Avtomobili harakatlanish elementlarining nazariyasi yong‘in o‘chirish avtomobilining tortish-tezlashish xossalari

Yong‘in o‘chirish avtomobilining tezlanishi. Yong‘in o‘chirish avtomobi­lining ravon harakatlanish vaqti chaqiruv joyiga borishning umumiy vaqti bilan taqqoslaganda kichik. Yong‘in o‘chirish mashinalaridan shaharda foydalanganda vaqtning 10—15% da ravon harakatlanadi, vaqtning 4O—5O% da tezlanib hara­katlanadi. Avtomobil transport vositasining harakat tezligini o‘zgartirish (oshirish) qobiliyati tezlashtirish deb ataladi. Avtomobilning tezlashtirishini tasiflovchi eng keng tarqalgan ko‘rsatkichlardan biri avtomobilning o‘z joyidan berilgan tezlik v gacha tezlanish t_v vaqti hisoblanadi.
t_v ni, odatda, у=0,015 (f= 0,01, i% J 0,5) koeffitsientda asfalt-beton qoplamali gorizontal ravon yo‘lda tajribaviy aniqlanadi. t_v ni aniqlashning tahliliy metodi t(v) bog‘liqlikni ko‘rishga asoslangan (7.8-rasm), ya’ni differensial tenglamani integrallashga (7.1):

dv.

(7.51)

V
-J

0
0 _min bo‘lganida yong‘in o‘chirish avtomobilining harakatlanishi uzatma sirg‘alishida sodir bo‘ladi. t_p dan v_min gacha tezlanish vaqti, asosan, haydovchining uzatish va yoqilg‘i pedallari holatini to‘g‘ri tanlay bilish qobiliyatiga bog‘liq (7.1.1). t_p tezlanish vaqti matematik ta’riflash qiyin bo‘lgan haydovchi mala- kasiga bog‘liq ekan, unda t_v ni tahliliy aniqlashda, ko‘pincha, t_p ni hisobga olinmaydi.
AB uchastkada yong‘in o‘chirish avtomobilining tezlanishi yoqilg‘i pedali to‘liq bosilganida birinchi uzatmada sodir bo‘ladi. Birinchi uzatmada yong‘in o‘chirish avtomobili maksimal tezlikka erishganida (B nuqta) haydovchi dvigatel va transmissiyani ajratgan holda uzatmani o‘chiradi va avtomobil sekinlashib harakatlanishni boshlaydi (BC qism). Ikkinchi uzatmaga ulab, haydovchi yana yoqilg‘i berish pedalini oxirigacha bosadi. Jarayon navbatdagi uzatmalarga o‘tishda takrorlanadi (CD, DE).
/₁₂, /₂₃ uzatmalarga o‘tish vaqti (7.8-rasm) haydovchining malakasi, uzatma- larni o‘tkazish usuli, uzatmalar qutisining tuzilishi va dvigatel turiga bog‘liq. Yuqori malakali haydovchilarning uzatmalar o‘tkazishining o‘rtacha vaqti 7.3- jadvalda keltirilgan. Dizel dvigatelli avtomobilda uzatmaga o‘tkazish vaqti ko‘proq, chunki detallarning inersion vazni katta bo‘lganligi tufayli (karburator dvigatel bilan taqqoslaganda) tirsak valning aylanish chastotasi karburator dvigateldagidan sekinroq o‘zgaradi.

7.7-rasm. Yong‘in o‘chirish avtomobilining tezlanishi:

?i₂, /₂з — mos ravishda uzatgichni birinchidan ikkinchiga va ikkinchidan
uchinchisiga o‘tkazish vaqti; Av_n va AV23—t_n va
At23 vaqt davomida tezlikning kamayishi.
Uzatgichlarni o‘tkazish vaqtida yong‘in o‘chirish avtomobilining tezligi Av_n va Av23 ga kamayadi (7.8-rasm). Agar uzatmalarni o‘tkazish vaqti kichik bo‘lsa (0,5—1,0 s), unda uzatmalarni o‘tkazishda harakat doimiy tezlikda sodir bo‘ladi deb hisoblash mumkin.
7.3-jadval