Avtomobilning yurish rovonligi xususiyati. Reja

4. Avtomobilning tebranishi va unga ta’sir etuvchi omillar.
Avtomobil tebranmay ravon harakat qilganda uning ish unumi va o’rtacha tezligi ortadi, xizmat muddati ko’payadi, yonilg’i sarfi kamayadi va haydovchi hamda yo’lovchini kamroq toliqtiradi. SHuning uchun tebranishni kamaytirish, yurish ravonligini yaxshilash zamonaviy avtomobillarga qo’yilgan asosiy ekspluatatsion talablardir.
Avtomobilni tebranishiga asosan yo’lning notekisligi sabab bo’ladi.
Avtomobil ko’p massali tizim bo’lgani uchun uning tebranishi juda murakkabdir.
Avtomobilning tebranishini tadqiq qilish uchun avtomobil massasini ikki guruhga bo’linadi: ressorlangan va ressorlanmagan.
Avtomobilning ressorlangan massasi osmaning elastik qismiga uzatiladigan massasi bo’lib, unga yuki bilan kuzov, kabina, rama va unga biriktirilgan ichki yonuv dvigateli, ilashish muftasi, uzatmalar qutisi kiradi.
Ressorlanmagan massaga massalari m₁ va m₂ bo’lgan oldingi va orqa ko’priklar va g’ildiraklar, bikrligi S_p1 va S_p2 bo’lgan osmalar, S_sh1 va S_sh2 bikrlikka ega bo’lgan shinalar hamda K₁ va K₂ qarshilikka ega bo’lgan amortizatorlar kiradi (26.2-rasm).
Agar avtomobilning og’irligi tufayli shinaning ezilish deformatsiyasini Z_sh, osmalarning ezilish deformatsiyasini Z_p desak, umumiy ezilish (deformatsiya):

U vaqtda osma-larning umumiy keltirilgan bikrligi quyidagicha bo’ladi:


26.2-rasm. Avtomobilning tebranuvchi tizimlari va elastik
massalarning bikrligi

Tebranish tik bo’lganligi uchun, u quyidagi qonunga bo’ysunadi:

bu yerda, Z-og’irlik markazining berilgan vaqtda neytral holatdan siljishi.
Avtomobilni tebranishi so’nuvchi bo’lgani uchun yuqoridagi ifodani yechimi quyidagicha bo’ladi:
, (14.10)
bu yerda lekin ;
bu yerda, S_p-oldingi va orqa osmalarning umumiy bikrligi; Z_p-oldingi va orqa osmalarning umumiy ezilishi. S_sh-oldingi va orqa shinalarning umumiy bikrligi; G_a-avtomobilning yuk bilan og’irligi; t-tebranish boshlangandan so’ng o’tgan vaqt.
Avtomobilning oldi va orqa osmalarning umumiy bikrligi S_p=200-.600 N/sm, shinasining bikrligi S_sh=2000-4500 N/sm ga tengdir.
To’la yuklangan yengil avtomobilning resorlangan m massasini uning ressorlanmagan massalarining yig’indisiga nisbatini avtomobilni ressorlanganlik koeffitsienti deyiladi:
, (14.11)
bu yerda, oldingi va orqa g’ildiraklar va ko’priklarning ressorlanmagan massalari, koeffitsient qancha yuqori bo’lsa, avtomobilning ravon yurishi shuncha yaxshi bo’ladi.
SHuning uchun ni qiymatini oshirish uchun ressorlanmagan massalarning og’irligini kamaytirish lozim. Ressorlanmagan massani kamaytirish hisobiga ressorlangan massa ko’paytiriladi.
Engil avtomobillar uchun =6,5-7,5; yuk avtomobillar uchun =4-5 ga teng bo’ladi.
Ressorlanmagan massalarni ozaytirilishi turtki kuchlarini kamaytiradi. Ressorlangan massalarni ko’payishi turtkilarni kamayishiga sabab bo’ladi.
Yuk avtomobilning yurish ravonligini oshirish uchun ularni doim to’la yuklash lozim. Bu holda m massa yukning hisobiga ortadi va natijada koeffitsient ham ortadi.