B erdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
B ERDAQ ATÍNDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI



ÓZ BETINSHE
Psixologiya fakulteti Ámeliy psixologiya sırtqı bólimi 1A kurs studenti Nazarbaeva Indiranıń Ekologiya páninen


Tema: “Tábiyiy hám texnogen qásiyetli ayrıqsha jaǵdaylar ”


Tayarlaǵan: Nazarbeva.I
Qabıllaǵan: Alpısbaeva.A

Nókis 2023
Tábiyiy hám texnogen qásiyetli ayrıqsha jaǵdaylar
Rejesi:
1.Kirisiw
2.Tiykarǵı bólim
2.1.Ayrıqsha jaǵdaylardıń túrleri hám qásiyetleri
2.2.Tábiyiy hám texnogen qásiyettegi ayrıqsha jaǵdaylar
2.3.Ekologiyalıq qásiyetli ayrıqsha jaǵdaylar
Juwmaqlaw
Paydalanılǵan ádebiyatlar


Kirisiw
Insaniyat óziniń pútkil tariyxı dawamında insannıń ómiri hám xojalıq júrgiziw ushın maqul túsetuǵın bolǵan tábiyiy ortalıq jaǵdayın ózgertiriwshi qolaysız hám qáwipli tábiyaat hádiyseleri hám processleri menen mudami birge bolıp kelgen. waqıt ótiwi menen, civilizaciya rawajlanıwı menen insannıń ózi jarata baslaǵan qawip-xaterler payda boladı.
Bul tábiyat hádiyseleriniń túrleriniń sanı hám túrliligi óndiristiń quramalılıǵı hám insannıń ǵayrı tábiyiy tábiyiy sharayatlarǵa iye bolǵan aymaqlarǵa kirip barıwı menen artıp barıp atır. Olar qolaysızlıq tuwdıradı, qápelimde joytıwlarǵa qáwip saladı, payda etedi ayrıqsha jaǵdaylar sonday-aq tábiyiy apatlar.
Yokogamada ótkerilgen tábiyiy apatlar boyınsha Pútkil dunya konferenciyası maǵlıwmatlarına kóre, tábiyiy apatlardan kórilgen zıyan hár jılı 6 procentke asadı. Aqırǵı on jıllıqtıń tek tórt jılında jer silkiniwler, suw tasqınları, qulama qarlar nátiyjesinde kórilgen ekonomikalıq zıyan derlik 200 milliard AQSH dolların quradı.
Tábiyiy apatlarda (AES) ekstremal hádiyselerdiń kelip shıǵıw hám rawajlanıw mexanizmlerin túsiniw olardıń kórinetuǵın bolıw aqıbetlerin nátiyjeli prognozlaw hám yumshatish ushın tıykar bolıp tabıladı. Bunday túsiniw jolındaǵı birinshi qádem ádetde tábiyiy qáwiplerdi sistemalastırıw bolıp tabıladı.
Óz-ózinen payda bolatuǵın tábiyat hádiysesi - bul adamǵa baylanıslı bolmaǵan, kóriniw intensivligi, dawam etiw waqti hám kólemi boyınsha tábiyaattıń kúndelik hám ortasha jaǵdayları sheńberinden sırtqa shıǵarıw, lekin barlıq tábiyiy hám tábiyiy hádiyselerge múmkinshilik beretuǵın hádiyse bolıp tabıladı. social sistemalar. Mısalı, arqa jaqtılıq, " ko'r" (" zammarrıq") jawın hám basqalar.
Ápiwayı tábiyiy hádiyseler sharayatında tábiyiy tásirinler qolaysızlıq tuwdırmaydi hám psixologiyalıq tárepten xalıqtıń kóbisi tárepinen itibarǵa alınbaydı. Qolaysızlıqtıń kórinisi sistemaǵa zıyan etkazish abayın jaratadı, yaǵnıy. qáwip, qáwip bar.
Qáwip - bul insannıń ómiri hám sawlıgına qáwip salatuǵın hár qanday hádiyseni ańlatıwshı túsinik. tábiyiy ortalıq hám materiallıq qádiriyatlar. Analiz maqsetlerine qaray qáwipti xarakteristikalaytuǵın belgiler sanı kóbeyiwi yamasa azayıwı múmkin. Qáwipler tábiyatına kóre tómendegilerge bólinedi:
itimallıq (yaǵnıy tosınarlı );
potencial (yaǵnıy jasırın );
turaqlı (yaǵnıy turaqlı, turaqlı );
jámi (yaǵnıy universal keń qamtılǵan ).
Qáwip energiya, ximiyalıq yamasa biologiyalıq aktiv komponentlerge iye bolǵan, sonıń menen birge, insannıń ómiriniń shártlerine uyqas kelmaytuǵın ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan barlıq sistemalar tárepinen saqlanadı.
Tábiyiy apatlar - turmıstıń ádetiy, normal ortalıǵınıń tez aynıwı hám ekonomikalıq iskerlik hár qanday regionda qáwipli tábiyiy hádiyse sebepli júzege kelgen hám úlken social hám ekonomikalıq zıyange alıp keletuǵın. Bul hádiyseler insan tásirine baylanıslı emes, úlken intensivlikke iye hám nátiyjede zıyan etkazuvchi faktorlar.Ájep faktorlar social hám tábiyiy sistemalarǵa saldamlı (qaytarıp bolmaytuǵın ) zıyan etkazadi, sebebi olar ekstremal (ortasha bahadan úlken iyiw) hádiyselerge iykemlesiwge waqıt tapa almaydı.Ayriqsha jaǵdaylar – adamlar qurban boliwi, olardiń den sawliǵina yaki tábiyiy qorshaǵan ortaliqqa ziyan jetiwine, materyalliq ziyanlar keltirip shiǵariwi hámde adamlardiń jasaw táriziniń izden shiǵiwina alip keliwi, jasaw sharayatiniń izden shiǵiwina alip keliwi múmkin bolǵan yaki alip kelgen avariya, qáwipli tábiyiy hádise yaki basqa tábiyiy apatlar nátiyjesinde belgili aymaqta júzege kelgen jagday túsiniledi.