Ayiruv organlarining yosh hususiyatlari

Adabiyotlar:

1. 
   Narziyev D.X., T.: “Mexnat”1986
   
2. 
   Kodirov E. “Gistologiya” T.: “O’qituvchi” 1994
   
3. 
   Alimov D.A. Gistologiya va Embriologiya. T. “O’qituvchi”
   
4. 
   Vrakin V.F. “Morfologiya selskoxozyaystvennix jivotnix” M.: “Kolos” 1984.
   
5. 
   Sidorova M.V. M.: VO “Agropromizdat” 1991
   
6. 
   Akayevskiy A.I. Anatomiya domashnix jivotnix M.: “Kolos” 1975
   
7. 
   Sidorova M.V. Davidova Praktikum po anatomi s osnovami gistologii L.: “Selxozizdat” 1985
   

Tirik organizm ichki mo`hit barkarorligini saqlash uchun organizmga kirga oziqa moddalar, suv, xavo va boshqa moddalarning almashinish qoldiklarini tashqi muhitta chiqarib turishi shart. Chunki moddalar almashinuvi qoldiqlari siydikni, siydik kislota, kreotinin va shunga uxshash moddalar mikdori qonda ortib ketsa organizm zaxarlanadi.

Organizmga dori sifatida yoki boshqa vaziyatda kiritilgan yot moddalar tashqari, organizm ichki mo`xiti muvozanatini saqlash uchun kerakli moddalari chiqarishi ham shart.
Organizmdan tashqariga ajraluvchi chiqindi moddalarni ekskrentlar ataladi. Ajratuvchi organlarni ekskretor deyiladi. Ekskretor organlarga naf yo`li, teri, ichak yo`li va buyrak kiradi.
O`pka orqali karbonat angidrid, qisman suv, efir, xloroform va eng o`ychuvchi gazlar ajraladi.
Teri orqali qisman suv, tuzlar, mikroelementlar, azot almashini qoldiklari va siydikchil moddalar ajraladi.
Hazm yo`li orqali esa hazm bo`lmagan oziqa moddalar qoldiklari, og`ir met to`zlari, qisman suv, ba`zi dorilarning va organik buyoqlarning qoldiklar ajraladi.
Bo`yrak orqali esa organizmdan ortiqcha suv, to`zlar, mineral moddalar tuqima va hujayralarda modda almashinish qoldiklari, siydik kislota, mochevina, kreotinin va iste`mol qilingan dori qoldiklari ajraladi.
Bo`yrak faoliyati faqat qoldik moddalarni tashqariga chiqarib tashlash iborat emas. Bundan tashqari bir necha xayotiy muhim vazifalarni bajari ishtirok etadi:

1. 
   Qon va boshqa ichki muhit suyuqliklarining hajm muvozanagini saqlash.
   
2. 
   Bu suyukliklarni osmatik muvozanatini saqlashda.
   
3. 
   Kislota – asos muvozanatini saqlashda.
   
4. 
   Qonda mikdori ortib ketgan organik moddalarning ortiqchasini chiarib tashlashda.
   
5. 
   Oqsil, yog` va uglevodlar almashinuvida.
   
6. 
   Qon bosimi, eritrositlarning hosil bo`lishi, qonning ivishi va boshqa jarayonlarda ishtiroq etadi.
   

Buyrak bolalarda kattalardagiga qaraganda pastrokda to`radi, shunda ham ung buyrak chap buyrakka karaganda sal pastrokka joylashgan.
Buyrak to`zilishiga kura loviyaga uhshaydi. Buyrak kesib ko`riladigan bo`lsa, unda ikki qavat borligi kuzga tashlanadi: tashqi – pustolok qavati va ichki – miya ( magiz ) qavati borligi kuzga tashlanadi. Buyrak strukturasi nefronlar deb ataladngan juda mayda, mikroskop to`zilishiga ega bo`lgan. Siydik hosil bo`lishida mustakil katnashuvchi murakkab to`zilmalardan nborat.
Nefron buyrak to`zilishining funksional birligi bo`lib, bir necha kismlardan iborat bo`ladi.
Buyrakning pust qavatida Shumlyanskiy kapsulasi bo`ladi. Bu kapsula ko`shalok devorli nixoyatda kichik ( mikroskopik ) kosachadan iborat. Kosacha devorlari bir qavat xujayralardan to`zilgan. Kapsulardan kanalcha boshlanadi, bu kanalcha buralib – buralib magiz qavatiga to`shadi. Kanalchaning ana shu kismi birlamcha buralma kanalcha deyiladi. Buyrakning pust qavatida tug`rilanib, Genli qovuzlogini hosil qiladi, sungra magiz qavatidan yana pust qavatiga qaytadi. Pust qavatida yana kanalcha buralib – buralib ikkilamcha burama kanalchani hosil qiladi, bu kanalcha chiqarish yuliga quyiladi. Chikarish yullari pust va magiz qavatlari orqali o;tib, buyrak jomlariga yigiladi. Buyrak jomlari esa siydik yullariga siydik yullari esa qovukka quyiladi.
Shumlyanskiy kapsulasiga arterial tomircha qiradi, qon kelturuvchi tomircha deb ataladigan bu tomir kapsula bushligida kapilyarlarga bo`linib. Malpigiy koptokchasini hosil qiladi. Malpigiy koptokchasida bosim ortiqrok bo`ladi. Shuning natijasida, qon tarkibidagi suv, mineral to`zlar, ayrim oksil birikmalari kapsula devoridan silqib o`tadi. Bu jarayonni filtirlanish jarayonni deyiladi. Filtirlanish natijasida hosil bo`lgan suyuklikni dastlabki siydik deyiladi.

Adabiyotlar:

1.