Avtomatlashtirsh va boshqaruv

Nazorat savollari: 
1. Mexanik harakat datchiklarining ishlash prinsipi?
2. Mexanik harakat datchiklari asosan qayerlarda qo’llaniladi?
3. Mexanik harakat datchiklarining ruzilishi.
4. Mexanik harakat datchiklarining ulanish sxemalari?

---

Tajriba ishi №6 
 
Mavzu: Tenzodatchiklarni tahlil qilish (2 soat). 
 
Ishdan maqsad: Tenzodatchiklarning ishlash prinsipini o’rganish.
Тenzometrik datchiklarning ish prinsipi tenzoeffekt xodisasiga asoslangan 
bo‗ladi, ya‗ni elastik deformatsiya ta‗sirida uning qarshiligi o‗zgaradi. 
Тenzodatchik ma‗lum usulda o‗ralgan va ikkala tomоnidan maxsus plenka 
yopishtirilgan yupqa simdan iborat. Тenzodatchik deformatsiyasi nazorat 
qilinayotgan detalga maxsus yelim bilan puxta yopishtiriladi. Detalning 
deformatsiyasi natijasida simning geometrik o‗lchamlari o‗zgarilib qarshiligi 
o‗zgaradi. Тenzometrik datchiklarning tavsifnomasi chiziqli bo‗ladi va shu sababli 
ularning sezgirligi deyarli o‗zgarmaydi. 
1-rasm. Тenzometrik datchikning tuzilishi va tavsifnomasi 

---

 Тenzometrik datchiklarning asosiy ko‗rsatkichi tenzosezgirlik hisoblanadi 
va u quyidagicha ifodalanadi: 
Bu yerda ΔR/R - materialning deformatsiya paytida solishtirma qarshiligi; - 
elastiklik moduli;
Тenzodatchiklarning afzalliklari: ular juda sodda, ixcham va arzon. 
Kamchiliklari: kichik sezgirlik, o‗lchov natijalari xaroratga bog‗liq. Sanoatda 3 xil 
tenzometrik datchiklar chiqariladi: simli, qog‗oz (2PKB turida) va plyonka (2 PKB 
turida) asosida: folgali. (2FPKP turi) va yarim o‗tkazgichli (KТD, KТDM, KТE 
turlari). Simli tenzorezistorlar uchun nominal ish toki In = 0,5 A tashkil etadi. 
2-rasm tenzometrik datchiklarning umumiy ko‘rinishi. 
3-tenzometrik datchiklarni ulanish sxemasi. 
Turli sohalarda tenzometrik datchiklarning ko'p turlari qo'llaniladi: 
* Quvvat va yuklamani o'lchaydigan qurilmalar. 
* Bosim nazorati. 
* Tezlashtirish o'lchagichlari. 

---

* Harakat o'lchagichlari. 
* Mashina asboblari, avtomobil motorlari uchun moment nazorat datchiklari. 
Quyidagi turdagi datchiklar qo'llaniladi: 

Folgadan tayyorlangan; 
o Plyonkadan; 

Qog‘ozli materiallardan. 
Tenzometrik datchiklar o'lchash uchun qurilmaning tana qismiga tegadi. 
Datchikning sxematik diagrammasi o'rganilayotgan qismning nozik elementiga 
ta'sir qiladi. Sensorni elektr ta'minotiga ulash uchun sezgir plastinka bilan 
bog'langan elektr ta‘sirlarda ishlatiladi. 
Kontaktlarda doimiy kuchlanish mavjud. Tenzodatchik ustida substrat orqali 
batafsil ma'lumot beriladi. Qismning vazni deformatsiya orqali zanjirni buzadi. 
Deformatsiya joriy signalga o'zgartiriladi. 
Ish deformatsiyaning signalga o'zgarishiga asoslangan. Amalda turli xil 
hodisalar mavjud bo'lib, ular bir nechta tenzodatchiklar turiga olib keldi: 
* Taktilli. 
* Chidamli. 
* Piezoresonansnli. 
* Piezoelektrik. 
* Magnit. 
* Sig‘imli. 

---