Avtomatikaning umumiy tamoyillari va tizimlari


Download 34.83 Kb.
Sana07.05.2023
Hajmi34.83 Kb.
#1440968
Bog'liq
Avtomatikaning umumiy tamoyillari va tizimlari


Avtomatikaning umumiy tamoyillari va tizimlari
Vagon korxonasining (zavod, depo) samarali ishlashi asosan ishlab chiqarish jarashlarish mexanizatsiyalash va avtomatlash darajasi bilan bog‘lik bugungi kup sharoida avvalgi yillardoshdan farqli ravishda mexanizatsiyalash vositalari xox u ta’mir amallari uchun, yoki ehtiyot qisimlar uchun bo‘lsin joylarda tayyorlanmoqda shu munosabad bilan ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatik amalda mu’ofaqiyatli tarzda ega oladigan mutaxasislarni tayyorlash dolzarb masalalardan biridir.
Birinchi navbatda – avtomatika elementlari va avtomatlashtirish tizimlari diskret ishlab chiqarish va texnik vositalarni avtomatlashtirishning asosiy yo‘nalishlar bayon qilinad;
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish mashina ishlab chiqarishining oliy darajadagi shaklidir. Avtomatlashtirish bilan bir qatorda harakatdagi tarkibdan foydalanish va ta’mirlashda ishlab chiqarish jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish mo‘him rolh o‘ynaydi.
Avtomatika fan va texnika tarmog‘i bo‘lib, texnologik jarayonlarni boshqarish tizimlari, tamoyillari va nazariyasini qamrab olib, insonning bevosita ishtirokisiz ta’sir qiladi. Bugungi kunda texnikaning avtomatika ishtirok etmaydigan birorta tarmog‘i yo‘q. Mamlakatimiz mudofaasida ham avtomatikaning roli beqiyos.
Avtomatikaning ba’zi afzalliklarini ko‘rib chiqmoqchi bo‘lsak ular quyidagilardan tashkil topgan bo‘ladi; jarayonni nazorat qilishining ob’ektivligi, ya’ni uni amalga oshirishning yuqori darajada aniqligi. Sanoatda bu xususiyat mahsulot sifatini oshirish imkonini beradi; jarayonni bajarish tezligini oshirish imkoniyati mavjudligi; katta quvvat sarfini talab qiladigan
jarayonlarni boshqarish imkoniyati; bir punkdan turib bir necha jarayonlarni boshqarish imkoniyati borligi; amalda va avtomatik signalizatsiyalash imkoni borligidir
Avtomatlashtirishda elektr energiyasi katta o‘rin tutadi. Shu sababli bugungi kunda ko‘pgina avtomatik qurilmalar elektr qurilmalari yoki asosan elektr va elektromexanik qurilmalarga ega bo‘lgan qurilmalardan iborat .
Avtomatik qurilmalarda elektrni qo‘llash quyidagilarni amalga oshirish imkonini yaratadi; turli – tuman fizik kattaliklardagi elementlarni o‘lchash uchun ularni standartlash; elektr signalini uzoq masofaga uzatish; elektr signalini bir turdan boshqa turga aylantirish va uni kattagina quvvatlargacha kuchaytirish; avtomat qurilmalarning massasi va gabarit o‘lchamlarini kamaytarish.
Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishda gidroavtomatik va pnevmoavtomatika katta rolh o‘ynaydi.
Avtomat qurilmalar asosan besh turga bo‘linadi;
1. Ba’zi jarayonlar kechishini nazorat qiluvchi avtomat qurilmalar.
2. Bir necha qiymatli matematik amallarni bajarish uchun mo‘ljallangan bir yoki bir necha jarayonlarni xarakterlovchi hisoblash-echish qurilmalari.
3. Ba’zi fizik qiymatning o‘zgarishiga mos ravishda jarayonning o‘zgarishini boshqarish uchun mo‘ljallangan avtomat boshqarish qurilmalari.
4. Qat’iy belgilangan qonun bo‘yicha o‘zgaradigan jarayonlarini boshqarish uchun (avtomat dasturi sozlagichlar deb ataluvchi) yoki bu jarayonning ma’lum bir parametrini doimiy ushlab turish uchun (masalan xona haroratini avtomat tarzda bir maromda ushlab turuvchi avtomat regulyator);
5. Bir necha jarayonlarni masofadan turib boshqarish uchun mo‘ljallangan teleboshqaruv qurilmalari. Telemexanika – bu masofadan turib telenazorat va teleboshqaruv tamoyillari va nazariyasini o‘rganadigan fanning bir tarmog‘idir.
Er usti transporti tizimlarini ta’mirlash bo‘yicha ishlab chiqarish jarayonlarini zavod va korxonalarda avtomatlashtirish-ning quyidagi turlari keng tarqalmoqda: avtomat himoyalash va avtomat nazorat;texnologik jarayonlarni avtomat boshqarishi; avtomat sozlash.
Turli – tuman kattaliklarni avtomat nazorat qilish (masalan, o‘lcham, tezlik, harorat, bosim, sarf, sath, elektr toki, kuchlanish va boshqa qiymatlarni) bu qiymatlarning o‘zgarishi bilan chambarchas bog‘liq. Texnikada nazorat bu bilan bir jarayonning kechishini kuzatish majmualarining funksiyasidir.
Agar jarayonni kuzatish funksiyasi inson ishtirokisiz (qisman yoki to‘liq) amalga oshirilsa, u holda bunday nazorat avtomatik nazorat deyiladi.
Zamonaviy avtomatik nazorat qurilmalar, ammo ko‘pgina hollarda qurilmalar majmuasi bilan amalga oshiriladi.
Real olingan ma’lum bir nazorat vositasida echiladigan qurilmalar majmuasi avtomat nazorat tizimi deb ataladi.
Avtomat nazorat tizimining funksional sxemasini ko‘rib chiqamiz.
Ikkinchi navbatda - vagonlardan foydalanish va ta’mirlash ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishda esa vagonlarning ekipirovka qilish jarayonini avtomatlashtirish masalalari , teplovozlarni va uning yirik uzellarini ta’mirlash oqim qatorlarini mexanizatsiyalashning bayoni , qurilma va texnologik agregatlarni avtomatlash bayon etilgan .
Vagonlarni yuvish va bo‘yashni shuningdek dastgox ishlarini ham ko‘rib chiqiladi.
Avtomatlashtirish, mashinalarni bir marta inson tomonidan amalga oshiriladigan topshiriqlarni bajarish yoki borgan sari bajarib bo‘lmaydigan vazifalarga o‘tkazish. Mexanizmni mexanizatsiyalash tez-tez mashinalar yordamida inson me’natini oddiy almashtirishga qaratilgan bo‘lsa-da, avtomatlashtirish odatda mashinalarni o‘zini o‘zi boshqarish tizimiga integratsiyalashni nazarda tutadi. Avtomatlashtirish u joriy qilingan joylarni inqilob qildi va ‘ozirgi ‘ayotning ‘ech qanday taosirini ko‘rmaydigan bir tomoni mavjud.
Avtomatlashtirish muddati 1946 yilda avtomobil sanoatida mexaniklashtirilgan ishlab chiqarish tarmoqlarida avtomatlashtirilgan asbob-uskunalar va boshqaruv vositalarining kengaytirilishini tasvirlash uchun ishlab chiqilgan. So‘zning kelib chiqishi o‘sha paytda Ford Motor Company kompaniyasining muhandislik menejeri D.S. Varderga taalluqlidir. Bu atama ishlab chiqarish sharoitida keng qo‘llaniladi, lekin u shuningdek, inson kuchi va razvedkasi uchun mexanik, elektr yoki kompyuterlashtirilgan ‘arakatni sezilarli darajada o‘zgartiradigan turli tizimlar bilan bohliq ‘olda ishlab chiqarishdan tashqarida qo‘llaniladi.
Umuman olganda, avtomatlashtirish ko‘rsatmalarning to‘g’ri bajarilishini ta’minlash uchun avtomatik qayta tekshirish bilan birga dasturlashtirilgan buyruqlar yordamida jarayonni amalga oshirish bilan bohliq bo‘lgan texnologiya sifatida aniqlanishi mumkin. Olingan tizim inson aralashuvisiz ishlashga qodir. Ushbu texnologiyaning rivojlanishi kompyuterlar va kompyuter bilan bohliq texnologiyalardan tobora ko‘proq bohliq bo‘lib qoldi. SHunday qilib, avtomatlashtirilgan tizimlar borgan sari murakkab va murakkab ‘olga keladi. Murakkab tizimlar odamlarning bir xil faoliyatni amalga oshirish qobiliyatlarini ko‘p ji’atdan ustun qo‘yadigan qobiliyati va ishlash darajasini ifodalaydi.
Avtomatlashtirish texnologiyasi bir nechta boshqa texnologiyalar rivojlanib, o‘zlarining tan olinishi va maqomiga ega bo‘lgan nuqtaga etdi. Robotlar - ushbu texnologiyalardan biridir; u avtomatiklashtirilgan avtomatlashtirishning maxsus bo‘limi bo‘lib, unda avtomatlashtirilgan mashinada maolum antropomorfik yoki insoniy xususiyatlar mavjud. Zamonaviy ishlab chiqarish robotining odatiy insonparvarlik xususiyati uning mexanik mexanizmi ‘isoblanadi. Robotning qo‘lini ishlab chiqarish mashinasida e’tiyot qismlar o‘rnatish yoki tushirish yoki yihilish vaqtida avtomobilning korpusli qatlamlarida bir-biridan nuqta-payvand qilish kabi foydali vazifalarni bajarish uchun bir qator ‘arakatlarni o‘tkazish uchun dasturlashtirilishi mumkin. Ushbu misollardan ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqarish robotlari odatda zavod operatsiyalarida inson ishchilarini almashtirish uchun ishlatiladi
Ushbu maqola avtomatizatsiya asoslarini, jumladan, tarixiy rivojlanish, amaliyot tamoyillari va nazariyasini, ishlab chiqarishda va baozi bir xizmatlar va so’alarda kundalik ‘ayotda mu’im a’amiyatga ega. Maqolada robotlarning rivojlanishi va texnologiyasi avtomatlashtirishning mu’im mavzusi bo‘lib ‘isoblanadi. Bilan bohliq masalalar bo‘yicha kompyuter fanlari va axborotni qayta ishlash bo‘limiga qarang.
Avtomatlashtirishning tarixiy rivojlanishi
Avtomatlashtirish texnologiyasi sanoat inqilobining boshlanishi bo‘lgan mexanizatsiyalashgan so’adan rivojlana boshladi. Mexanikatsiya inson (yoki ‘ayvon) kuchini baozi bir shaklda mexanik quvvat bilan almashtirishni anglatadi. Mexanizatsiyalashning asosiy omili insoniyatning asbob-uskunalar va mexanizmlarni yaratishga qaratilganligi edi. Bu erda zamonaviy avtomatlashtirilgan tizimlarga olib keladigan mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishning mu’im tarixiy voqealari bayon etilgan.
Erta rivojlanish Toshdan yaratilgan dastlabki asboblar insoniyatning aql-idrok nazorati ostida o‘zining jismoniy kuchini boshqarish uchun tarixiy odamning urinishlari edi. Minglab yillar, shubhasiz, g’ildirak, qo‘l va kasnaklar kabi oddiy mexanik qurilmalar va mexanizmlarni ishlab chiqarish uchun zarur edi. Keyingi kengaytma inson kuchi ishlab chiqarishni talab qilmaydigan ishlaydigan mashinalarni ishlab chiqish edi. Ushbu mashinalarning namunalari suvli temir, shamol tegirmonlari va oddiy bug’ bilan ishlaydigan asboblarni o‘z ichiga oladi. 2000 yildan ziyod vaqt oldin Xitoy suv oqimlari va suv o‘tkazgichlari bilan ishlaydigan temir-betakorlar ishlab chiqardi. Erta yunonlar bug obilan ishlaydigan oddiy reaksiya motorlari bilan tajriba o‘tkazdilar. O‘zining ichki quvvat manbaiga (og’irligiga) ega bo‘lgan juda murakkab mexanizmni ifodalovchi mexanik soat Evropada taxminan 1335 marta ishlab chiqilgan. Avtomatik ravishda suzib yurish mexanizmlari bilan ishlaydigan shamol tegirmonlari Evropa va Yaqin Sharqdagi O‘rta asrlarda ishlab chiqilgan. Buxoriy dvigatel ishlaydigan mashinalarning rivojlanishida muhim yutuqni namoyish etdi va sanoat inqilobining boshlanishini belgilab oldi. Vatt bug’ dgatelini joriy etgandan buyon ikki asr mobaynida energetika, bug’, elektr energiyasi va kimyoviy, mexanik va yadroviy manbalardan olingan motorlar va mashinalari ishlab chiqilgan.
Avtomatlashtirish tarixidagi yana bir muhim voqea - dasturlashtirilgan mashinaning konsepsiyasini aks ettiruvchi jakkard (rasmga qarang). 1801 yillar oralihida fransiyalik ixtirochi Jozef-Mari Jakvard turli xil rangli iplarning ko‘pgina xizmatlarini boshqarish orqali to‘qimachilikda murakkab naqshlarni ishlab chiqarishga qodir bo‘lgan avtomatik dastani ishlab chiqardi. Turli naqshlarni tanlash po‘lat kartalardagi dasturlarda aniqlangan. Ushbu kartochkalar zamonaviy avtomatlarni boshqaradigan qohoz kartalari va lentalarning ajdodlari edi. Mashinani dasturlash konsepsiyasi 19-asrda, ingliz matematigi CHarlz Babbaj arifmetik va maolumotlarni qayta ishlashga imkon beradigan murakkab, mexanik "analitik vosita" ni taklif qilganda yanada rivojlandi. "Babbage" uni hech qachon tugata olmasa-da, ushbu qurilma zamonaviy raqamli kompyuterning kashfiyotchisi bo‘lgan. Kompyuterlarga qarang, tarix.
Vagonlar avtomatik tizimlarining sinflanishi asosan besh turga bo‘linadi ;
1. Ba’zi jarayonlar kechishini nazorat qiluvchi avtomat qurilmalar .
2. Bir necha qiymatli matematik amallarni bajarish uchunmuljallangan bir yoki bir necha jarayonlarni xarakterlovchi hisoblash-echish qurilmalari.
3. ba’zi fizik qiymatning uzgarishiga mos ravishda jarayonninguzgarishini boshqorish uchun mo‘ljanlangan avtomat boshqarish qurilmalari.
4. Qat’iy belgilangan qonun buyicha o‘zgaradigan jarayonlarini boshqarish uchun(avtomat dasturi sozlachiglar deb ataluvchi) yoki bu jarayonning ma’lum bir parametirini doimiy qilib ushlab turish uchun (masalan hona xaroratini avtomattarza bir maroyda ushlab turuvchi avtomat regulyator);
5. Bir necha jarayonlarni masofadan turib boshqarish uchun mo‘ljallangan tele boshqoruv kurilmalari . Telemexanika – bu masofadan turib telenazorat va teleboshqaruv tamoyillari va nazariyasini o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi fanning bir tarmonedir.
Er usti transporti tizimlarini ta’mirlash buyicha ishlab chiqarish jarayonlarini buyicha zavod va korxonalarda avtomatlashtirishning quyidagi turlari keng tarqalmoqda.
Avtomat ximoyalash va avtomat nazorat ;
Texnologik jarayonlarni avtomat boshqarshi;
Avtomat sozlash.
Turli – tuman kattaliklarni avtomat nazorat qilish (masalan, o‘lchamni, tezlikni, xaroratni, bosimni, sarfni, satxni, elektr tokni , kuchlanishni va boshqa qiyimatlarni) bu qiymatlarning o‘zgarishi bilan gambar/chas bog‘lik. Texnikada nazorat bu bilan bir jarayonning kechishini kuzatish majmuolarining funksiyasidir.
Agar jarayonni kuzatish funksiyasi inson ishtiroksiz (qisman yoki to‘lik) amalga oshirilsa u xolda bunday nazorat avtomatik deyiladi.
Zamonaviy avtomatik nazorat qurilmalar bilan ,ammo ko‘pgina xollarda ko‘rilmalar majmuasi bilan amlga oshiriladi.
Real olingan ma’lum bir avtomat nazorat vositasida yogiladigan qurilmalar majmuasi avtomat nazorat tizimi deb ataladi.
Avtomat nazorat tizimining funksional sxemasini ko‘rib chiqamiz.


Nazorat savollari
1. Avtomatik qurilmalarda elektrni qo‘llash qanday amalga oshiriladi?
2. Avtomat qurilmalar haqida
3. Avtomat nazorat tizimi.
4. Vagonlar avtomatik tizimlarining sinflanishi asosan necha turga bo‘linadi?
5. Avtomatlashtirishning qanday turlari keng tarqalmoqda?
6.Avtomatik nazorat qanday nazorat tizimi?








Download 34.83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling