Axborot uzatish tizimi va har bir qismini vazifalari

Axborot uzatish tizimi va har bir qismini vazifalari

Axborot manbai bilan aniq xabarlar to’plami bog’langan. Uning muammosi ba’zi bir xabarlarni mumkin bo’lgan generatsiyasi to’plamidan bitta xabarni tasodifiy tanlashdan iborat. Qanday aniq xabar bo’lishi juda bo’lmasa kimga u belgilanishi oldindan ma’lum emas. Faqat ma’lumki xabar birorta to’plamga belgilangan. Xabar turli turda bo’ladi:

-simvollar foydalanuvchi to’plami;
-vaqtning detirmirlangan foydalanuvchi to’plami;
-ba’zi–bir uzluksiz fizik kattalikning cheksiz qiymati to’plami.


Xabar turlari

Xabar diskretli yoki uzluksiz bo’lishi mumkin. Agar mumkin bo’lgan qiymatlarning foydalanuvchi to’plamiga ta’lukli bo’lsa xabar diskretli deyiladi.

Cheksiz to’plamdan tanlangan xabar esa uzluksiz deyiladi.
Uzatgich xabarni uzatiladigan signalga o’zgartiradi. Uzatgichning kirishidan har bir mumkin bo’lgan xabar chiqishida signalning mumkin bo’lgan qiymatining bittasiga qat’ian belgilangan qoida bo’yicha o’zgartiriladi. Xabarni signalga o’zgartirish qoidasi xabar va signal turiga bog’liqlikda turlicha bo’ladi. Masalan: modulyatsiya, kodlash manipulyatsiya.
Transport yoki telekommunikatsiya tarmog’i aloqa liniyalaridan uzatish tarmog’i va kommutatsiya tugunidan iborat.


Aloqa liniya turlari. Aloqa kanallari

Aloqa liniyalari o’zi bo’yicha signalni uzatuvchi fizik muxitdir. Aloqa liniyasining bittasi bitta yoki bir necha ko’p kanalli aloqalarini amalga oshirish uchun bir vaqtda xizmat qilishi mumkin. Ma’lumotlarni uzatish muxitiga bog’liq ravishda quyidagi aloqa liniyalari farqlanadi:

-simli (xavodan o’tgan);
-kabelli va yo’ldoshli aloqa radio kanallari;
-infraqizil nurlar.
Simli (xavodan o’tgan)aloqa liniyalari ustunlar orasida va xavoda osilib turgan xech qanday izolyatsiyasi yoki ekranlashtiruvchi o’rami yo’q simlarni o’zida namoyon qiladi.
Bu aloqa liniyalari bo’yicha telefon va telegraf signallari uzatiladi. Lekin boshqa imkoniyat bo’lmaganda kompyuter ma’lumotlarini uzatishda ishlatiladi. Tezligi va buzilishlarga xalaqitbardoshligi past.
Kabelli liniyalar etarli murakkab konstruktsiyaga ega. Kabel bir necha qatlam izolyatsiyaga yani elektrik, elektromagnit, mexanik iqlimga ega bo’lib, ular ichida joylashgan o’tkazuvchidan iborat. Kabel bundan tashqari o’ziga turli qurilmalarni tezlik bilan ulashni bajarishga yo’l beruvchi raz’yomlar kiritilgan bo’lishi mumkin.

Telekommunikatsiya tarmoqlari tizimlarida kabelning uchta asosiy turi ishlatiladi:

-mis simlarni jufti buralib aylantirilishi asosidagi kabellar;
-mis tomirli(jila) koaksial kabellar;
-optik tolali kabellar.
Buralib aylantirilgan juft simlar vitaya juftlik(twistedPair) deyiladi. U ikki variantda tayyorlanadi: ekranlangan (STP-shied ded Twisted Pair) va ekranlanmagan (UTP-Unshielded Twisted Pair).
Koaksial kabel (coaxial) simmetrik bo’lmagan konstruktsiyaga ega va ichi mis simdan izolyatsiyadan va oplyotka o’ramidan iborat. U lokal, global tarmoqlar va kabelli televidenieda ishlatiladi.
Optik-tolali kabel (optical fibir) ingichka (5....60 mikron) tolalardan tashkil topgan. Tolalar bo’yicha nurli signallar tarqatiladi. Bu sifatliroq kabel turi bo’lib, u juda yuqori tezlik bilan (10G bit/c gacha va undan yuqori) ma’lumotlarni uzatishni va tashqi buzilishlardan ma’lumotlarni ximoyasini ta’minlaydi.
Erdagi va yo’ldoshli aloqa radiokanallari radio to’lqinlarning uzatgichi va qabul qilgichi yordamida hosil qilinadi. Radiokanallarni ko’p turlari mavjud. Ular ishlatilayotgan chastotali diapazoni, aloqani uzoqligi (masofasi) bilan farqlanadilar. Misol uchun: qiska, o’rta, uzun to’lqinlar diapazonlari, ularda signalni modulyatsiya usuli ishlatilgan turi bo’yicha amplitudali modulyatsiya diapozoni (AM – amplitude modulation) deb ham atalishi mumkin. Radiokanallar uzoq masofaga aloqani ta’minlaydi, lekin ma’lumotlar uzatish tezligi yuqori emas. Tezliroq kanal bo’lib ultra qisqa to’lqin diapozonida ishlovchi hisoblanadi. Ularga chastotali modulyatsiya (FM – frequency modulation) xarakterlidir. Yana juda yuqori chastota diapozoni kiradi (JYuCh yoki mikrowaves) kanallari kiradi. JYuCh diapazoni (4 GGts dan iborat)da signallar endi erni ionosferasi bilan aks ettirilmaydi va doim aloqa uchun uzatkich va qabul qilgich orasida to’g’ri ko’rish borligi kerak. Shuning uchun bu chastotalarni bu shartlar bajariladigan yoki yo’ldoshli kanallar, yoki radio releli kanallarida ishlatadilar.