi Orta Aziya xaliqlarinin' tariyxi, dini, ma'deniyati haqqinda derek beretug'in en' a'yyemgi jazba derek. Avestonin' 2700 jillig'i 2001- jili O'zbekstanda, Xorezmde belgilenip o'tildi.