Ay-Jerdiń tábiyiy joldasi. Quyash hám Ay tutılıwı

Ay tutılıwı — Ay júzesine Jer sayası túskende júz beretuǵın hádiyse. Bul hádiyse Quyash, Jer hám Aynıń bir-birlerine salıstırǵanda iyelegen jaǵdaylarına baylanıslı. Ay Jerdegi gúzetshine salıstırǵanda Quyashqa keri tárepte (yaǵnıy to'linoy waqtına jaqın ) bolsa — Ay tutılıwı, Quyash tárepte (jańa ay waqtına jaqın ) bolsa, Quyash tutılıwı júz beredi. Ay menen Quyashdıń ko'rinma diametri shama menen ese. Ay Jerden eń uzaqlasqanda 29'30", Jerge bawırlaslashganda 33' 30" múyesh astında kórinedi. Jer Quyashdan eń uzaqlasqanda Quyash gárdishi ZG 20", Quyashqa bawırlaslashganda bolsa 32' 30" múyesh astında kórinedi. Sonday eken, Quyash tutılıwı waqtında, tutılıw oraylıq bolsa, Quyash diskın Ay tolıq to'sib qalıwı múmkin.
Ay hár 29, 53 kúnde Jer átirapın Quyashqa salıstırǵanda tolıq bir ret aylanıp, Quyash hám keri tárepte bir retten boladı. Biraq Aynıń orbita tegisligi Jerdiń Quyash átirapında aylanıwı orbita (ekliptika) tegisligi menen ústpe-úst tushmay, ol menen 5°, 09' múyesh shólkemleskenligi sebepli, Ay tutılıwı hár ayda júz bermeydi. Aynıń jańaoy hám to'linoy fazaları Jer hám de Quyashnı birlestiruvchi tuwrı sızıqtan joqarıda yamasa tómende júz boladı. Ay orbitasining ekliptika tegisligi menen kesilisiw noqatları shıǵıw hám túsiw túyinleri dep ataladı. Eki izbe-iz kelgen jańaoy (yamasa to'linoy) arasında ótken waqıt 29, 53 kún bolıp, bul dáwirde Quyash ekliptika boylap 29° ga jıljıydı hám Quyash túyinlerden ótiw waqtında bir ret, geyde eki ret Quyash tutılıwı júz beredi. Ay tutılıwı júz bermasligi da múmkin. Quyash tutılıwları izbe-iz eki ret tutılıw shegaralarında júz bersa, Ay tutılıwı gúzetiliwi shárt. Sonday eken, tutılıw hádiysesi guruqli tárzde júz beredi. Gruppada eń keminde bir Quyash tutılıwı, kópi menen ush Quyash — Ay — Quyash tutılıwları júz beredi. Jılına 4—5-ret Quyash tutılıwı, 2—3-ret Ay tutılıwı júz beredi. Quyash tutılıwı hám Ay tutılıwı izbe-izligi 18, 6 jıllıq dáwir menen tákirarlanıp turadı. Ay tutılıwı Jerde Ay kórinip turǵan barlıq noqatlarda baqlanadı. Aynıń tolıq tutılıwı 2 saatsha dawam etedi.

• 
  Tiykargi sabaqlıq ham oqiw qollanbalari
  
• 
  1. Vaxobov X, Abdunazarov O’, Zaynutdinov, Yusupov R., Umumiy yer bilimi. “Sharq” T. 2005. 256 b.
  
• 
  2. Iskenderov.A, Uzakbaev.K., Ulıwma Jer bilimi Tashkent-2019
  
• 
  3.Iskenderov A. , Uzaqbaev Q , “Ulıwma Jer bilimi” Páninen ámeliy hám labaratoriya jumısların orınlaw boyınsha oqıw-Metodikalıq qollanba.
  
• 
  Qosımshа ádebiyatlаr
  
• 
  1. Геренчук К.И., Боков В.А., Черванов И.Г. Общее землеведение. М. Высшая школа. 1995, 256с.
  
• 
  2. Мильков Ф.Н. Общее землеведение. М. Высшая школа. 1990, 257с.
  
• 
  3. Kalеsnik S.V. Umumiy yer bilimi. qisqacha kursi. T. O’qituvchi, 1966.
  
• 
  4. Nеklyukova N. P. Umumiy yer bilimi. Amaliy mashg’ulotlar. T. O’qituvchi, 1961. 15
  
• 
  5. Shubaеv P.P. Umumiy yer bilimi. T. O’qituvchi 1975
  
• 
  6. Судакова С.С. Общее землеведение.. М. «Недра», 1987
  
• 
  Elеktrоn tálim rеsurslаrı
  
• 
  1. www. tdpu. uz
  
• 
  2. www. pedagog. uz
  
• 
  3. www. Ziyonet. uz