Aviatsiya injiniringi

Shatakka olish va boshqarishning o‘ziga xos jihatlari
UA ni yerda harakatlanishi shatakka olish va boshqarish hisobiga amalga oshiriladi. Yerda boshqarishni kema komandiri yoki uning ko'rsatmasiga muvofiq ikkinchi pilot amalga oshiradi. Shatakka olish UA ni aerodromda perronga, to‘xtash joyiga, dvigatelni o'tolish maydoniga (boshlang'ich start), angarga, TXK ning davriy shakllarini bajarish uchun maxsus to‘xtash joylariga olib borishda zarurdir. Yerda boshqarish yo’laklari va UQY hamda UQY dan chiqishda UA ni shatakka olish harakat xizmati dispetcheri ruxsati bilan amalga oshiriladi, chunki u boshqa UA xavfsizligiga tahdid solishi mumkin. Bu holda shatakka olishni amalga oshirayotgan shaxs bortdagi radiostansiya orqali dispetcher bilan doimiy aloqada bo'lmog'i lozim. Shatakka olish shataklash qo'llanmasi va ushbu aerodromdagi UA va transportning harakatlanish qoidasiga to'la mos ravishda amalga oshiriladi. Shatakka olishga qarorni muhandis yeki smena boshlig'i qabul qiladi, u shatakka olishni bajaruvchi mas’uliyatli aviatexnik va unga yordamchi tarkibni belgilavdi. UA ni shataklash ushbu turdagi UA uchun mxsat etilgan sun’iy qoplamli va tuproqli joyda ruxsat beriladi. Shatakka olishda zaruriy toitish kuchi UA massasi va g'ildiraklar ishqalanish koeffitsiyentlariga bog’liq. Ishqalanish koeffitsiyenti f u aerodromni qoplami ko'rinishi va holatiga bog'liq: quruq béton uchun fj, 212 (b)=0,01; namiga f u (nb)==0,012; qattiq tuproq uchun / u (qt)=0,04 larni qabul qiladi. Shataklovchini tortish kuchi Rbt kerakligidan Rke,-ak kam boimasligi lozim va Rbt>R-kerdk i a amai qilish zamr. Tortuvchining turi shataklanayotgan UA turi va massasiga mos qilib olinadi. Massasi 50 t bo'lgan UA lari uchun tortish kuchi 10 t. gacha boigan shataklovchilardan foydalaniladi. Bu holda oddiy yuk tashuvchi avtomobillardan foydalanish mumkin. Massasi 50 t. dan ortiq UA lari uchun yanada kuchliroq tortuvchilar ishlatiladi: Ural375 F, KrAZ-255B va bosh. Katta yuk tashuvchi 11-62, 11-76, 11-86, «Antey», «Ruslan» turdagi UA lari Bel AZ-7422 rusumidagi tortuvchilar yordamida shataklanadi. Fuqaro aviatsiyasida hodisalarning tahlili shuni ko'rsatadiki, ularning sezilarli soni UA ni aerodromda shataklash vaqtida sodir bo'ladi. UA ni shikastlanishi va buzilish hollari boiadi, keyin tiklash ishlarini talab etadi. Shuni hisobga olib yirik aviakorxonalarda tezkor xizmat ko'rsatish tarkibida shataklovchi brigadalar tashkil etiladi. Bu yerdagi mutaxassislar maxsus tayyorgarlikni, stajirovkani o'taydilar, sinovlarni topshirgandan so'nggina ishlariga ruxsat oladilar. Shataklashni asosiy ko'rinishi — «burunni oldinga», ayrim hollarda, masalan, .UA ni angarga qo'yishda «dumni oldinga» shataklashga ruxsat etiladi. UA shataklash tezligi shu turdagi UA ni shataklash bo‘yicha qoMlanmada belgilangan. To‘g‘ri, to'siqlardan xoli aerodrom hududlarida UA shataklash tezligi 15km/s ga, to‘xtash joylarida manevrlash va burilishlarda— 5km/s gacha ruxsat beriladi. Agar shataklash joyi oldida to'siqlar boisa, tezlik sekin yurayotgan odamning tezligidan oshmasligi kerak. Bunda UA ning xohlagan qismi to'siqlardan 2m oraliqda bo'lishi lozim. Shataklash oldidan muhandis yoki smena boshlig'i UA ni shataklash uchun belgilangan brigadani texnik tarkibiga instruktaj o'taydi. Bunda FA AT TXKTK, FA UTEB va ushbu aerodromda amaldagi qo'llanmalarga tayanadi. Mahalliy sharoitlar va iqlimga, UA ni aerodromda joylashuviga va tavsiya etilayotgan yo'nalishda shataklashda to'siqlarga mos ravishda ishlarni bajarishni o'ziga xosligi ko'rsatiladi. Shataklovchi vositalarni brigada a’zolarini ishga tayyorligi tekshiriladi. Mehnat xavfsizligi bo'yicha instruktaj o'tiladi. Xavfsizlik talablarini bajarish insonlarni va aviatsion texnikani UA uchrashuvida,