Avtomatlashtirish tizimlarini bajarishning umumiy qoidalari. Gost 21-404-85. Spds. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish. О‘lchov asboblari va avtomatlashtirish vositalarini avtomatlashtirish chizmalarida shartli belgilanishlari

Texnologik jixozlarni avtomatlashtirish chizmalarida kо‘rsatilishi: Texnologik jixozlar avtomatlashtirish chizmasida boshqarish organlari, elektrjixozlar va yordamchi qurilmalarning asosiy kommunikatsiyalari kо‘rsatilgan xolda masshtabsiz chizmaning 2/3 yuqori qismida kо‘rsatiladi.
Texnologiya chizmasi GOST 2.785-70, GOST 14202-69, GOST 21106-78, GOST 2. 721-74 lardan foydalanib chiziladi.
Bu chizmalarda jixozlar konturlari 0,5mm li ingichka chiziqlar bilan, kommunikatsiyalar 1-2mm qalinlikda chiziladi. Chiziqlar kesishgan joylari, agar ular bir-biriga ulangan bо‘lsa nuqta qо‘yiladi, agar ulanmagan bо‘lsa, nuqta qо‘yilmaydi.
Texnologik jixozlar va kommunikatsiyalar avtomatlashtirish chizmasida odatda soddalashtirilgan xolda kо‘rsatilib, uning ishlash prinsipi tо‘g‘risida aniq tasavvur berishi kerak.
Texnologik quvurlarda odatda rostlash organlarini о‘rnatilish joylari va texnologik parametrlarni о‘lchash uchun impulslarni olish joylari kо‘rsatiladi. Aloxida xollarda texnologik jixozlarning ba’zi elementlari funksional chizmalarda, ularning nomlari kо‘rsatilgan xolda, tо‘rtburchak kо‘rinishida kо‘rsatiladi yoki umuman kо‘rsatilmaydi.
Suyuqlik va gazlar uchun texnologik kommunikatsiyalar va quvurlar GOST 2.784 — 70 bо‘yicha ifodalanadi (jadval 5.1.).
Muxit xarakterini tо‘liqroq yoritish uchun shartli raqamli belgilanishga xarfli indeks qо‘shilib ifodalanishi mumkin. Masalan: toza suv- 1t, quruq bug‘-2q, tо‘yingan bug‘-2t va xakozo. Quvurlarning shartli raqamli belgilanishi kamida xar 50 mm oraliqda qо‘yilishi kerak.
GOST 2.784-70 bо‘yicha suyuqlik va gazlar uchun quvurо‘tkazgichlarni shartli raqamli belgilanishi (jadval 1.)

Quvurо‘tkazgichdan о‘tayotgan muxit nomi	Belgilanishi
Suv	-1-1-
Bug‘	-2-2-
Xavo	-3-3-
Azot	-4-4-
Kislorod	-5-5-
Inert gazlar:
argon	-6-6-
neon	-7-7-
geliy	-8-8-
kripton	-9-9-
ksenon	-10-10-
Ammiak	-11-11-
Kislota	-12-12-
Ishqor	-13-13-
Yog‘	-14-14-
Suyuq yoqilg‘i	-15-15-
Yonuvchi va portlovchi gazlar:
vodorod	-16-16-
atsetilen	-17-17-
freon	-18-18-
metan	-19-19-
etan	-20-20-
etilen	-21-21-
propan	-22-22-
propilen	-23-23-
butan	-24-24-
butilen	-25-25-
Yong‘indan qarshi quvurо‘tkazgich	-26-26-
Vakuum	-27-27-

1-jadvalda hisobga olinmagan suyuqlik va gazlarni shartli belgilanishi uchun boshqa raqamlar ishlatilishi mumkin. Bu yangi belgilanishlarga albatta kerakligicha tushuntirish berilishi kerak.

Agar texnologik chizmalardagi quvurlarning belgilanishi standart bо‘yicha bо‘lmasa, unda avtomatlashtirishning funksional chizmalarida ham texnologik chizmadagi belgilanishlardan foydalanish kerak bо‘ladi.
Rostlash organlari va signal oluvchi qurilmalar о‘rnatilishi rejalangan quvurlarda, odatda shartli о‘tish diametrlari kо‘rsatiladi.

О‘lchov asboblari va avtomatlashtirish vositalarining belgilanishi
Avtomatlashtirish chizmalarida о‘lchov asboblari va avtomatlashtirish vositalari GOST 21 408-85 (SPDS. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish vositalarini shartli belgilanishi) bо‘yicha kо‘rsatiladi.
Avtomatlashtirish chizmalarida yordamchi jixoz va qurilmalar (Rele, о‘chirgich, filtr, reduktor va boshqalar) kо‘rsatilmaydi.
Avtomatlashtirish chizmalarida shuningdek kompleks qurilmalar (xisoblash qurilmalari, komplekslar va sh.о‘) ham kо‘rsatiladi. Hisoblash qurilmalari va komplekslar GOST bо‘yicha maxsus belgilanishlarga ega emas va shuning uchun ular avtomatlashtirish chizmalarida tо‘rtburchak kо‘rinishida kо‘rsatiladi. Chizmaning pastki qismida (taxminan chizma balandligining 1/3 qismida), texnologik chizma pastida, tо‘rtburchaklarda avtomatlashtirish tizimi jixozlari kо‘rsatiladi. Ularda avtomatlashtirish vositalari quyidagicha joylashtiriladi:
-joyidagi asboblar,
-shchitdagi asboblar,
-operativ shchitdagi asboblar,
-markaziy dispetcher shchitidagi asboblar,
-hisoblash qurilmasi (boshqaruv mashinalar) va komplekslar.
Tо‘rtburchaklarni 40mm balandlikda bajarish tavsiya qilinadi. Hamma tо‘rtburchaklarning chap tomonidagi 15mm kenglikda ularda joylashgan asboblarning umumlashgan ifodasi kо‘rsatiladi. (Masalan, “joyidagi asboblar”, “Shchitdagi asboblar” va boshqalar).
Avtomatlashtirish vositalarini bir-biriga ulovchi simlar ingichka 0,2÷0,3mm qalindagi chiziqlar bilan ulanadi. Ularni texnologik jixozlar va trubaprovodlar bilan kesishmagan xolda, hamda kamroq qayrilishlarsiz va kesishmasdan olib borilishi talab qilinadi.
Birinchi tо‘rtburchak bilan kesishishdan oldin о‘lchanayotgan parametrning maksimal qiymati kо‘rsatiladi. Murakkab texnologik qurilmalarning avtomatlashtirish chizmalarini bajarishda, ulovchi simlarni uzib, uzilgan joylarni bir xil arab raqamlari bilan belgilanishiga ruxsat beriladi. Bunda bu raqamlarni chapdan о‘ngga ortib borishi ta’minlanadi. (Qaysi signal qayerga borishini topish oson bо‘lishi uchun).
Chizmada xar bir о‘lchovchi va rostlovchi komplektlarga tartib raqami hamda ulardagi xar bir elementga pozitsiya ((nomeri) raqami qо‘yiladi. Masalan, sezgir element 1a, joyidagi asbob (signal о‘zgartirgich) 1b, ikkilamchi asbob 1v, rostlagich 1g va ijrochi qurilma rostlovchi organ bilan 1d.