Ayrim davlatshunos va huquqshunos olimlarning ilmiy ishlarida davlat

Quldorlik davlati. Yevropada ilk quldorlik davlatlari mil.avv IX-VII 
asrlarda yuzaga kelgan bo‘lsa, Misrda undan 20 asr oldin maavjud bo‘lgan. 
Quldorlik davlatlarining iqtisodiy asosini nafaqat ishlab chiqarish qurollari, 
vositalari balki huquq va erkinlikga ega bo ‘lmagan qullarning mehnati ham 
tashkil etgan. Quldorlik davlatining asosiy vazifasi eksplutatsiya qilinuvchi 
qullarning qarshiligini bostirish,ularning mehnatidan ijtimoiy- iqtisodiy 
rivojlanishning asosiy vositasi sifatida foydalanish hisoblangan.
Feodal davlat. Bu tipdagi davlat Yevropda eramizning VI-IX asrlarda 
vujudga kelgan. Feodallarning yerga xususiy mulkchiligi feudal davlatning
iqtisodiy asosini tashkil etadi. Dehqonlar feodal yerlarida mayda yakka xo‘jalikga 
ega bo‘lib, yerdan foydalanganliklari uchun hosilning bir qismini to‘lashlari 
hamda unga tekin ishlab berishlari lozim edi. Ijtimoiy tengsizlik qonun yo‘li bilan 
mustahkamlab qo‘yilgan edi. Davlat hokimyati to‘la- to‘kis feodallar ixtiyorida 
bo‘lgan. Davlat hukmron tabaqaning zo‘ravonligi quroli bo‘lib, uning mulkdor 
sifatidagi manfaatlarini himoya qilgan. 
Burjua davlati. Dastlabki burjua davlatlari o ‘rta asrlarda Yevropa va 
Shimoliy amerikada vujudga kelgan. Xususan, ular buyuk fransuz inqilobidan 
keyin tarqalagan. Burjua davri ijtimoiy tengsizlikni qonunlar bilan 
mustahkamlagan formatsiyalardan farqli o‘laroq ilk bor burjua davrida ozodlik, 
erkinlik va tenglik g‘oyalari bilan tashabbus bildirildi. Yerga nisbatan 
mulkchilikni turli shakllari yuzaga kela boshladi. Va bu burjua davlatlariga juda 
kata ijobiy natijalar olib keldi. Bu davrdan kapitalistik munosabatlar ham 
rivojlanib boshladi, va bu o‘z mahsulotini bozorda erkin sotish imkonini berdi. 
Burjua davlatlari o‘z davri uchun ancha olg‘or bo ‘lgan davr yarata oldi. 
Sotsialistik davlat. Bunday tipdagi davlatlarni shakllantirish yuzasidan 
g‘oyalar dastlab ta’limot sifatida K. Markd, F. Engels asarlarida ilgari surilgan. 
Sotsialistik davlat, ya’ni hokimyat zo ‘ravonlik bilan egallanib, oldingi hokimyat 

---

sindirilishi lozim edi. Bunga misol qilib sobiq SSSR davlatini olishimiz mumkin. 
Xususan, SSSR XIX asr ikkinchi yarmidan, vatanimizda ya’ni Turkistonda 
aynan shu tizimni o‘rnatishga harakat qiladi. Sotsialistik tuzimda hech qanday 
xususiy mulk bo ‘lmaydigan, va barcha mulk davlatniki hisoblangan. Ammo bu 
tuzim XX asr oxirlariga kelib real hayotga mos emasligi tufayli o‘zini oqlamadi.