Axborot tizimlarining turlarini misollar orqali batafsil izohlang

Yagona identifikatsiya tizimi ID.UZ dan ro`yxatdan o`tib, ma`lumotnoma oling.

4. 
   Iqtisodiy axborotni boshqarish tizimi ostida nima tushuniladi?
   

Iqtisodiy axborotlarning turlari. Iqtisodiy axborotlarni quyidagiasosiy belgilariga qarab ajratish qabul qilingan:— boshqarish funksiyasiga ko‘ra;— paydo bo‘lish joyiga (boshqarish darajasiga) ko‘ra.Boshqarish funksiyasiga ko‘ra iqtisodiy axborotlar rejali-hisob,me’yoriy-ma’lumotnomali, statistik-hisobot axborotlariga bo‘linadi.Rejali (direktiv) axborotlar ma’lum bir davrga (kun, hafta, oy,yil va hokazo) rejalashtirilayotgan va nazorat qilinadigan biznes rejaning ko‘rsatkichlaridan iborat direktiv qiymatlarni o‘z ichiga oladi.Masalan, ishlab chiqarilayotgan mahsulot va uning qiymati, mahsulotgatalab va undan olinadigan foydani rejalashtirish.Hisob axboroti ma’lum bir davrda rejalashtirilgan ko‘rsatkichlarniamaldagi qiymatini aks ettiradi. Bu axborot asosida rejali-axborotlargatuzatishlar kiritilishi, tashkilot faoliyati tahlil qilinishi, uni yanadasamaraliroq boshqarish to‘g‘risida qarorlar qabul qilinishi mumkin.Hisob axboroti sifatida natural (tezkor) hisob, buxgalteriya hisobi,moliyaviy hisob ishtirok etadi.Masalan, quyidagilar hisob axboroti sanaladi: ishchining smenadatayyorlagan ma’lum bir turdagi detallar soni (tezkor hisob), ishchiningtayyorlagan detallariga to‘lanadigan maoshi (buxgalteriya hisobi),tayyorlangan mahsulotning haqiqiy bahosi (moliyaviy hisob).Me’yoriy-ma’lumotnomali axborotlar ishlab chiqarish jarayonlari vamunosabatlari bilan bog‘liq turli ma’lumotnomali va me’yoriy ma’lu-motlarni o‘z ichiga oladi. Bu eng katta hajmli va turli xil axborotdir.Tashkilot faoliyatida aylanadigan axborotlarning 50—60%ini me’yoriy-ma’lumotnomali axborotlar tashkil qilinishini aytishning o‘zi kifoyadir.Me’yoriy-ma’lumotnomali axborotlar sifatida quyidagilar xizmatqilishi mumkin: detallar, bo‘g‘inlar va butun mahsulotlar ishlabchiqish me’yorlari; baholash me’yorlari (baholash, tarif, baho);mahsulot ta’minotchilari va iste’molchilari bo‘yicha ma’lumotlar.Statistik-hisobot axborotlari yuqori boshqaruv tizimlari, davlatstatistik organlari, soliq inspeksiyasi va shu kabilar uchun tashkilotninghaqiqiy faoliyati natijalarini aks ettiradi. Masalan, tashkilot faoliyatihaqida yillik buxgalteriya hisoboti.Iqtisodiy axborotlar boshqarish darajasiga (paydo bo‘lish joyiga)ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi: kelayotgan va chiqayotgan axborotlar.Kelayotgan axborotlar — bu tashkilotga (tuzilma bo‘limlariga)tashqaridan kelayotgan iqtisodiy va boshqaruv funksiyalari hamdamasalalari uchun dastlabki oqimda ishlatiladigan axborotlardir.Chiqayotgan axborotlar — bu bir boshqaruv tizimidan boshqasigauzatilayotgan axborotlardir.Bir axborot ayni vaqtning o‘zida undan foydalanuvchilar uchunkelayotgan axborot, uni ishlab chiqarganlar uchun esa chiqayotganaxborot bo‘ladi. Bunda axborotlar quyidagi shakllarda tasvirlanadi:alfavit-raqamli (matnli) — alfavitlar, raqamlar va maxsus belgilardaniborat va grafikli — grafiklar, sxemalar, rasmlar. Axborotlarni fiziktashuvchilari — qog‘oz, magnit disklari, ekrandagi tasvirlar.

Ma`lumotlar bazasini loyihalashtirish jarayoni ikki bosqichga bo`linadi: MB mantiqiy tuzilishini tashkil qilish va tashuvchilarda MBni hosil qilish.

MB ning mantiqiy tuzilishi - ob`еktga tеgishli bo`lgan axborotlarning MB da joylanishini ifodalaydi. Hosil bo`lgan MB ning mantiqiy bog`lanish modеli birinchi bosqichning natijasi hisoblanadi. Bu modеlda uch turdagi axborot ifodalanadi: ob`еkt to`g`risidagi xabarlar, ularning xususiyati va o`zaro munosabatlari. Har bir ob`еkt modеlda yozuv turlari orqali ko`rsatiladi. Ularning xususiyatlari yozuv maydonlari orqali ifodalanadi, munosabatlar esa - yozuv va maydon turlari o`rtasidagi aloqalar yordamida tasvirlanadi. Bunday modеl EHM, opеratsion tizim, MBBT ning mohiyatiga bog`liq bo`lmaydi, ya`ni axborotning ma`nosiga bog`liq bo`lmagan holda ularni ifodalash usuli va aloqasini ta`minlaydi.

Hozirgi kunda mantiqiy modеllarning pog`onali, tarmoqli va rеlyatsion turlaridan foydalanilmoqda. Shaxsiy EHM larning paydo bo`lishi rеlyatsion modеllarning kеng tarqalishiga sababchi bo`ldi.