Avtomobil yo‘llarini qidiruvini an’anaviy va geoaxborot texnologiyalarini va uning tahlili. Reja

Geoaxborot tizimining tarkibiy qismlari
Kompyuterga ma’lumotlarni kiritgach ularni saqlash vazifasi turadi va bu vazifaning yechimi tizimdan unumli foydalanishiga ta’sir etadi. Kompyuterda ma’lumotlarni saqlash uchun qator vositalar mavjud bo‘lib ularda ham ma’lumotlar, ham dasturlar saqlanib turadi. Bu vositalar hajmining kattaligi, ma’lumotlarni topib olish tezligi, saqlashning muddatiga, ma’lumotlarni olish usuliga va narhiga ko‘ra bir-biridan farqlanadi. Kompyuterda o‘rnatilgan disklarning narhi eng baland baholanadi va ularda minglab gigabayt kattalikdagi axborot saqlanadi. Bunday xotirani kompyuterni ichki hotirasi deb ham nomlashadi. Har xil vaqtincha o‘rnatiladigan axborot tashuvchilar ham mavjud va ular floppi disklar, magnitli tasmalar, optikali kompakt disk (CD), videodisk (DVD) va flesh disklardir. Axborotni saqlash uchun maxsus tartib va qoidalar yaratilgan. Mantiq nuqtai nazardan tartibli to‘plangan ma’lumotlar, ya’ni jadval, dastur, harita faylni tashkil etadi. Fayllarga nom beriladi va nom berish tartibi turli tizimlarda har xil bo‘lishi mumkin. Kompyuterning idora qilish tizimi fayllarni nazorat qilib turadi va ulardan iborat bo‘lgan direktoriylarni tashkil qiladi. Direktoriyda fayllar o‘z nomi, kattaligi, yaratilgan kuni va boshqa ma’lumotlar bilan birga saqlanadi. Fayllarni va direktoriylarni tuzish va nomlash foydalanuvchining ihtiѐrida ham bo‘lishi mumkin. Dasturlar o‘zaro bog‘liq ko‘rsatmalardan iborat bo‘lib, markaziy protsessorga bajariladigan vazifalarni uzatadi va kompyuterga ma’lumot kiritishda va chiqarishda qanday javob berishni buyuradi.
Dasturlar 3 xil bo‘lib ular operatsion tizim, tillarni interpretatori va ko‘shimcha dasturlarga bo‘linadi. Operatsion tizim (OS) kompyuterda bajariladigan vazifalarni nazorat qilib turadigan tizimdir. Hamma kiritiladigan va chiqariladigan ma’lumotlar, dasturlarning faoliyati bu tizimning nazoratida doimiy ravishda bo‘ladi. Shunday tizim foydalanuvchiga fayllarni idora qilishda, ulardan foydalanishda katta ѐrdam beradi va foydalanuvchidan ma’lumotlar tuzilish tartibini bilishini talab qilmaydi. Protsessorga va turli xil perifiriyadagi vositalarga yo‘l ochib beradi. Keng tarqalgan operatsion tizimlardan IBM PC kompyuterlarda MS-DOS (DOS), OS/2, Windows ko‘rsatish mumkin, ishchi stansiyalarda UNIX va unga o‘xshash AIX, XENIX operatsion tizimlar o‘rnatilgan. Ushbu tizimlar o‘xshash funksiyalarga ega, lekin birorta dasturdan boshqasiga fayllarni ko‘chirish ayrim holatda oson emas. Dasturlar faqat yagona operatsion tizimda bajariladi ѐki turli tizimlarda ularni har xil versiyasi yaratiladi. Kompyuterlar elektr tokidan foydalanadi va hamma bor ko‘rsatmalar ularga mashina kodida markaziy protsessorga jo‘natilishi kerak. Bunda inson kompyuter bilan muloqotda bo‘lmaydi. Dasturlar maxsus tilda (assemblerda) ѐzilar ekan, dastur ѐzadigan mutaxassis muayyan kompyuterning qobiliyatini e’tiborga olgan holda asosiy bajariladigan vazifalarni unga bevosita topshiradi. Shunday tillar, misol uchun keng tarqalgan C, Pascal, FORTRAN, BASIC murakkab va tizimga bog‘liqdir, ularni birorta kompyuter tizimidan boshqasiga ko‘chirish imkoni yo‘q. Bu tillarda ingliz tilidagi so‘zlar va matematik belgilar va strukturalardan foydalaniladi. Kompilyator esa maxsus dastur bo‘lib, muayyan kompyuter tizimiga bog‘liq holda dasturga asoslanib kompyuter bajarish uchun ѐzilgan ko‘rsatmalardir. IBM PC va VAX misol uchun, C tilida ѐzilgan kompilyatorlar bir biridan ancha farq qiladi. Ko‘shimcha dasturlar turli xil maqsad uchun ko‘llaniladi. Shunday yo‘l bilan kompyuterda ko‘p har xil vazifalar bajariladi. Misol uchun, geografiya axborot tizim, matnni qayta ishlash dasturlar, statistik xisobotlar uchun, aviabiletlarni oldindan sotib olish tizimlar kabilar ko‘shimcha dastur deb hisoblanadi. Rakamli ma’lumotlar bilan ishlashni imkonini beradi va jadval tarzidagi ma’lumotlarni yangilatib turishga ѐrdamlashadi. IBM PC uchun Lotus 1-2-3 ko‘shimcha dasturdan foydalaniladi. Maxsus dasturlar mavjud bo‘lib ularni muharrirlar deb atashadi. Muharrirlar nimaga kerak? Ularning vazifalari: • fayl mazmunini o‘zgartirish va tuzish, • ѐzilgan matn ѐki dasturni tahrirlash, • printer bilan aloqani o‘rnatish. Bir necha muharrir bitta kompyuterda mavjud bo‘lish mumkin va ular yaxshi standartlashtirilmagan. Rakamli ma’lumotlar maxsus muharirlar ѐrdamida o‘zgartiriladi. Muharrir esa- WYSIWYG ("what you see is what you get" ingliz tilidan tarjimasi “nima ko‘rsang shuni olasan”) ekranda fayl mazmunini doimo ko‘rsatadi. IBM PC da Wordstar, WordPerfect, Microsoft Word kabilardan foydalaniladi. Muharrir – kompyuterning eng muxim qismi bo‘lib, u markaziy idora kilish tizimi bilan barcha hamma bor ishlarni idora qilishni ta’minlaydi. Statistik hisob kitoblar uchun maxsus dasturlar ham yaratilgan va ular ѐrdamida statistik taxlil, raqamli tarzdagi ma’lumotlarni qayta ishlashni olib borish mumkin.
Ular alohida dastur bo‘lib, geografiya axborot tizimi ichida ham bo‘lish mumkin va ular o‘z ichiga qo‘yidagilarni oladi:
1. ma’lumotlar bazasining funksiyalarini (misol uchun, taxririyat ishlarini, nusxa tayerlash),
2. grafik, karta kabi chizmalarni tayerlash. Misol uchun, SAS, SPSS, BMD kabi dasturlar ko‘p operatsion tizimlarda ishlaydi va IBM PC uchun mo‘ljallangan, PC DOS uchun ko‘p dasturlar yaratilgan edi va UNIX uchun S dasturidan keng foydalanilmoqda.
Xulosa
Xulosa qilganda kompyuterga ma’lumotlarni kiritgach ularni saqlash vazifasi turadi va bu vazifaning yechimi tizimdan unumli foydalanishiga ta’sir etadi. Kompyuterda ma’lumotlarni saqlash uchun qator vositalar mavjud bo‘lib ularda ham ma’lumotlar, ham dasturlar saqlanib turadi. Bu vositalar hajmining kattaligi, ma’lumotlarni topib olish tezligi, saqlashning muddatiga, ma’lumotlarni olish usuliga va narhiga ko‘ra bir-biridan farqlanadi. Kompyuterda o‘rnatilgan disklarning narhi eng baland baholanadi va ularda minglab gigabayt kattalikdagi axborot saqlanadi. Bunday xotirani kompyuterni ichki hotirasi deb ham nomlashadi. Har xil vaqtincha o‘rnatiladigan axborot tashuvchilar ham mavjud va ular floppi disklar, magnitli tasmalar, optikali kompakt disk (CD), videodisk (DVD) va flesh disklardir. Axborotni saqlash uchun maxsus tartib va qoidalar yaratilgan. Mantiq nuqtai nazardan tartibli to‘plangan ma’lumotlar, ya’ni jadval, dastur, harita faylni tashkil etadi. Fayllarga nom beriladi va nom berish tartibi turli tizimlarda har xil bo‘lishi mumkin. Kompyuterning idora qilish tizimi fayllarni nazorat qilib turadi va ulardan iborat bo‘lgan direktoriylarni tashkil qiladi. Direktoriyda fayllar o‘z nomi, kattaligi, yaratilgan kuni va boshqa ma’lumotlar bilan birga saqlanadi. Fayllarni va direktoriylarni tuzish va nomlash foydalanuvchining ihtiѐrida ham bo‘lishi mumkin. Dasturlar o‘zaro bog‘liq ko‘rsatmalardan iborat bo‘lib, markaziy protsessorga bajariladigan vazifalarni uzatadi va kompyuterga ma’lumot kiritishda va chiqarishda qanday javob berishni buyuradi

Foydalanilgan adaviyotlar

1. 
   PQ-4035-Son 27,11,2018. “Avtomobil yo’llarini qurish va foydalanish”.
   
2. 
   MQN 27-2007.
   
3. 
   “Avtomobil yo’llarini loyihalash” G. A. Fedotova, V. F. Babkov.
   
4. 
   “Avtomobil yo’llari” V. C. Poryajniyakova.
   
5. 
   SHNQ 2.05.02-07. “AVTOMOBIL YO’LLARI”.
   
6. 
   www.avtodor.ru
   
7. 
   www.daroga.ru
   
8. 
   www.roads.ru