Awdarma bot, [

Awdarma bot, [22.05.2023 9:02]
Ózbekstan Respublikasınıń bilimlendiriw tarawın reformalaw daǵı tiykarǵı maqsetlerinen
biri - pedagog kadrlardı zaman talaplarına uyqas tárzde tayarlaw, hár tárepleme
rawajlanǵan bárkámal shaxslardı tárbiyalawdan ibarat. “Hár qanday quramalı
zamanagóy informaciya texnologiyalar, integraciyalar, pán salasındaǵı dúńya júzilik
jańalıqlar, áwele, oqıtıwshı tárepinen ózlestirilip, keyininen onıń bilimi, dárejesi,
qábileti ornına oqıwshılar sana-sezimine jáne oylawına jetkiziledi” [1 9 -b]. Bilimlendiriw tarawı daǵı
bul reformalar óz-ózinen “dóretiwshilik” túsinigin alıp kirdi. Rawajlanǵan mámleketlikler
tájiriybesi kórsetedi, hár qanday taraqqiy etken mámlekettiń muvafaqqiyatini belgilep
beretuǵın faktor kadrlardıń dóretiwshilik xızmetlerin joqarı “shıń”larga alıp shıǵıw
menen tıǵız baylanıslı.
Pedagoglar tábiyaatın ózgertiretuǵın, olar shaxsın quram tabıwına tásir etetuǵın
kúshli social faktorlardan biri - bul akmeologik motivatsiya bolıp tabıladı. Anıqlanıwınsha, insan
shaxsınıń quram tabıwına tásir etiwshi kúshli faktor - insan asırǵan tájiriybelerdiń
tárbiya quralı arqalı balalarǵa beriliwi hádiysesi bolıp tabıladı

Awdarma bot, [22.05.2023 9:02]

Ekenin aytıw kerek, insan shaxsı júdá quramalı psixologiyalıq fenomen bolıp, ol kisiniń
individual turmısı dawamında málim konkret faktorlardıń tásiri astında az-azdan quram
tabadı. Sol sebepli de, akmeologiya - ulg'aygan shaxstıń rawajlanıw hám kámallıqqa
erisiw procesin uyreniwshi arnawlı pán esaplanadı. Akmeologiya (grekshe «akme -
shıń, joqarı tekshe, gurkiratuvchi kúsh» mánislerin ańlatadı ) - ilmu-pánniń
sonday jańa tarmaǵıki, ol insandı óz rawajlanıwı dinamikasında, rawajlanıwı hám de turmısfaoliyatining túrli basqıshlarında ózindegi eń kúshli qábiletlerin kórinetuǵın etiwiniń
kompleks máselelerin úyrenedi. Yaǵnıy, ol shaxstı óz rawajlanıwı processinde, áne sol
rawajlanıw hám rawajlanıwdıń ob'ektiv hám de sub'ektiv faktorları sheńberinde izertlew etedi.
Akmeologik jantasıw bolajaq oqıtıwshılarda pedagogikalıq dóretiwshilikti
qáliplestiriwdiń ilimiy hasası retinde pedagogika joqarı tálim shólkemi studentleriniń

Awdarma bot, [22.05.2023 9:02]

Usı process qatnasıwshıları, kásiplik iskerliginiń jetik shaxsları hám aktiv sub'ektleri
formasında kórinetuǵın bolıwlarına tiykarlanadı hám de olardıń sub'ekt hám qánige retinde
basqıshpa-basqısh, úzliksiz óz-ózin jetilistiriwi hám óz-ózin qáliplestiriwi
ushın sharayat jaratadı. Pedagogikalıq dóretiwshiliktiń rawajlanıwı túrme-túr qábiletlerdiń
sawleleniwi menen baylanıslı.
Pedagogikalıq akmeologiya - bul oqıtıwshı jumısındaǵı professionallıqqa hám kompetensiyaga
erisiw jolları haqqındaǵı pán[2 24-b].
Zamanagóy kásip-óner tálimi sistemasındaǵı akmeologik jantasıw kásiplik motivatsiya,
dóretiwshilik potencialdı ámelge asıriwdi xoshametlew, oqıtıwshınıń kásiplik iskerliginde
tabısqa erisiw ushın jeke resursların anıqlaw hám ónimli paydalanıwdı
bekkemlanishni támiyinlewden ibarat.
Pedagogikalıq akmeologiya konsepsiyasın qáliplestiriw ushın tómendegi strukturalıq
bólimlerge tıykarlanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
• individuallıqtıń akmeologik konsepsiyası ;
• Pedagogikalıq uqıptıń akmeologik konsepsiyası ;
• den sawlıqtı saqlawdıń akmeologik konsepsiyası ;
• ámeliy qurallar ;
• akmeologik járdem;
• akmeologik máslahát.

Awdarma bot, [22.05.2023 9:04]

Individuallıq - bul ózlik, ózlik, iskerlik sub'ekti hám ayriqsha qásiyetlerin
óz ishine alǵan insaniyat rawajlanıwınıń eń joqarı ideal basqıshı bolıp tabıladı.
Insan ushın ayriqsha individuallıǵın, ayriqshalıǵın kásiplik iskerlikte ańlap etiw
zárúrli bolıp tabıladı, sebebi ol ushın bul onıń haqıyqıy, kem ushraytuǵın, universal, ajıralmaytuǵın, sub'ektlerdiń
haqıyqıy jaǵdayına jaqınlasıw bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq uqıptı pedagogikalıq uqıptıń basqa belgileri menen birgelikte kórip
shıǵıw múmkin (pedagogikalıq kórkem óner, kásiplik uqıp hám oqıtıwshınıń jeke
qásiyetleri).
Pedagogikalıq jetiliskenlik - bul oqıtıwshı bolıwǵa ılayıqlıq jáne onıń individuallıǵı
potencialınıń maqsetke muwapıqlıǵı, sonıń menen birge, " acme" ga erisiw ushın shárti bolıp tabıladı.
Insan salamatlıǵı soǵan qaratıladıki, insan potensialı ulıwmalastırılǵan principke
tiykarlanǵan (individuallıq, ózlik, iskerlik sub'ekti, individuallıq ). Insan salamatlıǵın
akmeologik túsiniw onı tálim hám tálim menen birlestiradi. Usınıń menen birge, ol den sawlıqtıń
qásiyetlerine biologiyalıq, psixologiyalıq, pedagogikalıq hám medicinalıq tárepler birlestirilgen,
Den sawlıqtı saqlawdıń akmeologik konsepsiyası onıń konstruktivligi hám dinamiz:
fizikalıq, intellektual, etikalıq hám basqa dárejelerde den sawlıqtı saqlaw hám bekkemlewdi
názerde tutadı.
Ámeliy qurallar akmeologik proektlestiriw, qollap-quwatlaw hám máslahát beriw
usılların óz ishine aladı. Akmeologik joybar individual jumıs ushın isletiledi, turmıs
strategiyasın, turpayın yamasa kásiplik rawajlanıwın anıqlaw menen baylanıslı.
Akmeologik járdem hár qıylı shólkemlestirilgen hám pedagogikalıq ilajlarǵa xizmet kórsetiwde
qollanıladı.

Awdarma bot, [22.05.2023 9:04]

Akmeologik máslahát - bul oqıtıwshılar menen ózleriniń kásiplik xızmetleri,
pedagogikalıq dárejelerine erisiwde járdem beriw menen baylanıslı individual jumıs. “Men”
konsepsiyasın ózlestiriw, qáliplestiriw hám ámelge asırıw hám basqalar [2 49 -b].
Akmeologiya kózqarasınan professionallıq - bul " akme" tárep háreket etetuǵın
ózin ózi rawajlanıp atırǵan shaxstıń ózgesheligi yamasa kásip degi uqıptıń eń joqarı
shıńı. Akmeologiya pán retinde qánigeni kásipte hám ulıwma turmısda
rawajlandırıwdıń tiykarǵı jantasıwların, sonıń menen birge, shaxstı jetilistiriw hám ózin
rawajlandırıwdıń tabıslı bolıwın, onıń ózin ózi ańǵarıwınıń tolıqlıǵın belgileytuǵın

Awdarma bot, [22.05.2023 9:05]

Faktorlar, sharayatlar, mexanizmlerdi úyrenedi.
Pedagogikalıq akmeologiyaning oraylıq túsiniklerinen biri bul oqıtıwshınıń
kásiplik uqıpı túsinigi. Bul oqıtıwshı shaxsınıń ajıralmaytuǵın xarakteristikası retinde
túsiniledi, ol kásiplik iskerliginiń bir neshe túrlerine iyelik qılıwdı hám studentlerde
oqıtıw hám tárbiyalawda kásiplik pedagogikalıq mashqalalardi nátiyjeli sheshiwdi
támiyinleytuǵın oqıtıwshında kásiplik zárúrli psixologiyalıq pazıyletlerdiń bar ekenligin názerde
tutadı [2 51-b].
A. K. Markova [3 156 -b]dıń pikirine kóre oqıtıwshınıń kásiplik uqıpı bolıwı
kerek, bul bir qatar kriteryalarǵa juwap beredi, atap aytqanda :
1. ob'ektiv kriteryalar : pedagogikalıq iskerlik natiyjeliligi (onıń tiykarǵı túrleri -
oqıtıw, rawajlandırıw, tárbiyalaw, sonıń menen birge oqıtıwshı iskerligindegi járdemshi -
diagnostika, ońlaw, máslahát, shólkemlestirilgen hám basqarıw, óz-ózin tárbiyalaw hám
basqalar );
2. sub'ektiv kriteryalar : turaqlı pedagogikalıq jónelis (kásipte qalıwdı qálew),
oqıtıwshı kásipiniń qádiriyat baǵdarların ańǵarıw, qánige retinde ózine salıstırǵanda
unamlı munasábet, isten qaniqish;
3.protsessual kriteryaları : oqıtıwshı tárepinen óz jumısında social maqul túsetuǵın,
adamgershilik jóneltirilgen usıl hám texnologiyalardan paydalanıw ;
4. islew kriteryaları : pedagogikada tabıs jámiyet talap etetuǵın miynet nátiyjeleri
(tıńlawshılardıń jeke qásiyetlerin qáliplestiriw, olardıń tez ózgeriwshen
jámiyette turmısqa tayınlıǵın támiyinlew)

Awdarma bot, [22.05.2023 9:05]

Oqıtıwshılardıń joqarı ilmiy tájriybesine erisiw ushın tuwrısıda, pedagogikalıq iskerlik
talaplarına juwap beretuǵın hám bul iskerlikti ózlestiriwde tabıstı
belgileytuǵın oqıtıwshı shaxsınıń individual psixologiyalıq qásiyetleriniń ulıwmalıǵın
anıqlaytuǵın arnawlı pedagogikalıq qábiletlerge ıyelew zárúr.
Juwmaq ornında sonı aytıw múmkin, tuwrısıda, arnawlı pedagogikalıq qábiletler
adamdıń ulıwma qábiletleri menen bekkem baylanıslı bolıp, olar bilimlerdi
ózlestiriw hám pedagogikalıq uqıplardı ámelge asırıwda salıstırǵanda ańsatlıq hám
nátiyjelililikti támiyinleydi.
Pedagogikalıq qábiletler hám pedagogikalıq uqıplardıń parqı sonda, pedagogikalıq
qábiletler - bul ózlik qásiyetleri, pedagogikalıq uqıp bolsa - shaxs tárepinen joqarı
dárejede ámelge asırilatuǵın pedagogikalıq iskerliginiń bólek háreketleri.
Biziń pikirimizcha pedagogikalıq akmeologiya - pedagogdıń miynet iskerliginde
professionallıqqa erisiwdiń jolları haqqındaǵı fan bolıp tabıladı. Onıń mánisi pedagog
tárepinen basqa kisiler shaxsın quram taptırıwǵa adamgershilikli jóneltirilgen joqarı
dárejedegi professionallıqqa erisiw jolların anıqlawdan ibarat esaplanadi.
Shaxs kámalıdiń barlıq tárepleri: fizikalıq, intellektual, jeke, iskerlik sub'ekti retinde
jetiklik bir-biri menen baylanıslı, biraq insan bir waqtıniń ózinde barlıq shıńlarǵa chiqa
almaydı. Tuwrısıda, insan rawajlanıwı ol úlken yamasa kishi jámiyetlerdiń aǵzası retinde
háreket etkende hám, álbette, bul jaǵdaylarǵa juwap retinde óz háreketlerinen kelip
shıǵıs ayriqsha jaǵdaylarǵa kóp tárepten baylanıslı.
Sol munasábet menen, akmeologiya insannıń ómiriniń hár bir basqıshında rawajlanıw
qásiyetlerin anıqlaw menen baylanıslı qıyın mashqalalardi sheshiw ushın pedagogika
menen bekkem baylanıslı. Pedagogdıń kásiplik uqıp dárejesi onıń pedagogikalıq
jumıstıń joqarı kórsetkishleri tárepke háreketiniń basqıshların ańlatadı :
• kásipti iyelew dárejesi, oǵan iykemlesiw, oqıtıwshı tárepinen baslanǵısh
normalarni, zárúr texnika, texnologiyalardı ózlestiriw;
• pedagogikalıq uqıp dárejesi, kásipte tóplanǵan aldıńǵı pedagogikalıq tájiriybediń eń
jaqsı úlgilerin jaqsı dárejede ámelge asırıw ; Kásip-óner boyınsha ámeldegi

Awdarma bot, [22.05.2023 9:06]

Bolǵan tıńlawshılarǵa individual jaqınlaw usılların, bilimlerdi uzatıw usılların
iyelew; studentlerge jóneltirilgen tálimdi ámelge asırıw hám hk.;
• oqıtıwshınıń kásip-óner boyınsha ózin ózi ańǵarıw dárejesi, sanasın oqıtıwshılıq
kásipiniń shaxsın rawajlandırıw, kásip járdeminde ózin rawajlandırıw, unamlı pazıyletlerin
sanalı túrde bekkemlew hám unamsız qásiyetlerin yumshatish, individual iskerlik
usılın bekkemlew múmkinshilikleri;
• oqıtıwshınıń dóretiwshilik dárejesi, jeke dóretiwshilik úles arqalı óz kásipiniń
pedagogikalıq tájiriybesin bayıtıw, avtorlıq usınısların kirgiziw hám oqıtıwdıń jańa
usılların jaratıw ;

Awdarma bot, [22.05.2023 9:06]

1. Xoliqov A. A. Joqarı tálim mákemelerinde bolajaq oqıtıwshılar pedagogikalıq
sheberligin rawajlandırıw.- Tashkent, 2015 y. 9 -b.
2. Pedagogicheskaya akmeologiya: kollektivnaya monografiya / pod. red. O. B.
Akimovoy; FGAOU VPO «Ros.gos.prof.-ped. un-t». Yekaterinburg, 2012. 24-55
s.
3. Markova A. K. Psixologiya professionalizma / A. K. Markova. Moskva :
Mejdunarodniy gumanitarniy fond «Znanie», 1996. 256 s