Avesto o’lkamizda Islom dini tarqalgunga qadar (VII asr oxiri VIII asr) ajdodlarimiz etiqod qilgan zardo’shtiylik dining muqaddas kitobi bo’lgan

Avesto o’lkamizda Islom dini tarqalgunga qadar (VII asr oxiri – VIII asr) ajdodlarimiz etiqod qilgan zardo’shtiylik dining muqaddas kitobi bo’lgan. Bu kitob ajdodlarimiz ollohning yakkaligi va haqligiga imon keltirgunlarigacha uzoq o’tmishdan ma’naviy izlanish o’zlikni tanish yo’lida bosib o’tgan tafakur takomili bosqichlarining menasi sifatidagi buyuk merosimizdir. ,,Avesto” so’zining lo’g’aviy manosi ,,o’rganilgan,tayin etilgan,muqarrar etilgan”demakdir,yani ko’chma manoda hayot uchun asos bo’lmish qonunlar majmui deb tushunilgan.Zardushtiylik dini budin haqida odamlarga payg’om yani xushxabar keltirgan payg’ambar Zaratushtra nomi bilan bog’liq hohda shartli ravishida shunday atab kelinadi. Aslida ,,Avesto” kitobida bu din mazdayasna dini deb atalgan.Bu so’z ,,Mazdaga sig’inmoq “ manosini aglatadi. Mazda so’zi ,,Donish,donishmand, oqil” kabi talqin etiladi. Zardo’shtiylik ,,behdin”, yani ,,eng yaxshi din” deb ulug’langan.Unga ko’ra,barcha ezgu borliq,Mazdaning irodasi bilan yaratilgan deb etiqod qilingan.Mazda so’zi oldiga ,,ulug’lash” so’zi Axura qo’shilib zerdushtiylikning iloxi xudosi Axura-Mazda nomi paydo bo’lgan .Bu qo’shma so’z ,,Janob-Mazda” yoki ,,Xudo-Mazda” demakdir.Mazdayasna “zardo’shtiylik”dini o’lkamizda Islom dini tarqalishi jarayonida, xususan VIII asrdan keyin rasmiydin sifatida so’na boshlagan.Uning muqaddas kitobi ,,Avesto” , ajdodlarimiz Islomga qadar yaratgan ko’plab kitoblar qatori, yo’qola va unutila boshlagan. Ayniqsa VII asr o’rtalaridan boshlab fatx etilgan barcha o’lkalarda arab yozuvi va tilining qatiy joriy etilishi,sug’d,xorazmiy,haftaliy,pahlaviy,monaviy,suryoniy va boshqa yozuvlarning rasman man qilinishi qadimiy yozuv madaniyatini unutilishi jarayonini yanada tezlashtirdi. Lekin ,,Avesto” haqida gap kelganda uning tarixiy taqdirida o’ziga xos voqealar boshlandi.Avvalo arablar ilk harbiy yurushlari bilan VII asr o’rtalarida Sosoniylar Eroni,so’ngra O’rta Osiyoga kirib kelganidayoq ajdidlarimizning qadimiy zardo’shtiylik dini bilan yuzma-yuz kelgan edi. Keyinchalik fath ishlari poyoniga yetib islom dini yoyilgan pallada zardushtiylik jamoalari yalpi taqibga uchradi. Bu hol Eronu Turon o’lkalarida ayovsiz davom etdi. SHu vaziyat taqazosi bilan zardushtiylikning bir qismi xavfsiz sharqiy o’lkalarga ko’chib ketishga majbur bo’ldi.Oqibatda VII-XIII asrlar davomida bu jamoalar Hindistonnig g’rbiy dengiz bo’yi , xususan Bombey , Gujorat viloyatlariga kelib o’rnashdi. Bu qavmlar , ularning asl kelib chiqishidan qatiy nazar, mahaliy xalqlar orasida forstar deb atala boshlandi. Muhumi shundaki, ayni shu zardusht jamoalarining o’z qadimiy dinlarida qolganliklari tufayli, umuman unitilishga mahkum etilgan din tizimi uning urflari, aqidalari va muqaddas kitobi ,,Avesto”ning asosiy kundalik amaliyot uchun eng zarur va muqaddas hisoblangan qisimlari saqlanib qoldi. Hozirgi kunda o’sha qavmlarning avlodlaridan 150 ming zardushtiylar Hindistonning mazkur o’lkalarida o’z dinlarining saqlab yashab kelishmoqda. Zardushtiylikning kichik-kichik jamoalari Eronning Tehron , Yazd , Kirmon kabi shaharlarida ham hozirgacha mavjud. Zardushtiylik va uning muqaddas kitobi ,,Avesto” ning boshiga tushgan ishlar haqida ayta turib alohida takidlash lozimki Zardushtiylikning ilk vatani hozir ko’pchilik avestoshunos olimlar tomonidan Turon o’lklari bo’lgan deb tan olinmoqda . Gap shundaki ,,Avesto”da aks etgan mifologik qatlamla tarixiy-geografik tasavurlar , ishonch shakillari , etno grafik manzaralar asos-etibori bilanTuron o’lkalariga xosdir. Qolaversa ,,Avesto”ga asos bo’lgan til hozirda fors tilining ajdodi bo’lmish qadimgi g’arbiy eronning tilidan farqli ravishta sharqiy eroniy tillarga hususan qdingi O’zbekiston hududlarida amal qilingan sug’d va xorazmiy qadimgi boxtariy tillariga bevosita yaqin va qarindoshdir. Beixtiyor savol tug’uladi:zardoshtiylik nechun unda axmoniylar , ashqoniylar va sosoniylar davrlarida Eron saltanatinig davlat dini maqomiga kirdi ? Bu savolga javob berishdan oldin Zaratushtra – payg’ambarining hayot yo’liga bir nazar solish joiz. Avvalo , zardushtiylikning shakillanguni qadar