Aynan ana shu talablar, eng avvalo, bo‘lg‘usi mutaxassislarning madaniyat nazariyasi va tarixiga oid bilimlar bilan tanish bo‘lishlarini talab qilmoqda

Foydalaniladigan adabiyotlar:
1.Abdullayev N. San’at tarixi.
2.Abdurahmonov M., N.Rahmonov. Madaniyatshunoslik. О‘quv qо‘llanma. 2011 yil.
3.Istoriya Zarubejnogo teatra. M.Prosvesheniye.1971.
4.Yо‘ldoshev S., va boshqalar. Yangi va eng yangi davr G‘arbiy Yevropa falsafasi. Toshkent. Sharq. 2002 yil.
5. Sulaymonova F. Shekspir О‘zbekistonda. – T.: Fan, 1978.
6. Shekspir. Tanlangan asarlar. Besh jildlik. 1-jild. – T., 2008.
7.Ergashev SH.Qadimgi sivilizatsiyalar. Toshkent. O”ZBEKISTON/ 2016 yil,
8.Qayumov O.Chet el adabiyoti tarixi. Toshkent. О‘qituvchi. 1987 yil.

Nazorat uchun savollar.
1.XV asr oxiriga kelib G‘arbiy Yevropaliklar tafakkurida qanday о‘zgarishlar vujudga keldi?
2.Uyg‘onish davrining boshqa davrlardan qaydan farqli jihatlari mavjud?
3.“Uyg‘onish” davrlari madaniyatiga xos bо‘lgan umum mushtarak tomonlari qaysi jihatlari bilan farqlanib turadi?
4.Uyg‘onish davrining buyuk mutafakkirlari asosiy e’tiborlarini nimalarga qaratganlar?
5.Renessans atamasini birinchi marta kim tomonidan muomalaga kiritgan va nimani nazarda tutgan?
6.Uyg‘onish davri madaniyatining vatani Italiyada jamiyat hayotida nimalar о‘zgara boshlagan?
7.Uyg‘onish davri boshqa darlar madaniyatidan nimasi bilan farqlanib turadi?
8.Uyg‘onish davri iutafakkirari nima uchun e’tiborlarini gumanizmga qaratadilar?
9.Uyg‘onish davrida qanday faoliyatga erkinlik huquqi berildi?
10.Yevropa Uyg‘onish davri adabiyotida qaysi mavzu erkin ijod mavzusiga aylandi?
11.Dantening “Ilohiy komediya”si nima maqsadda yozilgan?
12.Uyg‘onish davriga kelib san’atning qaysi sohalarida tub о‘zgarishlar sodir bо‘la boshladi?


24-mavzu. XVII-XIX asrlar Yevropa xalqlari madaniyati va
san’ati. (2-soat)
Reja:
1.Yevropa ma’rifatparvarlik harakati va uning Yevropa xalqlari madaniy taraqqiyotidagi о‘rni.
2.Ilm-fan taraqqiyoti va uning sanoat ishlab chiqarishiga kо‘rsatgan
ta’siri.
3.XVII-XIX asrlar Yevropa arxitekturasi uslublari.
4.XVII-XIX asrlar Yevropa xalqlari san’ati.
XVII asrga kelib barcha ilmiy tafakkur egalarining intilishlari va qiziqishlari, iqtidorli va salohiyati ijtimoiy tuzum muammolarini о‘rganishga emas, balki tabiat hodislarini, uning qonuniyatlari va о‘zaro munosabatlari masalasini о‘rganishga qaratildi. Galilio Galiliy, Frensis Bekon, Rene Dekart va ayniqsa, Isaak Nyutonlarning ilmiy dunyoqarashning shakllanishiga yordam bergan kashfiyotlari Yevropa ma’naviy hayotiga kuchli ta’sir kо‘rsatadi. Ularning kashfiyotlari keng jamoatchilikning diqqatini о‘ziga tortadi. Turli xil tortishuvlar, yangidan-yangi farazlar, tushuncha va tasavvurlarni vujudga keltiradi.
XVII asr oxirida tabiiy fanlar, shu jumladan mamematikaning rivojlanishi tabiat va uning qonuniyatlari tо‘g‘risidagi materialistik dunyoqarashning shakllanishiga olib keladi. Mazkur dunyoqarashning shakllanishiga Galileyning ilmiy mexanikaga asoslangan kashfiyotlari va Isaak Nyutonning ,,Natur filosofiyaning matematik asoslari” nomli asari kuchli ta’sir kо‘rsatadi. Tajribada orttirilgan bilimgina haqiqatga erishishning birdan-bir yо‘li ekanligini asoslab berdi. Fransuz filosofi R.Dekart esa tabiatshunoslik fanlari, shu jumladan, matematika fanini о‘rganish va rivojlantirish orqali aql-idrok, mantiqiy tafakkur obyektiv voqelikni bilishda muhim rol о‘ynashini, naturfilosof sifatida esa olamning tuzilishining mexanik-materialistik konsensiyasi (tushunchalar) sistemasini ilgari suradi.
I. Nyuton va nemis olimi, filosofi Leybnitslarning differensial va integral hisoblashni kashf etishlari matematika fanining yanada rivojlanishiga olib keladi.
Yevropa ilmiy tafakkuri taraqqiyotiga XVII asrning ikkinchi yarmidan boshlab faoliyat kо‘rsata boshlagan tabiat hodisalarining mohiyatini о‘rganishda ilmiy bilish metodiga asoslangan nazariyasi tarafdorlari muhim hissa qо‘shadilar. Ular ilmiy metod asoslari asosida falsafa, fizika, matematika, mexanika, fiziologiya kabi fanlarni rivojlantira-dilar. Mazkur metod asoschilaridan biri, fransuz filosofi, matematigi, fizik va fiziologi R.Dekard (1596-1650) Kosmogoniyada fan uchun yangilik bо‘lgan Quyosh sistemasining tabiiy rivojlanishi g‘oyasini yanada rivojlan-tiradi. Kosmik material zarralarining uyurmali harakatini olamning tuzilishiga va osmon jismlarining kelib chiqishiga sabab bо‘lgan, deb hisoblaydi va mazkur harakatni harakatning asosiy kо‘rinishi, deb ta’kid-laydi. Uning bu farazi keyinchalik tabiatni dialektik tushunishga yordam beradi. Uning falsafiy qarashlarida dialektik qarashlar ham yaqqol kо‘zga tashlanib turadi. Dekartning fikricha, harakatning asosiy sababchisi-xudodir. Materiyaning harakat va tinch holatda turishini xudo yaratgan. Xudo materiyada harakat va osoyishtalikning ayni bir miqdorini saqlab turadi. Uning inson haqidagi ta’limotida ham dualistik qarashlar sezilib turadi. Uning fikricha, jonning mohiyati tafakkurdadir.
Fransuz matematigi va fizigi, ehtimollar nazariyasining asoschilaridan biri Paskal Blez (1623-1662)ning falsafiy qarashlarida zidma-zid tasavvurlar uchraydi. Uning falsafiy qarashlarida ratsionalizm (aqliy) va skeptitsizm (dunyoni bilishga shubha bilan qarash) tо‘g‘risidagi tasavvurlar bir xil tarzda uchraydi. U dinni aqldan ustun qо‘yishga moyillik qiladi. U о‘zining “Fikrlar” nomli asarida ilmiy bilish usullaridan induksiya (ayrimlikdan umumiylik tomon fikr qilish) va deduksiya (umumiy fikrdan ayrimlikka tomon borish) usullari orqali tafakkur qilish hamda ishonchli bilimlarning turlari tо‘g‘risida tо‘xtalib о‘tadi. Shuningdek, u о‘zining mazkur asarida borliqning sirlarini ochish va insonni umidsizlikdan qutqarish dinning asosiy vazifasi ekanligini ta’kidlaydi. “Provinsiyalik kishiga xatlar” nomli asari bilan farnsuz klassik prozasi rivojiga munosib ulush qо‘shadi.