Avtomobil magistral yo`llarining elementlari

Avtomobil magistral yo`llarining elementlari

Reja:

• Avtomobil yoʻli 
• Oʻzbekiston trakti
• Magistral yo'l 

Avtomobil yoʻli – avtomobil transporti qatnoviga moʻljallangan muhandislik inshooti. Avtomobil yoʻli ahamiyatiga qarab xalqaro, davlat (respublika) va mahalliy ahamiyatga ega boʻlgan yoʻllarga boʻlinadi. Xalqaro Avtomobil yoʻli ga mamlakatlarni, yirik sanoat markazlarini bogʻlovchi va katta iqtisodiy ahamiyatga ega boʻlgan yoʻllar kiradi. Davlat ahamiyatidagi yoʻllarga yirik sanoat markazlari, muhim temir yoʻl stansiyalari, pristanlar va boshqa bilan bogʻlovchi yoʻllar, mahalliy yoʻllarga esa viloyat, qishloq, jamoa xoʻjaliklari yoʻllari kiradi. Avtomobil yoʻli muhandislik inshooti sifatida quyidagi elementlardan tashkil topadi: yer poyi koʻtarmasi; yoʻl toʻshamasi; qatnov qismi; yoʻl cheti; sun’iy va chiziqli inshootlar va boshqa jihozlar. Avtomobil yoʻli tabiiy yoki tuproq koʻtarmasi, asos va qoplamalardan iborat. Asos (oʻrta qatlam) qum, shagʻal, tosh, shlak va shahrik. materiallardan qilinadi.
Avtomobil yoʻlining ahamiyatiga qarab, quyidagi qoplama xillari ish-latiladi: a) yer sirtiga qumoq tuproq, shagʻal sochilgan past navli qoplamalar; b) qoramoy shimdirilgan shagʻal yoki may-dalangan tosh yotqizilgan qoplamalar; v) maydalangan tosh va shagʻalga qoramoy aralashtirilgan yengil qoplamalar; g) asfalt-beton, sement-beton singari kapital qoplamalar. Yoʻllarning ken-gligi avtomobillarning ikki va undan ortiq qator boʻlib yurishiga imkon beradi. Bir qatorniig kengligi 3 m gacha oli-nadi. Chekka yoʻllarning eni 2 – 2,5 m boʻladi. Harakat qulayligini ta’minlash maqsadida ba’zan yoʻlning oʻrtasi ma’lum kenglikda koʻkalamzorlashtiriladi. Avtomobil yoʻli qurilishida sun’iy inshootlar (tonnellar, koʻpriklar, tayanch devorlar, himoya yoʻlaklari) barpo etiladi. Avtomobil yoʻlida suv oʻtkazuvchi va drenaj qurilmalari boʻladi. Harakat xavfsizligini ta’min-lash uchun yoʻl belgilari, koʻrsatkichlar, himoya vositalari va transport oqimini boshqarish qurilmalari oʻrnatiladi. Shuningdek, Avtomobil yoʻlida texnika xizmati koʻrsatuvchi stansiyalar, yonilgʻi stansiyalari va boshqa joylashadi.Jahon standartlari boʻyicha Avtomobil yoʻlilari mamlakat umumiy transport tarmogʻidagi ahamiyati va hisobiy harakat jadalli-giga koʻra besh toifaga boʻlinadi.
Eng yuqori (I) toifadagi avtomobil yoʻlida har ikkala yoʻnalishda oʻrtacha sutkalik harakat jadalligi 7000 dan koʻproq avtomobilga, hisobiy tezlik 150 km/so-atga, eng past toifadagi yoʻlda harakat jadalligi sutkasiga 100 ga yaqin avtomobilga va hisobiy tezlik 60 km/so-atga moʻljallanadi. Xalq xoʻjaligida avtomagistrallarning ahamiyati katta. Jahondagi Avtomobil yoʻlilarining umumiy uz. 20,8 mln. km (qattiq qoplamalilari 14 mln. km dan ortiq, 1990). Qattiq qoplamali Avtomobil yoʻli uzunligi (ming km) AQShda 6243 (1986), Buyuk Britaniyada 356, Fransiyada 741, Germaniyada 496, Yaponiyada 782, Hindistonda 759 (1990). 20-asr boshida Oʻzbekistonda 27 ming km yoʻl boʻlib, asosan ot-arava, karvon va yoʻlovchilarga moʻljallangan, shundan faqat 2 ming km ga shagʻal yotqizilgan edi. 1920-yilga qadar yoʻl ishlari bilan munta-zam shugʻullanadigan davlat tashkiloti boʻlmagan. 1922-yil noyabrda Turkiston mahalliy transport boshqarmasi, 1925-yil iyunda viloyat yoʻl boshqarmalari tashkil etildi. Boshqarmalar viloyat yoʻl qurilishi va ulardan foydalanishga oid masalalar bilan shugʻullangan.
Magistral yo'l dan tashkil topgan pastki qavat Va yulka. yo'l kiyimlari ko'p qatlamli strukturani ifodalaydi va qoplama va taglik qatlamlarini o'z ichiga oladi. Qoplama- avtomobil g'ildiraklarining ishqalanish va zarba yuklariga, shuningdek zarbalarga yaxshi bardoshli yuqori bardoshli qatlam tabiiy omillar. U eskirish qatlami va asosiy (rulman) qatlamdan iborat.
Baza- tosh materialdan yoki bog'lovchi bilan ishlangan tuproqdan tuzilgan, bir necha qatlamlardan iborat bo'lgan qoplamaning mustahkam qismi.
Odatda yo'lning umumiy qiymatining 40-60% ni tashkil etadigan qoplama turini tanlash muhim va mas'uliyatli qaror hisoblanadi. Yo'lning texnik toifasi qanchalik baland bo'lsa, qoplamaning mustahkamligi va mustahkamligiga qo'yiladigan talablar shunchalik yuqori bo'ladi.
Avtomobil yo'llari Belarus Respublikasining umumiy transport tarmog'idagi ahamiyatiga ko'ra va avtomobillarning o'rtacha kunlik harakat intensivligiga qarab, ular beshta texnik toifaga bo'linadi:
Ia - kuniga 14000 dan ortiq transport vositalarining harakat intensivligi.
Ib - harakat intensivligi 14000 - 7000 avtomobil / kun.
II - harakat intensivligi 7000 - 3000 avtomobil / kun.
III - harakat intensivligi 3000 - 1000 avtomobil / kun.
IV - harakat intensivligi 1000 - 100 avtomobil / kun.
V - kuniga 100 ta mashinadan kam harakatlanish intensivligi.
Qoplamalar strukturaning mustahkamligiga, harakatlanish xususiyatiga va texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarga qarab quyidagilardir: